Μίκα Βαλτάρι, "Ο Αιγύπτιος"

Μεγάλο, χορταστικό μυθιστόρημα, πολύ καλογραμμένο και αριστοτεχνικό, εφόσον σε μεταφέρει αβίαστα και πολύ άμεσα σε μια εποχή πολύ μακρινή και σ’ έναν πολιτισμό άγνωστο σχετικά και πολύ διαφορετικό απ’ όσα μέχρι τώρα γνωρίζουμε. Παρόλες αυτές τις δυσκολίες, ο Βαλτάρι δεν χάνει την αρετή της λογοτεχνικότητας, εφόσον δεν δίνει κατ’ ουδένα τρόπο την αίσθηση ότι «κάνει ιστορία». Την ιστορία την αξιοποιεί πολύ δημιουργικά για να ψυχογραφήσει μια εξαιρετική περίπτωση ανθρώπου, πολύ ενδιαφέροντος, που μέσα από χίλιες δυο συγκυρίες και περιπέτειες διαπλεκόμενες με τα ιστορικά γεγονότα, διασώζει την ανθρωπιά και την συναισθηματική νοημοσύνη του.

Βρισκόμαστε λοιπόν στην Αρχαία Αίγυπτο της εποχής του Ακενατόν, του  φαραώ που  προσπάθησε να επιβάλει τη μονοθεϊα, τη λατρεία του Ήλιου. Ο ήρωάς μας, αγνώστου καταγωγής εφόσον τον βρίσκουν έκθετο ως μωρό σε μια βάρκα στο Νείλο, ανατρέφεται από δυο πολύ καλούς ανθρώπους, ενώ  το μυστήριο της κατaγωγής του τον βασανίζει, και γίνεται γιατρός, είναι επομένως σημαίνον κοινωνικό πρόσωπο για την εποχή εκείνη. Οι περιπέτειές του είναι πάρα πολλές για να καταγραφούν, έχουν όμως ενδιαφέρον και από πλευράς πλοκής αλλά και από ιστορικής πλευράς, εφόσον αναφερόμαστε στην περίοδο της Νεφερτίτης, του Τουταγχαμών αργότερα, αλλά και των σχέσεων των Αιγυπτίων με τους Χετταίους, τους Συρίους και τους Κρήτες. Τα ιστορικά στοιχεία φαίνεται να είναι ακριβή, κι αυτό αποτελεί μια εγγύηση για την αυθεντικότητα της εξιστόρησης.

Πέρα όμως από το ενδιαφέρον που παρουσιάζει ένα ιστορικό μυθιστόρημα επειδή μόνο και μόνο είναι ιστορικό, το βιβλίο αυτό υπερβαίνει αυτό το στόχο. Ο κεντρικός ήρωας είναι και αφηγητής, άνθρωπος έξυπνος, με πολύ ευαίσθητες κεραίες, και αυτοαναλύεται διαρκώς εκφράζοντας τις μύχιες σκέψεις του και τα συναισθήματά του, καθώς αντιμετωπίζει εξαιρετικές περιστάσεις  , και μάλιστα με τελείως διαφορετικά μέσα/εφόδια. Έτσι, αποκτάει ενδιαφέρον η ταύτιση μ’ έναν ήρωα τόσο ίδιο και ταυτόχρονα τόσο διαφορετικό από μας.

Στο παρακάτω απόσπασμα, ο έρωτάς του για μια γυναίκα- ρουφήχτρα τον οδηγεί στο να προδώσει τους ανθρώπους που τον ανέθρεψαν και να πεθάνουν χωρίς τη δυνατότητα ταρίχευσης τος:

Σελ. 145: «Τσακάλια ούρλιαζαν μες στη νύχτα, φαρμακερά φίδια της ερήμου σφύριζαν προς το μέρος μου, και σκορπιοί σέρνονταν πάνω στα ζεστά βράχια. Δεν αισθανόμουν φόβο, γιατί η καρδιά μου ήταν σκληραγωγημένη σ’ όλους τους κινδύνους. Αν και νέος, θα υποδεχόμουν τον θάνατο μ’ ευχαρίστηση, αν ήταν γραφτό μου να πεθάνω. Η επιστροφή μου στο φως του ήλιου και στον κόσμο των ανθρώπων με είχε κάνει να νιώσω πάλι την πίκρα της ντροπής μου, κι η ζωή δεν είχε τίποτα να μου προσφέρει.

Δεν είχα μάθει τότε πως ο θάνατος αποφεύγει τον άνθρωπο που τον επιζητεί, και αρπάζει εκείνον που είναι προσκολλημένος στη ζωή.Τα φίδια έφευγαν απ’ το δρόμο μου, οι σκορπιοί δεν μου΄καναν κακό, κι η ζέστη του ήλιου δεν μ’ έπνιγε».

 Και μετά από πολύχρονη διαμονή στη Συρία:

« Πεθύμησα τη γεύση του αιγυπτιακού κρασιού και του νερού του Νείλου, με το άρωμά του της γόνιμης γης. Πεθύμησα τον ψίθυρο των παπυροκαλαμιών στο βραδινό αεράκι, τον κάλυκα του άνθους του λωτού που ανοίγει στην ακτή, τα ιερογλυφικά που είναι χαραγμένα στους ναούς, τις χρωματιστές κολώνες. Τόσο ανόητη ήταν η καρδιά μου….

Γύριζα στην πατρίδα μου, αν και δεν είχα πια πατρίδα κι ήμουν ξένος πάνω στη γη. Γύριζα στην πατρίδα μου, κι οι αναμνήσεις δε μ’ ενοχλούσαν πια. Ο χρόνος κι η γνώση είχαν ρίξει άμμο πάνω σ’ εκείνες τις πίκρες. Δεν ένιωθα ντροπή ούτε και λύπη. Μόνο μια ανήσυχη προσδοκία υπήρχε στην καρδιά μου».

Ο Σινούε αφοσιώνεται στον ιδεαλιστή αυτόν φαραώ, ο οποίος έχει το σθένος να τα βάλει μ’ όλη την κοινωνία προκειμένου να κάνει πράξη το όραμά του, μια κοινωνία ειρηνική, χωρίς πολέμους, όπου όλοι οι άνθρωποι θα είναι σαν αδέρφια. Ενδεικτικά, αποφεύγει τον πόλεμο φερειπείν με τους Σύριους, κι είναι έτοιμος να υποχωρήσει σε σποιαδήποτε διεκδίκησή τους. Αυτό φυσικά φέρνει σε αντίθεση τους στρατηγούς ( τον ικανό και φημισμένο Χορεμχέμπ, ο οποίος παρεμπιπτόντως βασίλευσε μετά τον Τουταγχαμών, παρότι δεν είχε βασιλικό αίμα), αλλά στην αρχή δεν τολμούν να αντιδράσουν και να τα βάλουν με τον θεό- αυτοκράτορα. Το ενδιαφέρον πάντως είναι ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή που γεννιέται σπερματικά στην αντίληψη των ανθρώπων η ιδέα της μονοθεϊας και της συναδέλφωσης.

( σελ. 425) - Σινούε, δεν μπορείς να καταλάβεις πως αν με υποχρεώσουν να διαλέξω τον θάνατο κι όχι τη ζωή, τότε θα προτιμήσω τον θάνατο εκατό Αιγυπτίων από το θάνατο χιλίων Συρίων; (…) Αν έπρεπε ν΄απαντήσω στο κακό με το κακό, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι παρά κακό. Αν όμως απαντήσω στο κακό με το καλό, το κακό που θα προκύψει είναι μικρότερο. Δε θα προτιμήσω τον θάνατο απ’ τη ζωή, λοιπόν παύω να σ’ ακούω. Μη μου μιλάς άλλο για τη Συρία αν μ’ αγαπάς κι αν η ζωή μου έχει κάποια σημασία για σένα. Όταν σκέπτομαι αυτή τη χώρα, η καρδιά μου νιώθει όλα τα βάσανα που πρέπει να τραβήξουν όσοι πεθαίνουν για να γίνει το θέλημά μου- κι ο άνθρωπος δεν μπορεί να υποφέρει πολύν καιρό τα μαρτύρια πολλών.

‘Εσκυψε το κεφάλι, και τα μάτια του ήταν πρησμένα και κόκκινα απ’ τη θλίψη του, και τα παχιά του χείλη έτρεμαν. Τον άφησα ήσυχο, αλλά τ’ αυτιά μου άκουγαν τη βροντή της πολιορκίας γύρω από τα τείχη,και τις φωνές των γυναικών που θα τις βίαζαν στις μάλλινες σκηνές τους οι Αμουρραίοι. Προσπάθησα να σκληραγωγήσω την καρδιά μου σ’ αυτούς τους ήχους, γιατί τον αγαπούσα, παρ’ όλη την τρέλλα του, κι ίσως και πιο πολύ, ακριβώς επειδή ήταν τρελλός- γιατί η τρέλλα του ήταν πιο ωραία από τη σοφία άλλων ανθρώπων.

Ασφαλώς η εποχή και η κοινωνία δεν ήταν ώριμες να δεχθούν τόσο προχωρημένες αντιλήψεις, κι έτσι οι αντιδράσεις είναι μεγάλες. Έτσι διώκονται οι οπαδοί του Ακενατόν, και φυσικά και ο ήρωάς  μας, τον οποίο εξορίζει οριστικά και αμετάκλητα ο Χορεμχέμπ:

( σελ 731)

Ο Χορεμχέμπ θα πραγματοποιούσε ασφαλώς την επιθυμία μου αν είχα κλάψει και είχα πέσει στα πόδια του, γιατί ήταν πολύ ματαιόδοξος άνθρωπος. Αλλά όσο αδύναμο πλάσμα κι αν ήμουν, δεν θέλησα να ταπεινωθώ μπροστά του, γιατί η γνώση δεν πρέπει να υποκλίνεται μπροστά στην εξουσία.

Στο τέλος λοιπόν του βιβλίου, βλέπουμε τον Σινούε γερασμένο, να γράφει το βιβλίο του. Η τελευταίες δυο σελίδες είναι καταπληκτικές, αλλά αντιγράφω μόνο την τελευταία παράγραφο:

Για καλό και για κακό, φυλάω προσεκτικά αυτά τα βιβλία που’ γραψα (…) μέσα σ’ ένα ασημένιο κουτί, κ.λ.π. Ίσως τα βιβλία μου ξεφύγουν έτσι απ’ τους φρουρούς, κι ίσως μπορέσει η Μούτι να τα κρύψει στον τάφο μου. Αλλά δεν με νοιάζει πολύ.

Γιατί εγώ, ο Σινούε, είμαι μια απλή ανθρώπινη ύπαρξη. Έζησα μέσα στον καθένα που υπήρχε πριν από μένα, και θα ζήσω μέσα σ’ όλους που θαρθούν μετά από μένα. Θα ζήσω στα γέλια και στα δάκρυα των ανθρώπων, στην ανθρώπινη λύπη και στον φόβο, στην ανθρώπινη καλοσύνη και στην κακία, στη δικαιοσύνη και την αδικία, στην αδυναμία και στη δύναμη. Σαν ανθρώπινη ύπαρξη, θα ζήσω αιώνια μέσα στην ανθρωπότητα. Δε θέλω προσφορές μέσα στον τάφο μου, ούτε αθανασία για το όνομά μου. Αυτά γράφτηκαν από τον Σινούε, τον Αιγύπτιο, που έζησε μονος του όλες τις μέρες της ζωής του.

επιμέλεια: Παπαγγελή Χριστίνα

Ημερομηνία τελευταίας επεξεργασίας: Τετάρτη, 14. Μαρτίου 2007