Ταξιδιωτικό της Παναγιώτας Π. Λάμπρη Τείχος Δυμαίων, (28-5-2015)   Δημοσιεύτηκε: Προσωπική μου σελίδα στο fb, 28-2-2021.          Μέσα Μαρτίου κι ο καιρός αναπάντεχα γλυκός. Οι τελευταίες φουσκοδεντριές έκαναν τα μάτια των δέντρων ν’ αναθαρρήσουν και γιομάτα ζείδωρους χυμούς να φουσκώσουν στο κάλεσμα των ανοιξιάτικων δημιουργικών προκλήσεων. Τα πουλιά τιτιβίζουν χαρούμενα και καλούν επίμονα τα ταίρια τους ν’ ανταποκριθούν στα ερωτικά τους καλέσματα. Και τ’ αγριολούλουδα! Αχ, ναι, αυτά τα ταπεινά αγριολούλουδα, ξεπροβάλλουν με τα εκθαμβωτικά τους χρώματα και μετέχουν οργιαστικά στο πολύφθογγο τραγούδι της άνοιξης!    Εμείς, ταξιδευτές των μικρών και των μεγάλων διαδρομών, αυτή την ανοιξιάτικη αιθρία κινήσαμε για το τείχος Δυμαίων! Τι ετούτο το ταξίδι προσφέρει τη διττή απόλαυση να γίνεις προσκυνητής, τόσο της πατρογονικής κληρονομιάς όσο και της αρχέγονης ομορφιάς του τόπου, η οποία απλώνεται πέριξ των στιβαρών αρχαίων τειχών.    Με κατεύθυνση προς τα δυτικά κι ακολουθώντας τον δρόμο που οδηγεί στον Άραξο δεν αργήσαμε να φτάσουμε στον προορισμό μας. Ο φύλακας του αρχαιολογικού χώρου μας καλωσόρισε, μας επέδωσε φυλλάδιο με σχετικές πληροφορίες, μας έδωσε κάποιες οδηγίες και μας ευχήθηκε καλή περιήγηση στον χώρο που, όπως διαπιστώσαμε διανύοντάς τον, διακρινόταν και για την επιμελημένη εμφάνισή του.    Πήραμε, λοιπόν, το ανηφορικό επιστρωμένο δρομάκι, το οποίο οδηγεί στο σημείο, όπου υπάρχουν ενημερωτικοί πίνακες και εικόνες του αρχαιολογικού χώρου, αλλά και στο τείχος. Εκατέρωθεν του δρόμου, αλλά και στη μεγαλύτερη επιφάνεια του χώρου περιήγησής μας, θρασομανούσαν αγριολούλουδα με κυρίαρχες τις ανεμώνες, οι οποίες σε αποχρώσεις του κόκκινου, του φούξια και του υπόλευκου έδιναν τον τόνο στη γιορταστική ανοιξιάτικη ατμόσφαιρα.    Πλήθος, επίσης, ασφοδέλων έκαναν αισθητή την παρουσίας τους με τους λεπτοκαμωμένους κορμούς που γύρω τους φύονται μακριά σπαθάτα φύλλα και η κορυφή τους κοσμείται από κρινοειδείς ταξιανθίες, όπου πολλές εργάτριες μέλισσες, αναζητώντας την κρυμμένη στην καρδιά τους γλύκα, πετούσαν βομβίζοντας από άνθος σε άνθος. Μάλιστα, ο σχεδόν θρηνητικά μονότονος βόμβος τους, αν και δεν ακουγόταν μόνο πάνω στους ασφοδέλους, έφερε στον νου στίχους από την κάθοδο του Οδυσσέα στον κόσμο των νεκρών που λένε: «Είπα, και γύρναε η ψυχή του φτερωτού Αχιλλέα / με δρασκελιές θεόρατες στ’ ασφοδελό λιβάδι, / χαρά γεμάτη, πόλεγα το γιο του παλικάρι.» (Όμηρος, λ 538-540)    Η πανδαισία περιλάμβανε πλήθος άλλων λουλουδιών, τα χρώματα των οποίων κινούνταν στους τόνους του κίτρινου, του λιλά, του ροζ, του γαλάζιου, του λευκού,... Κι όλα διάσπαρτα ή πιο πυκνά φυτρωμένα μέσα σε πράσινο χορτάρι, του οποίου τις αποχρώσεις μόνο οι χρωματικές διαβαθμίσεις της ίριδας μπορούν να αποδώσουν! Αλλά και λιγοστά δέντρα, άλλα φυλλώδη, άλλα άφυλλα, άλλα με νιόβγαλτα φυλλαράκια κι άλλα ανθισμένα, τραβούσαν το βλέμμα μας έτσι καθώς ξεχώριζαν με την άλλοτε ευσταλή κι άλλοτε λιγνή κορμοστασιά τους.   Μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα, απολαμβάνοντας το τοπίο και φυλακίζοντας στιγμές με τον φωτογραφικό φακό, ούτε που καταλάβαμε πότε φθάσαμε στο ενημερωτικό περίπτερο κι αμέσως μετά στην κορυφή του λόφου, όπου απλώνεται μεγαλόπρεπο το τείχος, το οποίο ο ιστορικός Πολύβιος (4.59.1.1-60.10.7, 4.83.1-5), πέραν άλλων πληροφοριών που μας δίνει γι’ αυτό, αποκαλεί για πρώτη φορά με τη γνωστή σε μας ονομασία, δηλαδή Τείχος Δυμαίων, και λέει πως οικοδομήθηκε από τον Ηρακλή!    Βέβαια, διαμέσου των αιώνων και μέχρι σήμερα, που αποτελεί αρχαιολογικό αξιοθέατο της περιοχής, αυτή η οχυρωμένη ακρόπολη ακολούθησε τις περιπέτειες του τόπου και γνώρισε πολλούς ενοίκους. Τα νεολιθικά ευρήματα στέλνουν μηνύματα από το μακρινό παρελθόν και οι πολλές διαφορετικής μορφής οικοδομικές παρεμβάσεις δηλώνουν τη συνεχή κατοίκησή του μέχρι την εποχή της ενετοκρατίας. Τελευταίοι ως τις μέρες μας κατακτητές - ελπίζουμε οι τελευταίοι -, οι οποίοι αξιοποίησαν τη στρατηγική θέση αυτής της ακρόπολης και άφησαν το στίγμα τους στους χώρους της, είναι οι Ιταλοί στη διάρκεια της Κατοχής. Αυτοί προκάλεσαν σοβαρές καταστροφές και αλλοιώσεις του μνημείου γκρεμίζοντας μέρος των τειχών, για να δημιουργήσουν πρόσβαση στα αυτοκίνητα και εγκαθιστώντας πολυβολεία και άλλα κτίρια.    Βαδίζοντας και παρατηρώντας προσεκτικά τα κατάλοιπα με τη βοήθεια των κατατοπιστικών πληροφοριών που είναι τοποθετημένες σε διάφορα σημεία, μόλις τελειώσεις την περιήγηση έχεις πλήρη εικόνα για την ιστορία του τείχους. Η συγκίνηση, μάλιστα, που σου δίνουν λέξεις χαραγμένες πάνω σε κάποιους ογκόλιθους, οι οποίες δεν σβήστηκαν στο πέρασμα των χρόνων, στον ιερό χώρο του βωμού και κοντά στην κύρια πύλη, σε κάνουν να νιώθεις μεγάλη εγγύτητα με τους ανθρώπους που άφησαν μ’ αυτόν τον λιτό, αλλά θαυμαστό ταυτόχρονα τρόπο, τα ίχνη τους!    Ειδικά, όταν αντικρίζεις χαραγμένα τα ονόματα των θεών, στους οποίους ήταν αφιερωμένος ο βωμός, νιώθεις δέος! ΑΦΗΤΟΥ, ΑΦΡΟΔΙΤΑΣ, ΕΝΥΑΛΙΟΥ, ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ, διαβάζεις πάνω στους ογκόλιθους της οχύρωσης πίσω από τον βωμό! Μπορεί να ήταν και σ’ άλλους αφιερωμένος, μια και στις επιχωματώσεις του βωμού βρέθηκε ειδώλιο του Πάνα. Όμως, εκτός από τις πασίγνωστες θηλυκές θεότητες, ποιοι θεοί είναι ο Άφητος κι ο Ενυάλιος; Άφητος, λοιπόν, είναι προσωνύμιο του Απόλλωνος και σχετίζεται με την τελετουργική πράξη αφής των θυρών ή του κατωφλιού από τον εισερχόμενο. Ενώ ο Ενυάλιος ήταν αρχικά αυτόνομη πολεμική θεότητα, η οποία κατόπιν ταυτίστηκε με τον θεό Άρη!    Άφητος, Αφροδίτη, Ενυάλιος, Άρτεμις! Εκεί, με τα ονόματά τους χαραγμένα στους ογκολίθους της οχύρωσης, μετά από τόσους αιώνες δίνουν το στίγμα για την ευσέβεια των πιστών και τη λατρεία που τους αποδιδόταν! Με αφορμή, λοιπόν, αυτή την εμπειρία κάτω από το λαμπερό φως του εαρινού ήλιου ήρθε στο νου μια συνταξιδιώτισσα σ’ ένα προσκύνημα στη Μεγάλη Ελλάδα, όπου μια νύχτα με αστροφεγγιά, αν και χριστιανή, ένιωσε την ανάγκη να προσευχηθεί στον υποβλητικά φωτισμένο ναό της Ομονοίας που βρίσκεται στην κοιλάδα των ναών στον μακρινό Ακράγαντα!    Προσκυνητές αυτή τη μέρα του τείχους Δυμαίων το διανύσαμε και το μελετήσαμε σπιθαμή προς σπιθαμή και πασχίσαμε να νιώσουμε κάπως τη ζήση των ανθρώπων, που άλλοτε σε ειρηνικούς κι άλλοτε σε πολεμικούς καιρούς, το έκαναν κατοικία, καταφύγιο, ορμητήριο,... Κι αφού τελέψαμε τούτο το χρέος, δώσαμε χρόνο στον εαυτό μας, για αναγκαία ανάπαυλα και για χορταστική θέαση του τοπίου, το οποίο απλώνεται γύρω από το τείχος και συνιστά τη βασική αφορμή για την ανέγερσή του, αφού δεσπόζει στην κορυφή του νοτιότερου από τα βραχώδη υψώματα που λέγονται Μαύρα Βουνά και εποπτεύει τη γύρω πεδινή περιοχή, την παράλια ζώνη του Πατραϊκού κόλπου και του Ιονίου πελάγους.    Το βλέμμα, ερευνητικό, πλανιέται άλλοτε σε κοντινά κι άλλοτε σε μακρινά πλάνα. Άλλοτε επικεντρώνεται σε εικόνες που το πληγώνουν, ευτυχώς λίγες, κι άλλοτε τέρπεται από εικόνες παραδείσιας ωραιότητας! Μέσα σε τούτη τη λατρευτική σχεδόν απόλαυση των διαφοροποιούμενων ανάλογα με την οπτική γωνία εικόνων, το βλέμμα, καθόλου τυχαία, πάει κι έρχεται σε δύο απ’ αυτές, οι οποίες το προσελκύουν επιτατικά μέσα από την αντίθεσή τους.    Η μία, άσχημη, εικονίζει μια χάσκουσα λατομημένη πλαγιά των Μαύρων Βουνών και η άλλη, ειδυλλιακή, εικονίζει το σπάνιο οικοσύστημα του έλους της Λάμιας, της λίμνης Πρόκοπου, της λιμνοθάλασσας Κοτυχίου και του δάσους της Στροφυλιάς. Πάντως, και οι δυο σε κάνουν να συλλογιστείς για το περιβάλλον και τη χρήση του, για το περιβάλλον και την αξία του, για το περιβάλλον και την αειφορία του!    Ναι, διότι τούτη η περιήγηση έχει κι αυτή τη διάσταση, την περιβαλλοντική! Δεν μπορείς να την αγνοήσεις ούτε να καμωθείς πως δεν τη βλέπεις, αφού είναι αλληλένδετη με την ακρόπολη και την ιστορία της, η οποία προστατευόταν από τις τρεις πλευρές της με το τείχος, ενώ προς τη Ν. και τη ΝΔ πλευρά είχε τη φυσική οχύρωση της απόκρημνης πλαγιάς, συνεπικουρούμενης από τη θάλασσα που έφτανε ως τη ρίζα της κι έχει εξελιχθεί σε ανεκτίμητης αξίας οικοσύστημα.    Ξεκινώντας, λοιπόν, από τη θέαση της απότομης πλαγιάς, ενώ δίπλα σου ακούς τον βόμβο των εντόμων και κάτω από τον υδροβιότοπο φθάνουν οι κοασμοί των βατράχων και τα κελαηδήματα των πτηνών που αγαπούν αυτά τα μέρη, έχεις την αίσθηση πως παρατηρείς κλιμακωτό ανθόκηπο, έτσι, καθώς η βλάστηση και τα ανθισμένα φυτά, αναπτύσσονται θαλερά ανάμεσα στους μεγάλους ογκολίθους. Κάποια, μάλιστα, φυτρωμένα κι ανθισμένα σε ρωγμές των βράχων φέρνουν στον νου την «Κουβέντα μ’ ἕνα λουλούδι» του ποιητή: «-Κυκλάμινο, κυκλάμινο στοῦ βράχου τή σκισμάδα/ ποῦ βρῆκες χρώματα κι ἀνθεῖς, ποῦ μίσχο καί σαλεύεις;/ -Μέσα στό βράχο σύναζα τό γαῖμα στάλα - στάλα/ μαντίλι ρόδινο ἔπλεξα κ’ ἥλιο μαζεύω τώρα.»! (Γιάννης Ρίτσος, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, εκδ. Κέδρος)    Ο ζωγραφισμένος από τη φύση πίνακας, που με αλάθευτη προοπτική απλώνεται χαμηλά εμπρός σου, στον υδροβιότοπο και στο δάσος της Στροφυλιάς, που φιλοξενούν πλούσια χλωρίδα και πανίδα, και σβήνει μακριά στην απεραντοσύνη της Ηλειακής πεδιάδας και του Ιονίου πελάγους, λαγγεύει τον νου και την ψυχή και πληροί με ευδαιμονία την ύπαρξή σου! Η μέθεξη και σ’ αυτό το θαύμα της φύσης είναι τόσο ισχυρή που σε κάνει ταπεινό προσκυνητή αρχέγονων δημιουργών θεοτήτων, όπως η Γαία, η οποία σύμφωνα με τον Ησίοδο (Θεογονία 116 κ.ε.), έσμιξε ερωτικά με το Χάος και γέννησε τον Ουρανό!    Και ναι, θεώμενος τόση ομορφιά, επιθυμείς, μα διστάζεις να την περιγράψεις! Διστάζεις, μπας και την αδικήσεις! Τόσες φορές την αδικεί ο άνθρωπος με την αδιαφορία, την αφροντισιά και την εσκεμμένη κακοποίηση! Δεν χρειάζεται να προστεθεί κι άλλος ένας, έστω και κονδυλοφόρος! Υπάρχουν ήδη αρκετοί και, μάλιστα, επικίνδυνοι!