Νέοι τρόποι διαχείρισης της καινοτομίας

και των παραγόμενων εργαλείων

Η ταχύτητα με την οποία αφουγκράζεται το κεφάλαιο τις καινοτομίες σε επίπεδο έρευνας και ανάπτυξης είναι φυσικά χαρακτηριστική. Αυτό δε θα μπορούσε να λείπει και από τον τομέα της πληροφορικής όπου προ μιας δεκαετίας παρατηρείται μια έκρηξη στην παραγωγή λογισμικού και στην προσφορά υπηρεσιών στο τότε ταχύτατα αναπτυσσόμενο διαδίκτυο. Πολλές από τις μεγαλύτερες και πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις του τομέα δημιουργήθηκαν τότε και μια απ' αυτές ήταν και η Google. Η τότε εξαιρετική καινοτομία μιας ιδιαίτερα αποτελεσματικής και γρήγορης μηχανής αναζήτησης οδήγησε στο χτίσιμο ενός από τα μεγαλύτερα σημερινά μονοπώλια παγκοσμίως. Η βίαιη συσσώρευση κεφαλαίου από επιχειρήσεις τέτοιου τύπου οδηγεί σήμερα ως λογικό επακόλουθο στην ανάγκη για περαιτέρω επενδύσεις, άνοιγμα των αγορών και ακόμα μεγαλύτερη αύξηση του ποσοστού των κερδών τους. Έτσι εταιρείες όπως η Google, οδηγήθηκαν στην παροχή πληθώρας διαδικτυακών υπηρεσιών, την δημιουργία τεράστιας υλικοτεχνικής υποδομής για την κάλυψη των υπηρεσιών αυτών και σε προσπάθειες για τον έλεγχο του ανταγωνισμού και της εξαγοράς ή διαχείρισης των νέων καινοτομιών. Η κατοχύρωση των πατεντών λογισμικού είναι ένας από τους τρόπους ελέγχου της αγοράς. Η εμπορική εκμετάλλευση του αλγορίθμου μηχανής αναζήτησης Google, άλλωστε, αποτελεί την εκμετάλλευση μιας τέτοιες ευρεσιτεχνίας. Αυτό το οποίο συνηθίζεται από όσους προσφέρονται να περιορίσουν την επιστημονική γνώση και το λογισμικό, είναι η μαζική κατοχύρωση και εξαγορά παρόμοιων ευρεσιτεχνιών. Έτσι επιβάλλονται στην αγορά οι νόμοι των trust των μεγαλοεπιχειρήσεων και εξασφαλίζεται ότι ιδέες και καινοτομίες υπό την “κατοχή” τους, δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς να καταβληθεί το αντίστοιχο χρηματικό αντίτιμο.

Ένας νέος τρόπος στην προσπάθεια ελέγχου των νέων ιδεών, εφαρμόζεται από την Google και είναι το Google Summer of Code. Κάθε χρόνο με αντάλλαγμα χρηματικά έπαθλα και παροχή χορηγιών, χιλιάδες προγραμματιστές αποστέλλουν ιδέες και δοκιμαστικές εκδόσεις προγραμμάτων σε έναν από τους μεγαλύτερους διαγωνισμούς καινοτομίας στην πληροφορική. Εδώ η Google προφανώς δε θέλει να κάνει το ίδιο λάθος με τη Microsoft, η οποία φαίνεται να τα έχει βρει σκούρα στις πρόσφατες διαμάχες με το Linux και εν γένει με το ελεύθερο λογισμικό. Η ίδια διαλέγει όπως πολλές άλλες επιχειρήσεις του κλάδου, να τσαλαβουτήσει σε προσπάθειες κοινοτικής ανάπτυξης με σκοπό είτε να τις ελέγξει είτε να αποκτήσει αποκλειστικά τα δικαιώματα τους. Αυτό δείχνει ότι αντιλαμβάνεται τις τεράστιες δυνατότητες που διανοίγονται όταν υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση και δυνατότητα συλλογικής ανάπτυξης του λογισμικού. Ίσως το κεφάλαιο αντιλαμβάνεται καμιά φορά καλύτερα τις δυνατότητες που έχουμε στα χέρια μας.

Το ελεύθερο λογισμικό

Το ελεύθερο λογισμικό αποτελεί μια από τις πιο αποτελεσματικές προσπάθειες εναλλακτικής ανάπτυξης προγραμμάτων. Εκεί εναποθέτουμε και την ελπίδα μας για την δημιουργία εργαλείων που εξασφαλίζουν την ασφάλεια της διακίνησης πληροφορίας και της επικοινωνίας, ενάντια και στην χρηματική εξάρτηση από τους μεγάλους παραγωγούς λογισμικού. Στην θέση των τελευταίων μπαίνουν μεγάλες διαδικτυακές -και όχι μόνο- κοινότητες χρηστών που παρέχουν αφιλοκερδώς την γνώση και την υποστήριξη σε όποιον ενδιαφέρεται. Φυσικά τέτοιου είδους προσπάθειες είναι λογικό να συναντούν φραγμούς στην προσπάθεια τους για τη δημιουργία αντίστοιχων υπηρεσιών με αυτές που οι μεγάλες επιχειρήσεις παρέχουν. Για παράδειγμα η δημιουργία μιας κοινοτικής βάσης μηχανής αναζήτησης που δε θα αποκρύπτει σελίδες, δε θα λογοκρίνει περιεχόμενο και δε θα καταγράφει τις προτιμήσεις και τις κινήσεις των χρηστών, είναι ανέφικτη όσο η τεράστια υλικοτεχνική υποδομή που χρειάζεται, είναι απρόσιτη. Για υπηρεσίες όπως το Gmail ή τη μηχανή αναζήτησης Google, το Hotmail, το Yahoo ή το YouTube (που εξαγοράστηκε απο την Google πρόσφατα), απαιτούνται τεράστιες σειρές από υπολογιστές, χώρους αποθήκευσης και επεξεργαστική ισχύ, που μεταφράζεται σε κεφάλαιο που οι κοινότητες δε μπορούν να διαθέσουν. Κάπου εκεί βρίσκονται και τα όρια του ελεύθερου λογισμικού, το οποίο θα μπορούσε να παρέχει ίσου ή και υψηλότερου επιπέδου υπηρεσίες σε επίπεδο λογισμικού, χωρίς όμως να μπορεί να τις διαθέτει στο σύνολο των χρηστών και σε τέτοια κλίμακα.

Παρά τα όρια και τις αντιφάσεις του ελεύθερου λογισμικού, που εξ' ολοκλήρου μπορούμε να υπερβούμε μόνο σε μια κοινωνία με άλλο τρόπο παραγωγής, το όλο εγχείρημα δε πρέπει να χαριστεί σε προσπάθειες τύπου Google Summer of Code. Ήδη, αν το εκμεταλλευτούμε πλήρως, μπορεί να μας προσφέρει εναλλακτικές λύσεις προγραμμάτων για το μέσο χρήστη, ασφαλέστερων και ελεύθερων από κακόβουλο λογισμικό αλλά και εξειδικευμένους τρόπους αντιμετώπισης της παρακολούθησης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (μέσω κωδικοποίησης). Όλα αυτά μάλιστα δωρεάν και με την ελευθερία να αντιγράψουμε τα προγράμματα και να τα βελτιώσουμε, με την προϋπόθεση ότι θα επιστρέψουμε το βελτιωμένο εργαλείο στην κοινότητα που το αναπτύσσει και το χρησιμοποιεί, ξανά με την μορφή ελεύθερου λογισμικού. Ο τρόπος λοιπόν δεν είναι η τεχνοφοβική αντιμετώπιση των νέων τεχνολογιών. Ήδη οι μορφές κοινοτικής ανάπτυξης λογισμικού δείχνουν ικανές να αναδείξουν έναν πιο ουσιαστικό ρόλο του διαδικτύου, αυτόν του εργαλείου πολύπλευρης πληροφόρησης και επικοινωνίας και όχι ενός ακόμα πεδίου κερδοφορίας και παρακολούθησης. Το τι μέλλει γενέσθαι έχει σημασία να καθορίζεται ενεργά από μας.      

Έλεγχος, Παρακολούθηση, Εκμετάλλευση των εργαζομένων..

Οι πιθανότητες θα είναι με το μέρος μας αν ισχυριστούμε ότι οι αναγνώστες αυτού του άρθρου που χρησιμοποιούν υπολογιστές για τη δουλειά τους ή στον ελεύθερο χρόνο τους, “ψάχνουν” στο διαδίκτυο με το Google, στέλνουν e-mails με το Gmail, το Yahoo! ή το Hotmail και επικοινωνούν με άλλους χρήστες με το MSN ή το Gmail Chat. Άλλωστε και οι ίδιοι οι συντάκτες του άρθρου χρησιμοποιούν μερικά από τα παραπάνω σε καθημερινή βάση. Οι πιθανότητες θα είναι μάλλον περισσότερες, όμως, αν ισχυριστούμε ότι οι παραπάνω δεν έχουμε επίγνωση των αδειών χρήσης, της ακριβούς πολιτικής που ακολουθούν οι επιχειρήσεις που κατασκευάζουν τα παραπάνω εργαλεία. Κανείς εξάλλου δεν διαβάζει την κάθε πολιτική απορρήτου ή τους όρους με βάση τους οποίους εκμεταλλεύεται η κάθε επιχείρηση τις πληροφορίες που αντλούνται

από e-mails, συζητήσεις, αναζητήσεις ή οτιδήποτε άλλο. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η Google, επίσημα με βάση την άδεια χρήσης της μηχανής αναζήτησης και του Gmail, κατακρατά προσωπικά δεδομένα που μπορεί να “ανταλλάξει” με άλλες επιχειρήσεις ή με κυβερνήσεις κατά βούληση. Ταυτόχρονα σε μια σειρά περιπτώσεων οι περισσότεροι από τους καπιταλιστικούς κολοσσούς έχουν δείξει εξαιρετική προθυμία να συνεργαστούν με κυβερνήσεις για να προσαρμόσουν τις υπηρεσίες τους με σκοπό την λογοκρισία ή την παρακολούθηση των χρηστών.

Πρόσφατα παραδείγματα είναι οι περιπτώσεις της παρακολούθησης e-mail μετά την ενδεκάτη Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ και της πρακτικής του Κινέζικου παραρτήματος της Google. Είναι γνωστό ότι με αφορμή την

εξαγγελλόμενη “εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας”, τις επόμενες μέρες μετά την ενδεκάτη Σεπτεμβρίου, δεκάδες χιλιάδες ηλεκτρονικά μηνύματα διαβάστηκαν από τις υπηρεσίες ασφαλείας της αμερικάνικης

κυβέρνησης. Τα μηνύματα αυτά παραδόθηκαν στην αμερικάνικη κυβέρνηση από τους κολοσσούς στην παροχή δωρεάν e-mail, χωρίς καν να ενημερωθούν οι αποστολείς και παραλήπτες τους.

Παράλληλα πληθαίνουν από τότε τα κρούσματα λογοκρισίας από τις κυβερνήσεις της Δύσης σε ιστοσελίδες και blogs χρηστών  που έχουν ερωτηματικά για τη στάση της κυβέρνησής τους όσον αφορά τον “πόλεμο κατά της  τρομοκρατίας”. Καθίσταται σαφές ότι διακυβεύονται δύο επιμέρους και σημαντικότερα ζητήματα. Αυτά αφορούν στο ποιος τελικά καθορίζει αυτό που περιγράφεται σαν “έκνομο ή προσβλητικό περιεχόμενο” στους όρους χρήσης των εταιρειών, καθώς και ποιος αποφασίζει για το τι είδους υπηρεσίες προσφέρονται από μια υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται καθημερινά από εκατομμύρια χρήστες και καθορίζουν επί της ουσίας τον ίδιο τον χαρακτήρα του διαδικτύου.     

Πόσο “υπαρκτή” είναι αλήθεια μια ιστοσελίδα ή ένα blog που δεν εμφανίζεται στα αποτελέσματα του Google ή του Yahoo!;  Η απάντηση για τους Κινέζους χρήστες του  διαδικτύου εναι πιο εύκολη, καθώς μετά από την συμφωνία των παραπάνω επιχειρήσεων με το Κινεζικό καθεστώς, ιστοσελίδες που κρίνονται ως “αντικαθεστωτικές”  σβήνονται από τα κατάστιχα της Google ή δεν επιτρέπεται καν η πρόσβαση σ' αυτές. Ταυτόχρονα η συνεργασία αυτή περνά και σε πιο αποτελεσματικές μεθόδους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η υπόθεση του  δημοσιογράφου Shi Tao, ο οποίος επιχείρησε να αποστείλει μέσω του Yahoo! Mail, πληροφορίες σχετικά με  κυβερνητικές πρακτικές λογοκρισίας, με αποτέλεσμα την κοινοποίηση στις αρχές του περιεχομένου των mail του και την τελική σύλληψή του. Τα παραπάνω αποτελούν μια ακόμα απόδειξη ότι οι όροι χρήσης και οι υποσχέσεις των επιχειρήσεων για την όλη λειτουργία τους στο διαδίκτυο δεν προστατεύουν ούτε τα προσωπικά δεδομένα αλλά ούτε και έχουν σκοπό την κάλυψη των αναγκών των χρηστών για επικοινωνία και πληροφόρηση. Σε κάθε περίπτωση είναι διαφορετικό να κρίνει η πλειοψηφία το περιεχόμενο της κάθε ιστοσελίδας, από το να καθορίζεται αυτό από μερικά trust σε αγαστή συνεργασία με τις επιταγές της εκάστοτε κυβέρνησης.

Ταυτόχρονα, οι ορισμοί του “έκνομου” ή ακόμα και του “τρομοκράτη” είναι σαφές ότι μπορούν να πάρουν πολλές μορφές ανάλογα με τις ορέξεις του αστικού μπλοκ. Έτσι με τον ίδιο τρόπο που η κομμουνιστική νεολαία Τσεχίας είναι παράνομη σύμφωνα με την Τσέχικη κυβέρνηση ή το αντικομμουνιστικό μνημόνιο μπορεί να υποδεικνύει το πως ακριβώς αντιμετωπίζεται ο εσωτερικός εχθρός, η λειτουργία των διαδικτυακών υπηρεσιών μπορεί να χρησιμεύσει και για την διαγραφή ιστοσελίδων κινηματικού περιεχομένου ή την παρακολούθηση και την καταστολή αγωνιστών. Προς το παρόν, η παρακολούθηση των χρηστών και η συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων  είναι ήδη καθεστώς για τις περισσότερες από αυτές τις υπηρεσίες, που στοχεύουν στην προώθηση προϊόντων ή προσαρμοσμένων διαφημίσεων. Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα, μεταξύ πολλών άλλων, το κρυφό λογισμικό που εκτελούσαν CD της Sony-BMG ώστε οι μουσικές προτιμήσεις των χρηστών να αποστέλλονται στην εταιρεία για “περαιτέρω χρήση”. Ήδη καταγράφουν και επεξεργάζονται πληροφορίες για την δραστηριότητα των χρηστών και επιχειρούν να εκμεταλλευτούν εμπορικά πτυχές του ελεύθερου χρόνου που μέχρι πρότινος παρέμεναν έξω από τη σφαίρα επιρροής του κεφαλαίου. Η τεχνογνωσία άρα υπάρχει και για την περαιτέρω παρακολούθηση και στοχοποίηση εν δυνάμει “τρομοκρατών”.  Αυτή είναι μια μόνο πτυχή του χαρακτήρα κολοσσών όπως η Google που αφορά την λειτουργία τους αναφορικά με τους χρήστες. Τι γίνεται όμως στα ενδότερα της λειτουργίας τους, ποιες οι εργασιακές σχέσεις που επικρατούν και με ποιο τρόπο αποφασίζει η κάθε μια να σταθεί απέναντι στον ανταγωνισμό;         

   Η Microsoft, που αποτελεί το παραδοσιακό μοντέλο μονοπωλίου στις νέες τεχνολογίες λειτουργεί εδώ και καιρό με ένα συγκεκριμένο μοντέλο εργασιακών σχέσεων. Αυτό είναι ουσιαστικά το πασίγνωστο μοτίβο των μαζικών απολύσεων, της τρομοκρατίας των εργαζόμενων της επιβολής χαμηλών μισθών για συγκεκριμένες κατηγορίες εργαζόμενων, οι συμφωνίες με μεγάλα πανεπιστήμια για εκτέλεση ερευνητικών προγραμμάτων ή εμπόριο των πακέτων λογισμικού της καθώς και η επέκταση και απόσπαση υπεραξίας σε χώρες με πιο ευέλικτες εργασιακές νομοθεσίες (πχ Ινδία). Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι πολιτική της εταιρείας είναι η σταθερή ετήσια απόλυση του 10% του συνόλου των εργαζομένων, ώστε να διασφαλίζεται η άνευ όρων υποταγή των υπολοίπων, στα “αξιοκρατικά” κριτήρια και στην διασφάλιση της παραγωγικότητας τους. Αυτό είναι το πρότυπο

που λίγο-πολύ ακολουθείται από το σύνολο των επιχειρήσεων

λογισμικού και νέων τεχνολογιών και η μόνη που ακολουθεί έναν κάπως πιο “ανορθόδοξο” τρόπο διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού της, φαίνεται να είναι η Google. Η εν λόγω επιχείρηση διατηρεί μεταξύ άλλων γιγαντιαία κέντρα επιχειρήσεων στην Καλιφόρνια και στην Νέα Υόρκη όπου συγκεντρώνει τους πιο σημαντικούς μηχανικούς οι οποίοι απολαμβάνουν συνθήκες στις οποίες ο καπιταλισμός δε μας έχει συνηθίσει. Αυτά περιλαμβάνουν υπερσύγχρονες εργασιακές μονάδες όπου φιλοξενούνται οι οικογένειες των εργαζόμενων και έχουν πρόσβαση σε πισίνες, εστιατόρια, καφέ, βιβλιοθήκες και λοιπές πολυτέλειες.

Η ειδυλλιακή εικόνα του προγραμματιστή που παράγει καινοτομίες σε πολύχρωμους καναπέδες παρέα με το σκύλο του και δίπλα στην πισίνα, αφ' ενός αφορά μια μικρή ομάδα του συνόλου του εργατικού δυναμικού που απασχολεί η google και αφ' ετέρου φαίνεται να κρύβει καλά τους σκοπούς πίσω από όλες αυτές τις παροχές. Στόχος της επιχείρησης είναι η εξασφάλιση της αποκλειστικότητας στην διαχείριση όλων -κυριολεκτικά- των τομέων της καθημερινότητας ενός εργαζόμενου και η απομόνωσή του από ανταγωνιστικές επιχειρήσεις ή άλλους εργαζόμενους ώστε να μην διαρρεύσουν εταιρικά μυστικά και πληροφορίες. Όλη η ζωή του εργαζόμενου εκτυλίσσεται στα χρυσά αυτά κελιά, όπου αθλείται στα στάδια της Google, τρώει στα εστιατόρια της Google, ψυχαγωγείται στις αντίστοιχες μονάδες της Google, απομονώνεται στα ησυχαστήρια της Google, κοιμάται στους ξενώνες της Google και έχει την δυνατότητα να διαθέτει το 20% του χρόνου κάθε ημέρας για τα χόμπι του (pet projects). Ο τελευταίος όρος δεν μπαίνει τυχαία καθώς η δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε αυτό τον χρόνο αφορά και αυτή με τη σειρά της, την δημιουργία καινοτομιών προς όφελος της επιχείρησης. Είναι γεγονός ότι μερικές από τις καινοτομίες που αναπτύχθηκαν από την Google, όπως το GoogleNews ή το Gmail, ξεκίνησαν από ιδέες εργαζόμενων με τις οποίες ασχολούνταν σε αυτόν τον “ελεύθερο” χρόνο. Άρα λοιπόν, τα διάφορα σλόγκαν και τα επικοινωνιακά τρικ που προσπαθούν να πείσουν για μια άλλου τύπου καλοκάγαθη επιχειρησιακή τακτική αποδεικνύονται άλλου τύπου πιο αποτελεσματικές πρακτικές απόσπασης υπεραξίας