ΣΗΜΕΙΟΝ

 

Η ...αθωότητα της Βίβλου

(Συμμετοχή στο διάλογο για το βιβλίο του Dawkins)

 

Διάβασα με προσοχή το βιβλίο του Dawkins. Σαν θεολόγος αισθάνομαι ότι πήρα πολλές αφορμές για συζήτηση. Σπεύδω όμως να τονίσω πως δε θα προσπαθήσω με σχολαστικά επιχειρήματα να αποδείξω την ύπαρξη του Θεού. Αισθάνομαι όμως την ανάγκη να κάνω κάποιες επισημάνσεις για κείμενα που αγαπώ πολύ, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, που είναι το αντικείμενο του 7ου κεφ. του βιβλίου (Το καλό «βιβλίο» και το μετεξελισσόμενο ηθικό zeitgeist, σελ. 261-309 της ελληνικής έκδοσης). Άλλωστε το βρίσκω πολύ δύσκολο μέσα σε λίγες γραμμές να ασχοληθώ με όλη την προβληματική που θέτει το πραγματικά ενδιαφέρον έργο του κορυφαίου εξελικτικού βιολόγου.

Επισήμανση πρώτη: Η Βίβλος είναι ένα «ανοιχτό έργο». Αυτό σημαίνει ότι τα εδάφιά της μπορούν να δεχτούν πάμπολλες ερμηνείες. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι όλες συμφωνούν με το πνεύμα των συγγραφέων της, και με τα μηνύματα που θα ήθελαν αυτοί να δώσουν. Στην πραγματικότητα πολλές από αυτές «βιάζουν» το κείμενο και το αναγκάζουν να μιλήσει με τον τρόπο που επιθυμούν.

Επισήμανση δεύτερη: Η Βίβλος δεν είναι ένα βιβλίο ηθικών κανόνων. Το κεντρικό της θέμα είναι η σχέση του Θεού με την ανθρώπινη ιστορία. Ο Θεός  δηλαδή, σύμφωνα με τη Βίβλο,  ενδιαφέρεται για τον κόσμο και δεν τον εγκαταλείπει. Μάλιστα σε κάποια στιγμή εισέρχεται και ο ίδιος μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, όπως πιστεύουμε εμείς οι Χριστιανοί. Και αυτό το κάνει από αγάπη για τον άνθρωπο. Αυτή λοιπόν η αγάπη γίνεται κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας του, και αυτό αποκλείει βεβαίως οποιαδήποτε μορφή ηθικισμού, που επιβιώνει μόνο εκεί που υπάρχει καταναγκασμός. Επομένως δεν κάνει η «ταμπέλα της ηθικής» τον χριστιανό αλλά ο τρόπος ζωής του που έχει ως κέντρο της την αγάπη.

Επισήμανση τρίτη: Το περιβάλλον που γράφεται η Βίβλος δεν έχει καμία σχέση με το δικό μας. Σήμερα, για το δυτικό άνθρωπο, θεωρούνται αυτονόητα πράγματα τα ανθρώπινα δικαιώματα, η απόλυτη εξίσωση του άνδρα και της γυναίκας κοκ. Το ίδιο πράγμα δε συνέβαινε όμως την αρχαία εποχή στις περιοχές που συντάσσονταν ή εκδίδονταν τα βιβλία της Αγίας Γραφής. Οι συγγραφείς τους χρησιμοποιούσαν τους συλλογισμούς και τις παραστάσεις του κόσμου τους, που πολλές φορές ήταν πολύ άγριος, για να περιγράψουν αυτό που τονίστηκε προηγουμένως: τη σχέση του Θεού με την ανθρώπινη ιστορία.  Ήταν απλοί άνθρωποι, με έναν ιδιαίτερο τρόπο σκέψης: Δε χρησιμοποιούσαν αφηρημένες έννοιες, αλλά συμβολικές εικόνες ή γεγονότα της δικής τους καθημερινότητας που μπορεί να αφορούσαν, για παράδειγμα, τις περιπέτειες ενός βοσκού, όπως ήταν ο Αβραάμ, για να μιλήσουν για την επαφή του Θεού με τον άνθρωπο. Αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος τους, άσχετα αν το μέσον που χρησιμοποιούσαν (οι εμπειρίες από την καθημερινότητά τους) είναι κάποιες φορές τόσο σκληρό για το σημερινό άνθρωπο.

Το περιεχόμενο λοιπόν της Βίβλου σε καμία περίπτωση δεν είναι υπεύθυνο για τον τρόπο που κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκε, και για τις ερμηνείες που του έγιναν. Η ...αθωότητά της Αγίας Γραφής είναι λοιπόν δεδομένη, οπότε δε  μπορεί να είναι υπόλογη για τον τρόπο που προσεγγίζεται και για τη χρήση που της γίνεται.

 

Νίκος Παύλου

Θεολόγος-Ιστορικός

MTh, MΑ

Υπ. Δρ. ΑΠΘ