Για να μη φτάσουμε στο μη περαιτέρω, του Jean Dausset

(από το περιοδικό «Le monde diplomatique», τ. 17, Αφιέρωμα στις παρενέργειες της επιστήμης και της τεχνολογίας)

Η εξαιρετικά μεγάλη δύναμη των  τεχνολογιών της μοριακής βιο­λογίας έχει δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να παρεμ­βαίνει στην ίδια τη γενετική    του κληρονομιά· του παρέχουν σχεδόν μια κυριαρχία πάνω στη ζωή. Για πρώτη φορά ίσως τίθενται στους ερευνητές δύο αγωνιώδη ερωτήματα· ως πού πρέπει να συνεχίσουν τις έρευνές τους και, κυρίως, πώς πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα αποτελέσματά τους; Στο πρώτο πρέπει χωρίς δισταγμό να απαντήσουμε ότι δεν υπάρχει όριο στη γνώση. Η γνώση είναι τιμή και περηφάνεια για τον άνθρωπο, το μόνο είδος που μπορεί να κατανοεί και να παρεμβαίνει στο περιβάλλον του. Οι έρευνες δεν πρέπει με κανένα τρόπο να σταματήσουν ή ακόμα και να επιβραδυνθούν. Πρέπει να συνεχιστούν, με το μό­νο όρο ότι οι έρευνες που γίνονται για τον ίδιο τον άνθρωπο θα σέβονται την αξιοπρέ­πειά του. Πού θα βρισκόμασταν αν είχαμε σταματήσει την πρόοδο της μεταλλoυργίας, π.χ. με το πρόσχημα ότι θα μπορούσε να καταλήξει  στην κατασκευή μαχαιριών, αλλά και στιλέτων;

Στο δεύτερο ερώτημα, αντίθετα, που αφορά τη χρησιμοποίηση των νέων γνώσεων, n απάντηση είναι θεωρητικά καταφατική, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εγείρονται πολλά και σοβαρά προβλήματα. Είναι καταφατική διότι οι νέες γνώσεις πρέπει να εφαρμόζονται αποκλειστικά προς όφελος  της ανθρωπότηταc και να μην τίθενται  στην υπηρεσία συμφερόντων  ατόμων ή ομάδων ) που δεν σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώμα­τα. Στην περίπτωση της ανθρώπινης γενετικής, μια κακή χρήση των νέων τεχνολογιών μπορεί να οδnγήσει σε επικίνδυνες παρε­κτροπές.

Προτού όμως μιλήσουμε για ανησυχίες, είναι απαραίτητο να υπογραμμίσουμε τα τεράστια οφέλη που μπορεί να αποκομίσει ο άνθρωπος. Αν οι ερευνητές όλου του κό­σμου βιάζονται σήμερα να εντοπίσουν πάνω στα χρωματοσώματα, να απομονώσουν και κατόπιν να προσδιορίσουν τη λειτουργία των γονιδίων του είδους μας, το κάνουν προφανώς έχοντας κατά νου τα εκατομμύρια των αρρώστων. Υπάρχει ένα τεράστιο έργο που πρέπει να πραγματοποιηθεί για να προστατευθούν πληθυσμοί ολόκληροι από παρασιτικές ή ιογενείς ασθένειες. Αφού γνωρίσουμε τη λειτουργία των υπεύθυνων γονιδίων, το επόμενο βήμα είναι να καταφέρουμε να βραχυκυκλώσουμε την αρρώστια, δηλαδή να την αποφύγουμε. Θα είναι  επομένως δυνατόν  να την προβλέψουμε και να θέσουμε σε λειτουργία τους μηχανισμούς πρόληψής της. Αυτό είναι στο σύνολό του το πλαίσιο για τη μελλοντική «ιατρική  της πρόβλεψης", η οποία δεν προβλέπει τη βεβαιότητα μιας αρρώστιας αλλά μόνο μια ορισμένη στατιστική πιθανότητα εμφά­νισής  της.

Υπάρχει όμως, όπως σε ανθρώπινη δραστηριότητα, μια αρνητική πλευρά. Μια τέτοια προειδοποίηση μπορεί να προκαλέσει   ένα αχρείαστο  άγχος, μπορεί να χειροτερέψει την εικόνα που διαμορφώνει κανείς για τον εαυτό του, και, στο κοινωνικό πεδίο, να οδηγήσει σε μια κατάσταση  διακρίσεων με σοβαρές συνέπειες στην απα­σχόληση ή στην ασφάλισή του. Πολύ πιο σοβαρή είναι η τεχνική δυνατότητα να μεταβληθεί ο κληρονομημένος γενετικός κώδικας ενός ανθρώπινου κυττάρου είτε με την εισαγωγή σ' αυτό ενός ξένου γονιδίου είτε με τη μετατροπή ενός γονιδίου που ήδη υπάρχει στο κύτταρο. Το σύνολο σχεδόν της επιστημονικής κοινότη­τας παίρνει σαφή θέση σ' αυτό το θέμα. Το να ανοίξουμε σήμερα μια τέτοια δυνατότητα στα  ιδιωτικά συμφέροντα ή στις ολοκληρωτικές ιδεολογίες θα ήταν εγκληματικό. Το ίδιο ισχύει και για τον κλωνισμό  ανθρώπινων εμβρύων που θα επέ­τρεπε να αναπαραχθούν σε μεγάλο αριθμό έμβρυα με τέτοια ή άλλα χαρακτηριστικά.

Πολλά άλλα προβλήματα τίθενται, αλλά όχι μόνο στους ερευνητές όσο στην κοι­νωνία. Ένα από αυτά είναι η δυνατότητα να πατεντάρεται η ακολουθία των ανθρώπι­νων γονιδίων, δηλαδή η ακριβής xnμική τους σύνθεση. Και εδώ πάλι η αρχή είναι α­πλή αλλά η εφαρμογή πιο δύσκολή. Η γενετική κληρονομιά του ανθρώπου -όλο του το σώμα, τα όργανα και οι ιστοί- είναι ανεκτίμητη  και δεν μπορεί να γίνει πηγή κέρδους. Αντίθετα, η ωφέλιμη  χρήση των γνώσεων πάνω στη λειτουργία ενός γονιδί­ου μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο πνευ­ματικής ιδιοκτησίας.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η ευθύνη του ερευνητή της γενετικήc είναι μοιρασμένη α­νάμεσα στον ίδιο και στην κοινωνία. Πράγ­ματι, ο ερευνητής οφείλει, ταυτόχρονα αλλά ανεξάρτητα, να παίζει το ρόλο του μέσα στην κοινωνία. Ο ρόλος αυτός είναι ουσιώ­δης. Οφείλει να εξηγεί, πλήρως και σαφώς, τόσο στο μεγάλο κοινό όσο και σ’ εκείνους που λαμβάνουν τις αποφάσεις, τις συνέπειες, ευεργετικές ή και δυσμενείς, των ανα­καλύψεών του. Διότι μόνο με τη μεσολάβη­ση της διαφωτισμένης κοινής γνώμης μπο­ρούν οι αρχές, επιχειρηματικές ή διοικητι­κές, να πάρουν εν επιγνώσει τις αποφάσεις τους. Έχει μεγάλη σημα­σία να υιοθετηθούν και να εφαρμο­στούν οικουμενικές αρχές. Χωρίς αμφιβολία είναι καθήκον της Ουνέσκο να το επιχειρή­σει και ελπίζoυμε να τα καταφέρει.

 Ερωτήσεις:

1. Ν’ αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου (σε 120-150 λέξεις).

2. Το παραπάνω κείμενο είναι επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε σ΄ επιστημονικό περιοδικό. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου ως προς τη γλώσσα, τη δομή αλλά και το περιεχόμενο.

3. Να βρείτε αντώνυμα των παρακάτω λέξεων:

ουσιώδης

ολοκληρωτικές

αχρείαστο

δυσμενείς

ευθύνη

4. Στην εποχή μας η επιστημονική εξέλιξη είναι ραγδαία. Παρόλ’ αυτά, ο προορισμός της επιστήμης, η χρήση των επιστημονικών επιτευγμάτων και το ήθος του επιστήμονα τίθενται υπό αμφισβήτηση, όπως επισημαίνεται στο παραπάνω άρθρο.

              Ποιες νομίζετε ότι είναι οι υποχρεώσεις του επιστήμονα, ώστε να επιτελεί υπεύθυνα το επιστημονικό του έργο;

              [Το κείμενό σας θα δημοσιευτεί ως απάντηση/επιστολή ενός απλού πολίτη (όχι επιστήμονα) στους παραπάνω προβληματισμούς του Jean Dausset]

(250-300 λέξεις)

επιμέλεια: Χριστίνα Παπαγγελή

Ημερομηνία τελευταίας επεξεργασίας: Δευτέρα, 18. Φεβρουαρίου 2008