ΣΗΜΕΙΟΝ

 

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΡΔΑΤΟΥ

(Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα ΗΜΕΡΗΣΙΟΣ ΚΗΡΥΚΑΣ)

Γράφει ο Νίκος Παύλου

 

Το έργο του ιστορικού, εκτός από επιστημονική διερεύνηση, είναι συνυφασμένο με την εποχή και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφεται. Aν θεωρηθεί ότι είναι ξεκομμένο από τα γεγονότα που απασχολούν τους συγχρόνους του, και εξακριβωθεί πως δεν υπάρχει καμία συνάφεια ανάμεσα στο δημιούργημά του και στον προβληματισμό της εποχής του, τότε δεν γίνεται κατανοητή η ανάγκη του να φτιάξει ιστοριογραφία, και να θέλει με αυτή να φανεί «χρήσιμος», με την έννοια ότι η εποχή του θα προσέξει το έργο του, θα το αξιοποιήσει, και δε θα το θεωρήσει ξεπερασμένο ή άχρηστο.

Η παραπάνω διαπίστωση γίνεται με αφορμή το έργο του Γιάννη Κοδράτου για την επανάσταση του 1821, την επέτειο της οποίας γιορτάσαμε πριν από λίγες ημέρες. Άρχισε να γράφει το βιβλίο του για το 1821 με τίτλο «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821» το 1923. Αυτό εκδίδεται για πρώτη φορά το 1924.

 Ο Κορδάτος συνδέει άμεσα την εποχή του (πρώτο μισό του 20ου αιώνα)  με  το έργο που γράφει. Επομένως για το συγγραφέα η κοινωνική διάσταση της επανάστασης του 1821 είναι αδιαμφισβήτητη. Ενδιαφέρεται λοιπόν να αναδείξει τον πρωταγωνιστικό ρόλο των αστών και των «λαϊκών μαζών» στα γεγονότα.

Πιο αναλυτικά, μετά το 17° αι., σύμφωνα με τον Κορδάτο, στο Αιγαίο πρωτεύουσα θέση κατέχει το ελληνικό εμπορικό ναυτικό, ενώ αναπτύσσεται σε ορισμένες περιοχές η ελληνική βιοτεχνία που κάνει και εξαγωγές. Εξαιτίας του φεουδαρχισμού ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, μετανάστευσε σε εξωελλαδικές περιοχές σχηματίζοντας έτσι τις ελληνικές παροικίες, που παρουσιάζουν σπουδαία οικονομική και πολιτιστική δράση. Το βασικό συστατικό όμως της ελληνικής ανάπτυξης είναι η ναυτιλία, που βοηθάει τα νησιά να γνωρίσουν μεγάλη ακμή και να ξεφύγουν από το φεουδαρχικό σύστημα. Το εμπόριο συμβάλλει στη γέννηση του αστισμού στον Ελληνικό χώρο, που είναι όμως μονόπλευρος, γιατί αποτελείται από εφοπλιστές και εμπόρους, ενώ οι βιομήχανοι απουσιάζουν γιατί η οικονομία βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της χειροτεχνίας.

Οι απόψεις του Κορδάτου λοιπόν, προσεγγίζουν το ζήτημα της γέννησης της αστικής τάξης στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, και δίνουν αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως για παράδειγμα, το γεγονός, ότι η ανάπτυξη της ελληνικής αστικής τάξης ήταν στρεβλή, μιας και από αυτή έλειπαν, στη φάση της Τουρκοκρατίας, βασικά μέλη της, όπως οι βιομήχανοι, που θα έδιναν ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη, που θα εγκατέλειπε έτσι τη μεταπρατική μορφή της. Αν και η θέση του εμπεριέχει σωστά δεδομένα, εντούτοις δεν προχωράει στην ανάλυση των ιδιότυπων συνθηκών της γέννησης του ελληνικού οικονομικού συστήματος στα δύσκολα χρόνια της οθωμανικής κατοχής, για να την τεκμηριώσει.

Σημαντικό ρόλο στο έργο του Γιάννη Κορδάτου έχουν οι «λαϊκές μάζες». Δε φροντίζει όμως να τους δώσει συγκεκριμένο περιεχόμενο και να τους βάλει μέσα στο ιστορικό πλαίσιο του 1821. Παράλληλα δε δίνει στοιχεία για τον τρόπο που συγκροτήθηκαν ως ομάδα. Τους θεωρεί μόνο ως κοινωνική τάξη, που έχει οικονομικά συμφέροντα, και εξαιτίας αυτών αντιπαρατίθεται στους πλούσιους, στους οποίους προφανώς περιλαμβάνονται και οι Τούρκοι.

 

***

 

Εκείνο που αναγνωρίζεται στο Γιάννη Κορδάτο είναι, πως ήταν από τους πρώτους, μαζί με το Γ. Σκληρό, που προσπάθησε να αποτυπώσει την κοινωνική διάσταση του '21. Βεβαίως αυτό το έκανε προβάλλοντας την οικονομική σύγκρουση σαν την μοναδική που λάβαινε χώρα τα χρόνια της τουρκοκρατίας, και οδήγησε στο 1821. Παραμερίστηκαν όμως έτσι και οι εθνικές διαφοροποιήσεις και οι θρησκευτικές αντιθέσεις των κατακτητών με τους κατακτημένους.

Παράλληλα, χρησιμοποίησε κλασικά οικονομικά σχήματα για να αποτυπώσει αυτές που θεωρούσε ως κοινωνικές τάξεις, που δρουν σε ένα φεουδαρχικό περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο όμως υποκαθίσταται η ιστορική ανάλυση και η ιστορική έρευνα έδωσε τη θέση της σε υποκειμενικές τοποθετήσεις, που αφορούσαν την εξέλιξη που ήθελε ο συγγραφέας να συμβεί στη δική του εποχή. Θα έλεγε κανείς ότι ο Κορδάτος χρησιμοποίησε τα γεγονότα του '21, ως αντανάκλαση της επιθυμίας του, για την πραγματοποίηση των οραμάτων του για την εποχή του.

Ο Γιάννης Κορδάτος λοιπόν ερμηνεύει τα ιστορικά γεγονότα που συνδέονται με το 1821, με βάση τις ανάγκες της εποχής του. Με αυτό τον τρόπο το έργο του αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα αναγωγής παραστάσεων του παρελθόντος στην  εποχή του ιστορικού, που τα χρησιμοποιεί έχοντας ως πυξίδα τα οράματα και τις ιδέες του.