ελληνικότητα και ελληνισμός

Για τον Γιώργο[1], η «ελληνικότητα» είναι μια έννοια αφηρημένη, τεχνητή, η οποία μπορεί να έχει και ολέθριες συνέπειες· κάθε φορά που χρησιμοποιεί τον όρο, τον βάζει πάντα σε εισαγωγικά, υπαρκτά ή εννοούμενα. Εμείς οι Έλληνες, συνεχίζει, έχουμε πολύ συχνά στο παρελθόν εισάγει από την Ευρώπη ιδέες και πράγματα που νομίζουμε ότι προέρχονται από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τα οποία στη συνέχεια μιμούμαστε με τυφλή δουλικότητα. Ως παράδειγμα, ξεχωρίζει τον «εξαγνισμό» της γλώσσας κατά τον 19^ο αιώνα, στον οποίο είχε προβάλει αντίσταση η γενιά του πατέρα του.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το νεοκλασικό κτήριο όπου στεγάζεται η Ακαδημία Αθηνών. Το παράδειγμα των χτιρίων της Ακαδημίας δεν είναι μοναδικό. Όλοι το ξέρουμε. Αλλά δεν προσέχουμε ότι τις περισσότερες φορές που μιλάμε για την ελληνικότητα ενός έργου τέχνης μιλάμε για τα κτήρια της Ακαδημίας. Έργο του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν, που ολοκληρώθηκε το 1887, το κτήριο της Ακαδημίας Αθηνών μεταφέρει παραδόσεις κυρίως της Βόρειας Ευρώπης, η όποια ομοιότητα με κλασικούς ναούς οφείλεται σε καθαρά επιδερμικά και μόνο στοιχεία.

Για τον Γιώργο, η μίμηση μιας φόρμας άνευ περιεχομένου είναι αντιπροσωπευτική της εμμονής που δείχνουν οι σύγχρονοί του για την έννοια της «ελληνικότητας». Το πιο εμφανές παράδειγμα αυτής της ψευδούς και κατά την άποψη του Γιώργου επικίνδυνης μίμησης της εξωτερικής, επιφανειακής αποκλειστικά εμφάνισης του κλασικού και του ελληνικού στοιχείου δεν είναι άλλο από τον ίδιο τον «Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό»[2].

Αντ’ αυτού, ο Γιώργος εισάγει τώρα την εναλλακτική και ιστορικά πιο βάσιμη έννοια του «ελληνισμού». Σε αντίθεση με την «ελληνικότητα», το περιεχόμενο του όρου αυτού έχει προσδιοριστεί με σαφήνεια στο μακρύ πέρασμα του χρόνου: δηλώνει το σύνολο του ελληνικού λαού, είτε σε κάποια συγκεκριμένη περίοδο, είτε καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Κατ’ επέκταση, μπορεί να δηλώνει ευρύτερα τον ελληνικό πολιτισμό, ή την παιδεία του λαού αυτού· πάντοτε, ωστόσο, η έννοια «ελληνισμός» δηλώνει το συλλογικό όλον και ουδέποτε μια αφηρημένη ιδιότητα.

Μ’ αυτή την πολιτισμική έννοια, ο ελληνισμός, όπως υπενθυμίζει ο Γιώργος στους αναγνώστες του, είχε εξαπλωθεί σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, μέσα από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου:

Κι η απέραντη τούτη διασπορά ήτανε φυσικό να έχει ένα σημαντικό αποτέλεσμα. Ο ελληνισμός δουλεύτηκε, πλάστηκε, ζωoγoνήθηκε από ιδιοσυγκρασίες άλλοτε ελληνικές και άλλοτε όχι, ως την εποχή της Αναγέννησης- κι από την εποχή εκείνη [...] από ιδιοσυγκρασίες διόλου ελληνικές και που έδρασαν έξω από τις ελληνικές χώρες.

Το αποτέλεσμα είναι ότι μετά την Αναγέννηση ο πολιτισμός της Δυτικής Ευρώπης ιδιοποιήθηκε τον ελληνισμό και τον μετέτρεψε σε «ευρωπαϊκό ελληνισμό». Ο Γιώργος είχε ασχοληθεί για πρώτη φορά μ’ αυτό το θέμα ως φοιτητής στη διάλεξή του για τον Μορεάς· τότε, θεωρούσε δυνατό τον επαναπατρισμό στην Ελλάδα της αρχαίας ποιητικής κληρονομιάς που είχε νοθευτεί στη Δύση. Τώρα κάνει έκκληση για μια πιο έμμεση και πολύ πιο δύσκολη διαδικασία: ζητά η γενιά του και οι επόμενες γενιές να χτίσουν πλέον πάνω σ’ ό,τι τους κληροδότησε η Δύση, και έτσι να δημιουργήσουν τον δικό τους, ξεχωριστό «ελληνικό ελληνισμό».

Ρόντρικ Μπήτον, Γιώργος Σεφέρης, Περιμένοντας τον Άγγελο, βιογραφία, σελ. 256-257

Α. Να συντάξετε περίληψη του κειμένου σε εκατό (100) περίπου λέξεις.

Β1. Σε μία παράγραφο περίπου ογδόντα (80) λέξεων να αναπτύξετε το νόημα της παρακάτω φράσης του κειμένου: «ο πολιτισμός της Δυτικής Ευρώπης ιδιοποιήθηκε τον ελληνισμό και τον μετέτρεψε σε “ευρωπαϊκό ελληνισμό”».

Β2. Ποια είναι η δομή και ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου;

Β3. αντίσταση, παράδειγμα, έννοια, κατακτήσεις, κληροδότησε

Από το δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηματίσετε μια νέα σύνθετη λέξη.

Β4. Σε δύο σημεία του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αποσπάσματα από κείμενα του Σεφέρη. Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί;

Γ. Συμμετέχετε στη Βουλή των Εφήβων και κάνετε μία εισήγηση με το παρακάτω θέμα: Με ποιο τρόπο η παιδεία μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας καλλιεργώντας παράλληλα το σεβασμό στα άλλα έθνη. Έχετε στη διάθεσή σας 10 λεπτά. (500-600 λέξεις)

[1] Ως Γιώργος αναφέρεται στο βιβλίο ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης.

[2] Παραπέμπει στην ιδεολογία της δικτατορίας του Μεταξά 1936-1940.

Ημερομηνία τελευταίας επεξεργασίας: Σάββατο, 15. Μαρτίου 2008