Ασκήσεις «ανάγνωσης» ιστορικής-πολιτικής γελοιογραφίας

Γελοιογραφική απόδοση της ελληνικής Βουλής στα χρόνια της Συνταγματικής βασιλείας του Γεωργίου Α΄, οπότε οι αντιθέσεις των κομμάτων μετέτρεπαν το εθνικό Κοινοβούλιο σε … «τσίρκο» με τους πολιτικούς ως αφηνιασμένα άλογα και τη Βουλή ως ελέφαντα να …χορεύει στο ρυθμό των κομματαρχών!

Η γελοιογραφία, όταν σχολιάζει πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις και θεσμούς μιας εποχής μπορεί να αποτελέσει πολύτιμη πηγή της ιστορίας. Παρουσιάζοντας από την κωμική του πλευρά ένα θέμα σχολιάζει θετικά ή αρνητικά επίκαιρα γεγονότα, πολιτικά πρόσωπα και θέματα, οικονομικά ζητήματα, κοινωνικές αλλαγές και θεσμούς, θέτει κοινωνικούς προβληματισμούς.

Στόχος μιας γελοιογραφίας είναι η κοινωνική κριτική και μέσω αυτής, σατιρίζοντας, διακωμωδώντας, γελοιοποιώντας πρόσωπα και καταστάσεις, καυτηριάζοντας, ενοχλώντας πολλές φορές, να τροποποιήσει και να μετασχηματίσει την τρέχουσα πραγματικότητα, να βελτιώσει το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά προσώπων, να αλλάξει τη νοοτροπία των ανθρώπων και τη στάση απέναντι στα πράγματα και τη ζωή. Η μορφή αυτή της κοινωνικής κριτικής είναι συνήθως αρκετά αποτελεσματική, μια και εμπεριέχει το στοιχείο του χιούμορ που γίνεται εύκολα αποδεκτό, πολλές φορές και από τα διακωμωδούμενα πρόσωπα.

Ένας γελοιογράφος χρησιμοποιεί συγκεκριμένες τεχνικές προκειμένου να περάσει τα μηνύματά του και να επιτύχει το στόχο του. Τέτοιες τεχνικές αποτελούν ο εύθυμος χαρακτήρας του θέματος του γελοιογράφου, ο εύστοχος, περιεκτικός λόγος και η υπαινικτικότητα. Το λογοπαίγνιο αποτελεί σημαντική τεχνική, καθώς και η κατάλληλη χρήση προσώπων ή αντικειμένων με συμβολική σημασία. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι τα χαρακτηριστικά των προσώπων τονίζονται με υπερβολή. Σε μια πολιτική γελοιογραφία βρίσκουμε συμπυκνωμένη την πολιτική ειδησεογραφία, την καυστική κριτική στην πολιτική κατάσταση, δοσμένη συνήθως με χιούμορ, με ελάχιστα στοιχεία λόγου ή και χωρίς λόγο. Η ευρηματικότητα του γελοιογράφου και η οξύτητα της κριτικής του καθορίζει την εμβέλεια και την επιτυχία του στόχου του γελοιογράφου. Προσέχουμε ακόμα πως μια πολιτική γελοιογραφία μπορεί να κρύβει στοιχεία πολιτικής προπαγάνδας.

Παρακάτω παρουσιάζουμε μια συλλογή από χαρακτηριστικές γελοιογραφίες της νεότερης και σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας με ανάλογα κατά περίπτωση σχόλια.

v Δείτε γελοιογραφικές αποδόσεις του βασιλιά της προεπαναστατικής Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΔ΄.

(α)

(β) (γ)

Ø Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ είχε πολλές ερωμένες, οι πιο γνωστές είναι η Μαντάμ ντε Μοντεσπάν (Madame de Montespan), η Μαντάμ ντε Μεντνόν (Madame de Maintenon, την οποία παντρεύτηκε κρυφά το 1684 μετά τον θάνατο της πρώτης συζύγου του Μαρίας Θηρεσίας), η Λουίζ ντε λα Βαλιέρ (Louise de la Valliere). Συνολικά είχε 17 παιδιά, από τα οποία τα 6 ήταν νόμιμα, δηλαδή αυτά της Μαρίας Θηρεσίας. Στην (α) γελοιογραφία (Joseph Werner, 1670) ο Λουδοβίκος παρουσιάζεται στο πρώτο πλάνο-αριστερά ως σάτυρος με τερατώδη μορφή, με την ερωμένη του Μαντάμ ντε Μοντεσπάν-δεξιά, να διασκεδάζει, ενώ σατανικά όντα κάνουν την εμφάνισή τους στο φόντο μέσα σε σύννεφο κρατώντας δέλτο με κανόνες-νόμους και κάνοντάς του νόημα ίσως για να τους προσέξει. Ο βασιλιάς όμως αδιαφορεί, αφού, όπως λεγόταν, τον εξέφραζε η περίφημη φράση: "Το κράτος είμαι εγώ" (L'état, c'est moi). Σχολιάζεται η συχνή και πολυδάπανη διασκέδαση του παλατιού, καθώς και τα ερωτικά σκάνδαλα της αυλής. Στη (β) γελοιογραφία (άγνωστου καλλιτέχνη, 1693) με τίτλο «ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ με το χαρέμι του», όπου παριστάνεται να κρούει τύμπανο και πλήθος γυναικών να συρρέει στον ήχο του, σχολιάζεται η σκανδαλώδης ερωτική ζωή του – ασκούσε πολύ μεγάλη γοητεία στις γυναίκες. Στη (γ) γελοιογραφία (W. M. Thackeray, The Paris Sketchbook, 1840) με τίτλο «Τι κάνει ο βασιλιάς;» ο γοητευτικός και εντυπωσιακός στις εμφανίσεις του Λουδοβίκος (το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολυτέλειας του «Βασιλιά Ήλιου», είναι ότι ένα χρόνο πριν πεθάνει, το 1714, υποδέχτηκε τους πρεσβευτές του Σιάμ στις Βερσαλλίες, φορώντας ένα κοστούμι γεμάτο από διαμάντια, το οποίο ζύγιζε μόνο του 20 κιλά! Υπολογίζεται ότι κόστισε 12.500.000 λίβρες, δηλαδή 2.500.000 δολάρια!, http://el.wikipedia.org/wiki ) απογυμνώνεται από τον σκιτσογράφο στα μάτια του κοινού: ανάμεσα στην κούκλα με την επίσημη στολή του και στην επίσημα ντυμένη παρουσία του εαυτού του, στο κέντρο με κοινότυπο ντύσιμο και χαμηλά υποδήματα, λίγο πριν ντυθεί, παρά το υπεροπτικό ύφος του, μοιάζει ασήμαντο ανθρωπάκι με αδύναμα ποδαράκια και φαλακρό κεφάλι, ενώ ντυμένος, δεξιά, φορά ψηλοτάκουνα υποδήματα, περούκα στο κεφάλι και στολή με βαρύτιμα υφάσματα!

v Ερμηνεύσατε την παρουσίαση του Ροβεσπιέρου στην επόμενη γελοιογραφία:

Ø Ο «αδιάφθορος», όπως ήθελε να τον αποκαλούν, Ροβεσπιέρος με αυστηρό ύφος, φορώντας το χαρακτηριστικό γαλλικό σκούφο των επαναστατών, …κοσκινίζει τους πολίτες ψάχνοντας να βρεί τους …«εχθρούς της Επανάστασης». Εξετάζει εξονυχιστικά τον καθένα με μεγεθυντικό φακό, ως δύσπιστος για τη δημοκρατικότητα ακόμα και των πιο στενών συνεργατών του στη διαβόητη Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, της οποίας ήγείτο. Στη μέση του φέρει μεγάλο χασαπομάχαιρο που παραπέμπει στην γκιλλοτίνα, όπου η Επιτροπή έστειλε χιλιάδες «αντεπαναστάτες» προς καρατόμηση κατά την περίφημη περίοδο της Τρομοκρατίας!

v Παρατηρήστε τις παρακάτω γελοιογραφίες που παρουσιάζουν τον Χαρίλαο Τρικούπη και σχολιάστε τα αντίστοιχα μηνύματα των γελοιογράφων.

Ø Ο Χαρίλαος Τρικούπης ως πρωθυπουργός της Ελλάδας προσπαθεί να συνεργαστεί με τις Ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις, από τις οποίες, εκτός από την τεχνογνωσία τους, που την εκμεταλλεύεται για την ανάπτυξη της χώρας μετακαλώντας κυρίως Γάλλους ειδικούς για την εκπαίδευση του στρατού ή για μεγάλα τεχνικά έργα (διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, ίδρυση «Σιδηροδρόμων Πειραιώς-Αθηνών-Πελοποννήσου»-Σ.Π.Α.Π. και Αθηνών- Λάρισας), ζητά και την οικονομική ενίσχυσή τους. Τα δάνεια της Ελλάδας από τις Ευρωπαϊκές Δυνάμεις σχολιάζει ο γελοιογράφος με τον Τρικούπη να προσπαθεί να αρπάξει όσα εκατομμύρια καταστεί δυνατό, σαν να έχει πιστέψει πως, αφού τον εμπιστεύονται, έχει βρει την …«κότα με τα χρυσά αυγά»! Η Ευρώπη, όμως, όπως μπορεί να δει καθένας, δεν είναι διατεθειμένη να του παραχωρεί αφειδώς τα …χρυσά αυγά της, αλλά, όπως η κλώσσα, προστατεύει το χρήμα της από τη δανειολήπτρια Ελλάδα με την καταρρέουσα οικονομία. Τα μεγαλεπήβολα αναπτυξιακά έργα των κυβερνήσεων του Τρικούπη σε συνδυασμό με τις αρνητικές εθνικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες (για παράδειγμα η κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος από το αντίπαλο κόμμα του Δηλιγιάννη, όταν αναλάμβανε την κυβέρνηση την εποχή εκείνη), θα οδηγήσουν τη χώρα στην εθνική χρεοκοπία του 1893. Ας παρατηρήσουμε επιπλέον πως ο Τρικούπης πλησιάζει τις ισχυρές χώρες έχοντας βγάλει το καπέλο του δείχνοντας σεβασμό προς αυτές και αναγνωρίζοντας την ανωτερότητά τους.

Ø Χαρακτηριστική και ιδιαίτερα σκωπτική και η δεύτερη γελοιογραφία της αντιπολίτευσης, που σχολιάζει την κατάσταση της χώρας μετά τη γνωστή φράση που ξεστόμισε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης στη Βουλή: «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» και η οποία σημειώνεται στο κάτω μέρος της γελοιογραφίας και της ζωγραφισμένης κυκλικής κορνίζας με την οποία περιβάλλεται η φιγούρα του Τρικούπη. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ζωγραφισμένα στοιχεία της κοινωνικής πραγματικότητας: τα σπίρτα που η εμπορία τους ανήκε στο «Ελληνικό Κρατικό Μονοπώλιο» ως έμμεσος φόρος για την αποπληρωμή των εθνικών δανείων, θεσμός που τηρήθηκε μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 20^ου αιώνα – άδεια ντουλάπια (ερμάρια) στα οποία κυκλοφορούν μόνο ποντικοί! – ζητιάνος – εξαντλημένος από την πείνα άνθρωπος, «θύμα της πείνας» αναγράφεται – καχεκτικοί άνθρωποι (ψηλόλιγνος με κοινό καπέλο και γραμμωτό ανθρωπάκι με ημίψηλο καπέλο που ίσως δείχνει τη μείωση της δύναμης της αστικής τάξης) και ξένο νόμισμα, «Ναπολεόνι», για να θυμίζει τα επαχθή δάνεια… Η λέξη «Ανάθεμα» επαναλαμβάνεται… «στολίζοντας» κατάλληλα, κατά τους πολιτικούς του αντιπάλους, τον μεγάλο πολιτικό του 19^ου αιώνα. Λίγα χρόνια αργότερα, φανατικοί αντίπαλοι ενός άλλου μεγάλου πολιτικού, θα αποδώσουν άλλο «ανάθεμα» στον Ελευθέριο Βενιζέλο (1916-Νοεμβριανά), όπως δείχνουν η παρακάτω φωτογραφία και το σκίτσο:

(«Το Ανάθεμα του προδότου», ένας σωρός από πέτρες που πέταξαν και συσσώρευσαν στο χώρο μπροστά από το Ζάππειο, 25 Δεκ. 1916, μετά από διαδήλωση αντιβενιζελικών προεξάρχοντος του αρχιεπισκόπου Αθηνών! Η Ελλάδα χωρισμένη σε δύο κράτη – «εθνικός διχασμός»! Ο Βενιζέλος ήταν πρωθυπουργός της κυβέρνησης Θεσσαλονίκης, ενώ στην Αθήνα άλλη κυβέρνηση, διορισμένη από το βασιλιά Κωνσταντίνο, είχε δεχθεί την επίθεση της Αντάντ, λόγω της φιλογερμανικής πολιτικής και της πολιτικής ουδετερότητας κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Στη μάχη της Αθήνας με Γάλλους στρατιώτες τα θύματα ήταν πολλά και από τις δύο πλευρές. Οι φιλοβασιλικοί θεώρησαν υπεύθυνο τον Ελ. Βενιζέλο και την πολιτική του υπέρ της Αντάντ.)

v Ποια προβλήματα της Ελλάδας έφερε η πολιτική του Θεόδωρου Δηλιγιάννη σύμφωνα με την παρακάτω γελοιογραφία;

Ø Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης θέτοντας πρωταρχικό στόχο της πολιτικής του την απελευθέρωση των αλύτρωτων ελληνικών εδαφών, χωρίς κατάλληλη στρατιωτική προετοιμασία, παρέσυρε τη χώρα στον ατυχή πόλεμο του 1897 που κατέληξε σε ταπεινωτική ήττα από την Τουρκία και ακόμα πιο ταπεινωτική σχέση με τις Μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, από τις οποίες ζήτησε δάνεια η ήδη καταχρεωμένη Ελλάδα, ώστε να αποδώσει στην Τουρκία την ορισθείσα πολεμική αποζημίωση. Στη γελοιογραφία ο Δηλιγιάννης κωμικά ντυμένος με στρατιωτική στολή ευρωπαϊκού και όχι ελληνικού στυλ, που δείχνει την εξάρτησή του από την Ευρώπη, φέροντας πλήθος παράσημα και επίσημες κορδέλες, περήφανος για τα …προβλήματα που φόρτωσε στην ταλαίπωρη τη χώρα του! Μπορούσε να σηκώσει η Ελλάδα το βάρος του διαχειριστικού Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου που της επιβλήθηκε επί των εσόδων των πολλών κρατικών μονοπωλίων («αιώνια μονοπώλεια» (sic), όπως ανορθόγραφα αναγράφεται στη γελοιογραφία αντί μονοπώλια, «ΚΑΠΝΟΥ, ΣΤΑΦΙΔΟΣ, ΑΡΤΟΥ, ΟΙΝΟΥ, ΚΡΕΑΤΟΣ, ΕΛΑΙΟΣ (sic, ανορθόγραφα πάλι, αντί ελαίου)»); Ο Δηλιγιάννης που ο ίδιος είχε κατασπαταλήσει το δημόσιο χρήμα, φαίνεται να νομίζει πως είναι δυνατό να βγει από την κρίση, η Ελλάδα όμως δεν είναι καθόλου αισιόδοξη! Στις πλάτες της προσωποποιημένης Ελλάδας φορτώνει υπέρογκα βάρη κι εκείνη, ρακένδυτη από τα πολλαπλά προβλήματα, οικονομικά-κοινωνικά-πολιτικά, στενάζει και της έχει απομείνει η παλιά της δόξα, ως ενθύμιο, συμβολικά με το στέμμα στο άθλιο κεφάλι!

v Πώς παρουσιάζει τον Χαρίλαο Τρικούπη η παρακάτω γελοιογραφία και ποια κατάσταση διακωμωδεί; Ποια σχέση έχουν οι (β) και (γ) γελοιογραφίες με την (α);

(α)

(β) (γ)

Ø Η Ελλάδα στη γελοιογραφία (α) υποδεικνύει στον πρωθυπουργό τους Έλληνες να πίνουν και να μεθούν, για να ξεπεράσουν τη διαρκή ψυχρολουσία της φορολογίας. Στο δοχείο με τους κρουνούς πίσω από τον πάγκο και δεξιά αναγράφεται: «Πικρόν δια τους φορολογουμένους»… Στη γελοιογραφία (β) η Βουλή κρατά ναργιλέ που προσφέρει στον πρωθυπουργό Τρικούπη, ο οποίος βρίσκεται στο «ραχάτι» της εξουσίας με φουσκωμένη την κοιλιά από φόρους – διαμαρτυρία του γελοιογράφου για την αντιλαϊκή φοροεισπρακτική πολιτική του – και απολαμβάνει ως Τούρκος αγάς – μπορούμε να παρατηρήσουμε τα ανατολίτικα πασουμάκια του – καθισμένος σε παχιά μαξιλάρια. Συνέπεια της κατάστασης η διαμαρτυρία της προεκλογικής περιόδου, γελοιογραφία (γ), που μαύρος διάβολος ανακρούει το σύνθημα της καταψήφισης του Τρικούπη στις επερχόμενες εκλογές.

v Πώς παρουσιάζει το Θ. Δηλιγιάννη η παρακάτω γελοιογραφία και ποια κατάσταση διακωμωδεί;

Ø Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης φορώντας καπέλο και στολή ευρωπαίου αξιωματούχου, με πέταλο-σύμβολο καλής τύχης (!) κρεμασμένο στο λαιμό («τύχη» θεωρεί ειρωνικά ο γελοιογράφος την ευρωπαϊκή οικονομική βοήθεια που καταχρέωσε την Ελλάδα), το οποίο αντιστοιχεί προς το κρεμασμένο στο λαιμό του σουλτάνου σύμβολο της ημισελήνου. Ο δήθεν αγέρωχος πρωθυπουργός που σήκωσε κεφάλι στην Τουρκία προκαλώντας τον ατυχή πόλεμο εμφανίζεται πλέον ως μαριονέτα, την οποία κινούν ποιοι άλλοι, παρά οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, υποκλινόμενος στον κατευχαριστημένο για την ευρωπαϊκή μεσολάβηση σουλτάνο. Η Τουρκία άλλωστε θα ελάμβανε την υπέρογκη πολεμική αποζημίωση από την Ελλάδα. Αν προσέξουμε καλύτερα, θα διαπιστώσουμε πως στο λαιμό του, ξυπόλητου στο ένα πόδι, σουλτάνου κρέμεται ένα παιγνίδι μικρού παιδιού με ρόδες. Ο Δηλιγιάννης, λοιπόν, εκπροσωπώντας την Ελλάδα, γίνεται «παιγνίδι» της Τουρκίας, αλλά και εκείνη, η «ξυπόλητη» Τουρκία, μια υποανάπτυκτη και αυτή χώρα, μαζί του «χαίρεται» σαν μικρό παιδί με ό,τι της προσφέρουν οι ευρωπαϊκές Δυνάμεις, οι οποίες είναι οι ρυθμιστές της ισορροπίας στην ανατολική Μεσόγειο.

v Να σχολιαστεί τομήνυμα της παρακάτω γελοιογραφίας του 19ου αιώνα.

Ø «ΡΟΥΣΦΕΤΟΠΗΤΑ» προσφέρει ο Έλληνας Πρωθυπουργός και οι επίδοξοι «μεγαλοκαρχαρίες», φίλοι της πολιτικής ηγεσίας είναι έτοιμοι να αρπάξουν ό,τι μπορέσουν, διορισμό στο δημόσιο, προτίμηση στην ανάληψη-ανάθεση δημόσιων έργων κλπ.

v Σχολιάστε την παρουσίαση του ναυαγού Χαρίλαου Τρικούπη στην επόμενη γελοιογραφία:

Ø Η οργή του λαού, όπως αναγράφεται στα κύματα, προκάλεσε το ναυάγιο, την εκλογική αποτυχία του Χαρίλαου Τρικούπη. Οι αιτίες της οργής αναγράφονται στα σπασμένα κατάρτια: φορολογικά νομοσχέδια και μονοπώλεια (sic), όπως ανορθόγραφα αναγράφεται στη γελοιογραφία αντί μονοπώλια. Αξιόλογο το αναπτυξιακό έργο του, αλλά ο λαός δεν μπόρεσε να αντέξει τη βαριά φορολογική πολιτική των κυβερνήσεών του!

v Στις γελοιογραφίες που ακολουθούν παρατηρούμε τον πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη με τον αντίπαλό του Θεόδωρο Δηλιγιάννη. Γιατί κατά τη γνώμη σας ο γελοιογράφος παραβάλλει τους δυο αντιπάλους; Ποια φαίνεται να είναι η στάση του απέναντί τους;

(α) (β)

Ø Μια μεγάλη περίοδος της ελληνικής ιστορίας χαρακτηρίζεται από το φαινόμενο του δικομματισμού με πρωταγωνιστές τους δύο πολιτικούς αρχηγούς και αντιπάλους. Ο γελοιογράφος δεν φαίνεται να ήταν οπαδός κανενός από τους δύο, αφού στη γελοιογραφία (β) εμπνεόμενος από τις απόκριες παρουσιάζει ως μια μασκαράτα τη διαρκή εναλλαγή στην εξουσία των δύο πολιτικών αρχηγών. Καθένας εφαρμόζοντας το δικό του πολιτικό πρόγραμμα κατέλυε το πρόγραμμα του αντιπάλου που δεν προλάβαινε πολλές φορές να ολοκληρωθεί. Αν και ο Τρικούπης ακολούθησε μια οργανωτική-ανορθωτική πολιτική, άφησε τεράστια χρέη για τη χώρα. Ομοίως καταχρέωσε την Ελλάδα ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης μετά τον πόλεμο του 1897, ο οποίος ευθυνόταν και για τη διασπάθιση του δημοσίου χρήματος πριν από τον πόλεμο και τη γενικότερη διάλυση του δημοσίου. Ο γελοιογράφος όμως χρεώνει και στους δύο την κακοδαιμονία της χώρας, ως αποτέλεσμα της ασυνενοησίας των δύο πολιτικών. Παρατηρώντας προσεκτικά τη γελοιογραφία (α) θα διαπιστώσουμε πως η σκιά κάθε φιγούρας παραπέμπει όχι στο ίδιο πρόσωπο, αλλά στον αντίπαλο· η μύτη της σκιάς του Δηλιγιάννη στη σκιά της έχει την κυρτότητα που οι γελοιογράφοι συνήθιζαν να τονίζουν στη μύτη του Τρικούπη. Ευφυέστατα οι δύο γελοιογραφίες θέτουν το ζήτημα του δικομματισμού κατά τη λαϊκή ρήση «άλλαξε ο Μανολιός και φόρεσε τα ρούχα του αλλιώς!»

v Ακολουθούν γελοιογραφίες που σχολιάζουν το φαινόμενο του δικομματισμού Τρικούπης-Δηλιγιάννης

Στην ποδηλασία των πολιτικών προηγείται ο Τρικούπης

:Πυγμάχοι-γορίλες!

:Κονταροχτύπημα με τα πολιτικά άρθρα των εφημερίδων που εκπροσωπούσαν τα κόμματά τους: ΠΡΩΪΑ του Δηλιγιάννη, ΩΡΑ του Τρικούπη.

v Σχολιάστε την παρακάτω γελοιογραφία που παρουσιάζει τον εθνικό ευεργέτη Ανδρέα Συγγρό. Πώς αντιμετωπίστηκε ο Έλληνας κεφαλαιούχος από το λαϊκό αίσθημα; Συγκρίνετέ τη με την αμέσως παρακάτω παρατιθέμενη λαϊκή εικόνα που τιμά τον Μέγα Εθνικόν Ευεργέτη.

Ø Ο μεγαλοκεφαλαιούχος Ανδρέας Συγγρός, γνωστός ως εθνικός ευεργέτης – έτσι τιτλοφορείται και στη γελοιογραφία: Ο ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ – καυτηριάζεται στη γελοιογραφία ως καταπιεστής του λαού και έτσι αναιρείται το κύρος του ως ευεργέτη της χώρας. Στο πιεστήριο ο εξαθλιωμένος λαός συμπιέζεται, στίβεται, για να βγάλει …χρήμα, το οποίο έχει κυριολεκτικά φουσκώσει τον παραγεμισμένο …γαμπρό, μια φιγούρα που δεν δίνει καμμιά σημασία στον εκλιπαρούντα καταπιεζόμενο, αν και από αυτόν έχει αποκομίσει όσα τον έχουν θρέψει… Ποικίλες επιχειρηματικές δραστηριότητες του Ανδρέα Συγγρού και ιδίως η εμπλοκή του στο σκάνδαλο των Μεταλλείων του Λαυρίου, που έφερε στην καταστροφή χιλιάδες αφελείς μικροεπενδυτές του Χρηματιστηρίου, αμαυρώνουν τη φήμη του ως ευεργέτη και τον θέλουν να αποκομίζει τεράστια κέρδη από την εξαπάτηση των λαϊκών στρωμάτων, την εκμετάλλευση των εργαζομένων στις επιχειρήσεις του. Το 1882 ο Συγγρός ίδρυσε την Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας, που μέχρι τα τέλη του αιώνα εξέδιδε δικό της χαρτονόμισμα (στη συνέχεια συγχωνεύτηκε με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος).

Εντελώς διαφορετικό το πνεύμα της παρατιθέμενης λαϊκής εικόνας, όπου παρουσιάζεται ο Ανδρέας Συγγρός περιβαλλόμενος από τα έργα που τον άφησαν γνωστό ως εθνικό ευεργέτη (επάνω: αριστερά «Δημοτικόν Θέατρον» και δεξιά «Σωφρονιστικαί φυλακαί» - κάτω: «Νοσοκομείον Ο Ευαγγελισμός», ενώ στους κίονες κορινθιακού ρυθμού αναγράφονται, σε ταινία περιελισσόμενη, τα έργα του και το ποσό της δαπάνης που κατέβαλε για καθένα. Το ίδιο και στη βάση κάθε κίονα.

v Σχολιάστε την παρακάτω γελοιογραφία με θέμα το «ανατολικό ζήτημα», όπως αναγράφεται στο καζάνι…

Ø Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις περιμένουν εναγώνια τις εξελίξεις επί του «ανατολικού ζητήματος», ενώ συνδαυλίζουν τη φωτιά με βεβαιότητα μελλοντικής ευνοϊκής λύσης η Βουλγαρία και η Σερβία, αντίθετα από την Ελλάδα, η οποία με γυμνά χέρια αποπειράται να διευθετήσει τα ξύλα και τα κάρβουνα., δείγμα της ανίσχυρης θέσης της στη διεθνή διπλωματία. Στο καζάνι βράζει η Οθωμανική αυτοκρατορία, ημισέληνος, ενώ ο σουλτάνος τηρεί στάση αναμονής μπροστά στις εξελίξεις συγκρατώντας τον αξιωματούχο δίπλα του από τη συμμετοχή στη διαδικασία του βρασμού. Η λεζάντα στη σατιρική εφημερίδα «Νέος Αριστοφάνης» που δημοσιεύτηκε η γελοιογραφία έγραφε: «Πώς εργάζονται οι ισχυροί της γης επί του ανατολικού ζητήματος». Με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου οριζόταν η δημιουργία Βουλγαρικού κράτους, ανεξαρτησία για τη Σερβία, ενώ μόνο υποσχέσεις προς την Ελλάδα για μελλοντικές ρυθμίσεις ευρύτερων συνόρων.

v Γελοιογραφίες από τον αγγλικό και ελληνικό τύπο για την ήττα της φασιστικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδας (1940)

Þ Γράφει για τους Έλληνες σκιτσογράφους της εποχής ο Κωστής Λιοντής: «Επιστρατευμένοι στον πόλεμο κατά των Ιταλών θα βρεθούν και οι σκιτσογράφοι στις εφημερίδες της εποχής. Από την έναρξη του πολέμου και μέχρι την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, η ελληνική γελοιογραφία θα φτάσει στην ύψιστη ακμή της. Θα καταεξευτελίσει την κωμική οίηση του Μουσολίνι και τις συνεχείς πανωλεθρίες του ιταλικού στρατού, τόσο εύστοχα, ώστε να σχηματίζεται η εντύπωση, περισσότερο σήμερα, πως ο πόλεμος κατά των Ιταλών υπήρξε μια ακολουθία από εύκολες νίκες. Τα “πρώτα πενάκια” που “διασκέδαζαν” καθημερινά τον άμαχο πληθυσμό αλλά και τους στρατιώτες στο μέτωπο ήταν οι επιφανείς σκιτσογράφοι της εποχής: Φ. Δημητριάδης, Γ. Γκέιβελης, Στ. Πολενάκης, Αν. Βλασσόπουλος, Σοφοκλής Αντωνιάδης, Αν. Βώττης, Παυλ. Παυλίδης, Κ. Μπέζος, Ν. Καστανάκης, Μιχ. Νικολινάκος και ακολουθούσε μια χορεία νεότερων γελοιογράφων στο ύψος σκιτσογραφικής επίδοσης.»

(Κωστής Λιοντής, Εικαστικά και Έπος του ’40, Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, Κυριακή 26 Οκτ. 1997)

Ø (1) Ο Μουσολίνι με έκπληξη και απογοήτευση βλέπει την αντίσταση της Ελλάδας ως την έκρηξη ηφαιστείου, το δε φιλόδοξο έργο του να καταστρέφεται ως άλλη Πομπηία! Θεωρούσε απλή υπόθεση τη διέλευση του ιταλικού στρατού από το ελληνικό έδαφος και βρέθηκε προ απροόπτου…

(1)

Ø Έτσι θα υποχρεωθεί σε τροχάδην (γρήγορα – πιο γρήγορα – …τάχιστα), όπως δείχνει άλλη γελοιογραφία (2), για να αποφύγει τους διώκτες του Έλληνες στρατιώτες. Ας προσέξουμε πως με έξυπνο τρόπο ο γελοιογράφος (Βρετανός) τοποθετεί στη θέση του υπερθετικού fastet την περίπου ομόηχη ιταλική λέξη fascit (φασισμός)· αυτόματα λοιπόν ο φασισμός μετατρέπεται σε υπερθετικό βαθμό της ταχύτητας διαφυγής του ηττημένου ιταλικού στρατού!

(2)

Ø Η ελληνική αντίσταση, ένας Έλληνας τσολιάς, στην επόμενη (3) ευφυέστατη γελοιογραφία, γκρεμίζει από τα βράχια της Ηπείρου τα κεφάλια των Ιταλών στρατηγών και έρχεται η σειρά του έντρομου Μουσολίνι. Χαρακτηριστικό το μέγεθος του Έλληνα, μικρή φιγούρα, που συμβολίζει τη μικρή Ελλάδα η οποία υπερνίκησε τις υπέρτερες δυνάμεις της Ιταλίας-τεράστιο το μέγεθος των κεφαλών των στρατηγών και του Μουσολίνι. Η Ιταλία προσπαθεί να διασωθεί από το βάρος του φασισμού που καταρρέει μετά την ήττα του, συμβολική φιγούρα της χώρας πάνω στα βράχια αποφεύγοντας την… κατολίσθηση.

(3)

Ø Η Γαλλία, εκπροσωπούμενη από το στρατηγό Πεταίν, δέσμιο του ναζισμού, στην επόμενη γελοιογραφία (4), βλέπει με έκπληξη το φασίστα δεσμοφύλακά της να τρέπεται σε φυγή από τον Έλληνα που εισβάλλει στη φυλακή. Το σχόλιο-λεζάντα: «Μια ακτίνα ελπίδας».

(4)

Ø Ο Ιταλός αξιωματικός, με καπέλο Ναπολέοντα (η επέλαση του «νέου Ναπολέοντα»), επικεφαλής του στρατεύματος που κατευθύνεται προς την Κορυτσά, στη Β. Ήπειρο, αντιμετωπίζει την έφοδο με εφ’ όπλου λόγχη του Έλληνα εύζωνου καθισμένος ανάποδα στο άλογό του ή μάλλον το άλογο έστρεψε τα νώτα του στον εύζωνο, ενώ και οι στρατιώτες έντρομοι αλλάζουν βήμα προς τα πίσω (5).

(5)

Ø Ανάλογη διάθεση παρουσιάζουν στην παρακάτω γελοιογραφία (6) οι στρατηγοί των Ιταλών οι οποίοι κυνηγημένοι από τον εύζωνο παίρνουν το δρόμο προς την Ιταλία μέσω της Αλβανίας. Χαρακτηριστικά είναι τα καπέλα με τα φτερά και τα μουσικά όργανα που κρατούν, δηλωτικά της άποψης ότι ο πόλεμος θα ήταν εύκολος για τη φασιστική Ιταλία, ως διασκέδαση! Δείτε και την ανάλογου ύφους γελοιογραφία (7)

(6)

(7)

Ø (8) Ο Έλληνας στα βουνά της χώρας πατώντας το σύμβολο του φασισμού (δέσμη ράβδων και πέλεκυς) και φυλά αυστηρός και ατρόμητος τα σύνορα της χώρας, ενώ μπροστά του απλώνεται η απειλή του ναζισμού (σβάστικα ή αγκυλωτός σταυρός) που έχει κυριαρχήσει ήδη στις γειτονικές χώρες και κατευθύνεται προς την Ελλάδα. Στη γελοιογραφία (9) το σύμβολο του φασισμού (δέσμη ράβδων και πέλεκυς) επικρέμεται ως «δαμόκλειος σπάθη» του Μουσολίνι που έντρομος ξυπνά από το φασιστικό του όνειρο βλέποντας ως δήμιούς του τον Έλληνα εύζωνο μαζί με λιοντάρι που συμβολίζει την απροσδόκητη δύναμη των ελληνικών δυνάμεων.

(8)

(9)

Ø Στην παρακάτω γελοιογραφία (10), στην πρώτη εικόνα οι Ιταλοί στρατιώτες προελαύουν υπερήφανα προς την Ελλάδα. Αν παρατηρήσουμε τα κράνη τους φέρουν φτερά. Μπορούμε να θυμηθούμε τους στίχους που τραγούδησε η Σοφία Βέμπο: «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του / και τη σκούφια την ψηλή του / μ’ όλα τα φτερά…» Στη δεύτερη εικόνα τα φτερά τα έχουν στα πόδια, για να διαφύγουν από την καταδίωξη των Ελλήνων στρατιωτών...

(10)

Ø Η γελοιογραφία (11) σατιρίζει την αποτυχία του Ιταλού στρατηγού Σαντού στο Αργυρόκαστρο. Ο Μουσολίνι-Ντούτσε τον συγχαίρει για την… αποτυχία: «Μπράβο, Κολονέλλο. Και στην Αυλώνα με το καλό» και ο «κολονέλλο» με τα φτερά στο καπέλο, που φαντάζουν ως στοιχεία αλαζονείας, δείχνει υπερήφανος και ευχαριστημένος! Έτσι χωρίς μάθημα από το πάθημα, θα συνεχίσει για μια ακόμα ήττα από τον ελληνικό στρατό, στον Αυλώνα…

(11)

Ø Η γελοιογραφία (12) γελοιοποιεί την έκφραση-σύνθημα του Μουσολίνι “mare nostrum”. Ο μεγαλεπήβολος στόχος της φασιστικής Ιταλίας, να κατακτήσει και να κατέχει τον περιβάλλοντα τη Μεσόγειο θάλασσα κόσμο, δεν φαινόταν να επιτυγχάνεται μετά την αδυναμία της να κατακτήσει τον ελλαδικό χώρο. Ο Μουσολίνι εδώ παριστάνεται ως κλασικός Ιταλός «μακαρονάς», να έχει κερδίσει όχι τη λεκάνη της Μεσογείου, αλλά μια λεκάνη μακαρόνια!...

(12)

Ø Οι επιτυχίες του ελληνικού στόλου εξίσου σημαντικές με αυτές του στρατού μας. Ο Ιταλός ναύαρχος, αφού έχασε τα πλοία του, βγαίνει στη στεριά «ταξιδιώτης χωρίς αποσκευές», ξυπόλητος και με ύφος απελπισίας. Το… ταξίδι θα συνεχιστεί μετά τη «νίλα» χωρίς ελπίδα πια για την πραγματοποίηση του αρχικού στόχου, την επικράτηση στη Μεσόγειο, “mare nostrum”.

(13)

Ø Στις τρεις γελοιογραφίες του Κων. Μπέζου βλέπουμε: (14) το Μουσολίνι σκυθρωπό να αποχωρεί έχοντας ενταφιάσει τις ελπίδες του και τις φασιστικές ιδέες του στις πλαγιές της Πίνδου. Ο σκιτσογράφος έχει ενσωματώσει στη γελοιογραφία ένα τετράστιχο του Βερλαίν, το οποίο λέει:

Και προχωρώ, με σπρώχνει ωχρό

τ’ αγέρι τ’ ωργισμένο

εδώ κ’ εκεί, πάνω στη γη,

σαν φύλλο μαραμένο.

Το τετράστιχο προφανώς παραπέμπει υπαινικτικά στην πολεμική ιαχή των Ελλήνων στρατιωτών «Αέραααα!... Αέραααα!» κατά των Ιταλών.

Στη γελοιογραφία (15) βλέπουμε το σαρκασμό για τη βεβαιότητα του Μουσολίνι ως προς τη νίκη, ενώ στη (16) γελοιογραφία ο σερβιτόρος του παραγγέλνει σαρκαστικά με τον κολονέλλο πως ο καφές που παράγγειλε να πιει στην Αθήνα, έχει παγώσει…!

(14)

(15) (16)

Ø Ο ζωγράφος Αγήνωρ Αστεριάδης σχεδίασε το παρακάτω (17) έξυπνο γελοιογραφικό σχέδιο σε αφίσα που τοιχοκολλήθηκε στους δρόμους της Αθήνας το 1941, με ένα σκύλο να …ξαλαφρώνει πάνω στο μονόγραμμα Μ (αρχικό του Μουσολίνι) και τη δήλωση-σύνθημά του VENCEREMO (=θα νικήσουμε)

(17)

Ø Ο Πολενάκης ζωγραφίζει το Μουσολίνι σε απόγνωση με φανάρι να αναζητά την ιταλική μεραρχία στα βουνά της Πίνδου, ενώ στη διπλανή γελοιογραφία ο Ιταλός έχει γίνει μπάλα και εκσφενδονίζεται από το τσαρούχι του Έλληνα τσολιά!

(18) (19)

Ø Ο πολιτικός λόγος του Μουσολίνι «στηριζόμεθα εις οκτώ εκατομμύρια λόγχας, καλώς ηκονισμένας», για να υποστηρίξει τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους σατιρίζεται μετά τις μάχες με τον ελληνικό στρατό και οι λόγχες στις οποίες στηρίζονταν οι στρατιωτικές δυνάμεις του είναι τώρα οι ελληνικές πάνω στις οποίες υποφέρει ο ίδιος! Πανέξυπνα εκμεταλλεύεται ο σκιτσογράφος Φωτ. Δημητριάδης και το σπαρτιατικό ρητό «ἢ τάν ἢ ἐπί τᾶς» (= ή αυτή την ασπίδα ή πάνω σε αυτή) μετατρέποντας σε ἢ «τᾶς» ἢ ἐπί… «τῶν» (= ή αυτές ή πάνω σε αυτές).

(20)

Ø Σάτιρα του ιταλικού ανακοινωθέντος «Η βροχή και η κακοκαιρία μάς ημπόδισε την προέλασιν»! Η βροχή από …τσαρούχια εξηγεί την αποτυχία παραπέμποντας στην ηρωική αντίσταση των Ελλήνων ευζώνων στα βουνά της Αλβανίας και της Β. Ηπείρου.

(21)

Ø Ο Μουσολίνι ως σακάτης (λόγω της ήττας) μετά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, την άνοιξη, ζητά με αγωνία ως… ελεημοσύνη βοήθεια από τους Γερμανούς Ναζί, οι οποίοι εισέβαλαν την άνοιξη στην Ελλάδα και άλλαξαν τα δεδομένα του πολέμου!

(22)

Ø Όταν καταλήφθηκε από τον ελληνικό στρατό η ορεινή τοποθεσία Κλεισούρα, κυκλοφόρησε η παρακάτω γελοιογραφία με τη μεταφορική έκφραση του Μεταξά προς το Μουσολίνι: «Και τώρα, Μπενίτο, Κλεισούρα!»

(23)

Ø Λογοπαίγνιο στην επόμενη γελοιογραφία με την ιταλική όπερα «Τόσκα» -ΤΟΣΚΑ-ΣΕ!

(24)

Ø Μετά από την εκδίωξη από την Ελλάδα ο γελοιογράφος προβλέπει την κατάρρευση της ιταλικής περί την Μεσόγειο αυτοκρατορίας και την επιστροφή του Ντούτσε στη βάση του (τελευταίο σκαλοπάτι της κλίμακας), την Ιταλία.

(25)

Ø Στην εφημερίδα «Αθηναϊκά νέα», 6 Απριλίου 1941, όταν εκδηλώθηκε η γερμανική επίθεση, δημοσιεύτηκε η παρακάτω γελοιογραφία (26) του Φωκ. Δημητριάδη, στην οποία ο γελοιογράφος παραβάλλει τον Μουσολίνι με τον Χίτλερ στον ίδιο ρόλο του σφαγέα: το 1940 ο Χίτλερ εύχεται στον ομοϊδεάτη του «Καλή επιτυχία Ντούτσε!» για τον κατά της Ελλάδας πόλεμο, ενώ το 1941 εναλλάσσονται οι ρόλοι και ο αποτυχημένος Ντούτσε από μακριά εύχεται στο σφαγέα που πήρε τη σκυτάλη: «Καλή επιτυχία Φύρερ!». Ο υπέρτιτλος έγραφε: «Η ιστορία επαναλαμβάνεται…»

(26)

Ø Από την περίοδο της Κατοχής στην Αθήνα το παρακάτω πικρό σκίτσο αποδίδει την καρτερικότητα του λαού μας με την αποστροφή του μικρού αγοριού που δεν αποδέχεται ελεημοσύνη από τον Ιταλό στρατιώτη, ενώ δίπλα η μητέρα του προφανώς με μωρό στην αγκαλιά περιμένει τη συμπόνια του κόσμου!...

(27)

Ø Καυστική σάτιρα αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο βλέπει ο Τσόρτσιλ τον Μουσολίνι. Ο Τσώρτσιλ ψεκάζει το μικροσκοπικό Μουσολίνι. Αυτό δηλώνει την πίστη του ελληνικού λαού στην υπεροχή της αγγλικής δύναμης απέναντι στην ιταλική πολεμική μηχανή και ακόμα στη συμπαράσταση της Αγγλίας στον αγώνα του δοκιμαζόμενου ελληνικού στρατού.

(28)

Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι ελληνικές γελοιογραφίες αποτελούν καθόλου επιθετική ή κακόβουλη σάτιρα και στρέφονται κατά των Ιταλών χωρίς υβρεολόγιο ή απειλές σε αντίθεση με τη στάση των Ιταλών, οι οποίοι σε μετάλλια στρατιωτικών μονάδων ανέγραφαν «θα σπάσουμε τα πλευρά των Ελλήνων»!

Άλλες γελοιογραφίες:

Εσύ στο Βατερλώ... κι εγώ στην Κοριτσά

―Μεγαλειότατε, ο Ντούτσε Σου προσφέρει και το στέμμα της Ελλάδος.

―Όχι να χαρείς, γιατί θα γκρεμιστούνε και τ’ άλλα…

Μουσολίνι: Σταματήστε και λαχάνιασα...

Ο ΝΕΟΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ: Από του ύψους των πυραμίδων σαράντα αιώνες θαυμάζουν την… ταχύτητά σας!

―Ντούτσε, αυτοί μας χτυπούν! -―Α, τους βαρβάρους!...

v Γελοιογραφίες από τον εμφύλιο πόλεμο (1944-1949)

Ø Ο Γεώργιος Παπανδρέου που τον θεωρούσαν μετριοπαθή, διακηρύσσοντας "μια πατρίδα, μια κυβέρνηση, ένας στρατός" επιδιώκει εθνική συμφιλίωση. Ζητά, με υπόδειξη του Άγγλου διοικητή ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων Σκόμπι, τον αφοπλισμό του στρατού του Ε.Λ.Α.Σ. Το Ε.Α.Μ. αντιπροτείνει γενικό αφοπλισμό όλων των αντάρτικων ομάδων, η πρόταση απορρίπτεται και αρχίζει ο εμφύλιος πόλεμος. Στην εμφύλια διαμάχη στις μάχες της Αθήνας τους κυβερνητικούς υποστηρίζουν αγγλικές δυνάμεις. Ο γελοιογράφος βάζει το Ε.Α.Μ. να …ξεσκεπάζει τον πρωθυπουργό, ο οποίος με την πρόσκληση για συμφιλίωση… «έπαιζε τον παπά», κρύβοντας τους ταγματασφαλίτες και τους Άγγλους. Ο «Παπα-Αντρέου» κρατά σκήπτρο με το σύμβολο της εθνικόφρονης ομάδας «Χ» και στο άλλο χέρι μαχαίρι έτοιμος για τη σφαγή των κομμουνιστών.

Ø Στο ίδιο κλίμα με την προηγούμενη κινείται και η γελοιογραφία, η οποία παρουσιάζει τον Παπανδρέου με αιμοστάζον χέρι να καθοδηγεί τους Άγγλους να πυροβολούν εναντίον των αγωνιστών που διαδηλώνουν στο κέντρο της Αθήνας το Δεκέμβρη 1944. Στο σακάκι του Έλληνα πρωθυπουργού σήμα με την αγγλική σημαία και το σύμβολο της αγγλικής λίρας, δηλώνουν την υποταγή στην ξένη δύναμη. Στο άλλο χέρι του που πάλι στάζει αίμα, το σύμβολο της ακροδεξιάς ομάδας «Χ» που ήταν υπεύθυνη για πολλά εγκλήματα εναντίον των αριστερών. Δίπλα του ήρεμος και ψυχρός καπνίζει ο στρατηγός Σκόμπι παρακολουθώντας τα γεγονότα με ύφος άτεγκτου εκτελεστή. Στο φόντο το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας, στην πλατεία Συντάγματος, όπου διαδραματίστηκαν τα πρώτα γεγονότα, αλλά και χαρακτηριστικό ως δηλωτικό της βρετανικής ανάμειξης.

v Γελοιογραφίες από τον αγώνα του κυπριακού λαού κατά των Άγγλων αποικιοκρατών.

Τα σχόλια του γελοιογράφου Φωκ. Δηµητριάδη από το βιβλίο του "Με το µάτι του γελοιογράφου 1950-1959", Αθήνα 1959.

Ο ΑΡΧΑΙΟΜΑΘΗΣ ΔΕΚΑΝΕΑΣ: – Όχι στρατάρχα µου! Αυτό δεν σηµαίνει ''Ο. κέυ".

Κάτι άλλο σηµαίνει, που δεν τολµώ να σας το πω, σερ!

«Ο [στρατηγός] Διγενής δια να αποδείξει την καλήν του πίστιν, διατάσσει εκεχειρία τον Αύγουστον του έτους 1956, αλλά ο [Άγγλος στρατηγός] Χάρτινγκ ζητεί την παράδοση των µαχητών της ΕΟΚΑ. Φυσικά, ο αρχηγός του κυπριακού κινήµατος απαντά µε το "Μολών Λαβέ" του Λεωνίδα.»

Ο γελοιογράφος βάζει σκύλο αγγελιαφόρο να φέρνει συγχαρητήριο τηλεγράφημα από το Λονδίνο για την αμφισβητούμενη νίκη του Χάρτινγκ.

– Ετοιµαζότανε να µου επιτεθή, σερ, αλλά τον επρόλα6α!

«Το όργιον των Βρεταννών εις την Κύπρον εξακολουθεί, ενώ η Δύσις συνεχίζει τον χριστιανικώτατον ύπνον της. Τώρα φονεύουν και οι εξωπλισµένοι Βρεταννοί ιδιώται. Και όχι µόνον αυτό. Σκοτώνουν παιδιά εις τους δρόµους των κυπριακών πόλεων, δυνάµει νέας εξουσιοδοτήσεως του Χάρντιγκ, καθ' ήν πας Βρεταννός δύναται να πυροβολή εναντίον οιουδήποτε Κυπρίου, τον οποίον ήθελεν υποπτευθή ότι εσκόπευε να του επιτεθή.» Ανάλογου ύφους και η επόμενη γελοιογραφία, στην οποία οι τρομεροί συλληφθέντες, δεμένοι στα αυτοκίνητα των Άγγλων προς επίδειξη και συμμόρφωση του λαού, είναι πάλι παιδιά:

«Ή Αγγλική αποικιακή διοίκησις εις την Κύπρον συνεχίζει τον αδυσώπητον πόλεµόν της εναντίον του Κυπριακού λαού. Με τα χιτλερικά εγχειρίδια διεξαγωγής πολέµων ανά χείρας, οι Βρεταννοί πολέµαρχοι αντιγράφουν τους Ναζί εις µεθόδους. Προς το τέλος Ιανουαρίου 1959 ανακοινούνται ότι, προς προστασίαν των αγγλικών στρατιωτικών φαλάγγων εις την νήσον, θα φορτώνονται εις τα στρατιωτικά αυτοκίνητα Κύπριοι όµηροι εις τρόπον ώστε οι πατριώται να διστάζουν εις τας επιθέσεις των.»

«Το τέλος του 1957 ευρίσκει την µαρτυρικήν Κύπρον, που εξακολουθεί τον ηρωικόν της αγώνα, µε νέον κυβερνήτην, τον σερ Χιου Φουτ. Ο στρατάρχης Χάρντιγκ, αφού επανειληµµένως "διέλυσε" την ΕΟΚΑ και επανειληµµένως εξηυτελίσθη, αποσύρεται. Ο διάδοχός του εµφανίζεται ως φιλελεύθερος. Ο χρόνος όµως θα αποδείξη ότι οι παροιµίες είναι σοφές.» (σχόλιο του γελοιογράφου)

"Άλλαξε ο Μανωλιός ... "

ΔΙΓΕΝΗΣ: - Καλώς τα παιδιά

«Αι αποτυχίαι των αγγλικών αποικιακών δυνάµεων εις την Κύπρο ανησυχούν ζωηρότατα την ηγεσίαν του αγγλικού στρατού και γενικότερα την Αγγλικήν κυβέρνησιν. Ο ένας µετά τον άλλον εξευτελίζονται οι αποικιακοί πολέµαρχοι. Ο αρχηγός του αυτοκρατορικού επιτελείου στρατηγός Φέστιγκ µεταβαίνει εις το τέλος Νοεµβρίου 1958 εις την νήσον. Τον περιµένει ο Διγενής, δι' ένα προσφιλέστατον εις τους Βρεταννούς παιγνίδι.» Στο παιγνίδι «μπόουλινγκ» που παίζει ο στρατηγός Διγενής έχει ήδη καταρρίψει Άγγλους πολιτικούς – οι κορίνες με το χαρακτηριστικό αγγλικό καπέλο (την αγγλική πολιτική για το νησί) και προηγηθέντες στρατηγούς.

ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ: - Μεταξύ µας τώρα, Βαγγέλη, µάλλον ... τέρας εγεννήθηκε!

«Την 11^ην Φεβρουαρίου 1959 οι πρωθυπουργοί Ελλάδος και Τουρκίας κατέληξαν εις συµφωνίαν επί του κυπριακού κατά τας συνοµιλίας των εις την Ζυρίχην, αµφότερα δε τα µέρη έσπευσαν να εξάρουν τα πλεονεκτήµατά της. Ήτο προφανές ότι η συµφωνία αυτή προέκυψεν αφού η αµερικανική πίεσις έφθασεν εις το κατακόρυφον και αφού εκρίθη ότι η "κόπωσις" είχεν επέλθει τόσον εις την Κύπρον, όσον και εις την Ελλάδα. Αι κρίσεις του τύπου και των πολιτικών ηγετών εδιχάσθησαν. Και εις την ελληνικήν Κοινήν Γνώµην καθίστατο συνείδησις ότι η συµφωνία της Ζυρίχης εγίνετο δεκτή ως η µη χείρων λύσις.»

v Γελοιογραφίες από τη δικτατορία 1967-1974

Ø Ο «δοτός» πρωθυπουργός Σπύρος Μαρκεζίνης (χαρακτηριστική φυσιογνωμία που προδιέθετε για γελοιογραφία και κοντός, γι’ αυτό πάνω σε σκαμπό) ετοιμάζει την παρουσίαση των επιτευγμάτων της επταετούς χούντας, συμβολικά με μια γριά που την καλλωπίζει, ώστε να πείθει ως καλλονή, αλλά δεν τα καταφέρνει. Έτσι ζητά (η λεζάντα): «– Καπέλα. Δεν υπάρχει άλλο φάρμακο. Φέρτε καπέλα.». σχόλιο, για το «καπέλωμα» του λαού με ψευτοδημοκρατικές λύσεις και δήθεν ελεύθερες εκλογές που θα προετοίμαζε ο Μαρκεζίνης.

Ø Αντίδραση της χούντας στις διαμαρτυρίες των φοιτητών για τα αιτήματά τους (ακύρωση ελεύθερων εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους κ.α.) η στράτευση. Στο τραπέζι του διαλόγου με τους φοιτητές κάθεται η ίδια η… στράτευση και η κυβέρνηση… διαλέγεται με την επιβολή τιμωρίας!

Ø Οι Επίτροποι των Ανωτάτων Σχολών, κυβερνητικοί αντιπρόσωποι, όργανα της χούντας, διαβάζουν εφημερίδες: «– Μία μικρά μειοψηφία προκαλεί, λένε, την αναταραχή. Εμάς εννοούν άραγε;» Οι φοιτητές βέβαια που αντιδρούσαν στα αστυνομικά μέτρα δεν ήταν μειοψηφία, αλλά πλειοψηφία. Και οπωσδήποτε εδώ ο γελοιογράφος κυριολεκτεί λέγοντας πως η μειοψηφία που προκαλεί την αναταραχή ήταν τα όργανα της χούντας.

Ø Πικρό σχόλιο για την τύχη της Κύπρου, που το καλοκαίρι του 1974 με υπευθυνότητα της χούντας της Αθήνας και συνενοχή των Η.Π.Α., αλλά και με την ανοχή του ΝΑΤΟ, η Δύση έσπρωξε στο γκρεμό την Κύπρο και την παρέδωσε στην αγκαλιά της Ανατολής (Τουρκίας).

Ø Η χούντα ισχυριζόταν και διακήρυσσε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό πως δεν υπάρχουν πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ ήταν γεμάτα τα κρατητήρια της Ασφάλειας, της Ε.Σ.Α. και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στους τόπους εξορίας. Ένα χέρι, της εξουσίας, λοιπόν, κρατά αιχμάλωτη τη μορφή που συμβολίζει τη δημοκρατία και έτσι υπάρχει «ένα το κρατούμενο!»…, η ίδια η δημοκρατία!

Ø Ο Κώστας Μητρόπουλος πάλι εδώ σχολιάζει το φόβο των πολιτών για τις σε ανύποπτο χρόνο συλλήψεις δημοκρατών, συχνό φαινόμενο της επταετίας. Ο επιβάτης που διαβάζει στην εφημερίδα για συλλήψεις πολιτών στον κύριο με το καπέλο: «Με πιάσατε για να στηριχθήτε; Με λαχταριάσατε, με πεθάνατε χριστιανέ μου.»

Ø Το παραπάνω είναι από τα σκίτσα που λογοκρίθηκαν και δεν δημοσιεύτηκαν. Με αφορμή, εδώ, τις ρυθμίσεις για την αποκομιδή των απορριμμάτων, ένα έμμεσο σχόλιο για τους κρατούντες: αφού δεν εγκρίνονται οι πλαστικές σακούλες σκουπιδιών,… «οι τενεκέδες παραμένουν!...»

Ø Αυτοσάτιρα για τα κομμένα από τη λογοκρισία έργα του σκιτσογράφου, όπως και για το έργο κάθε καλλιτέχνη ή πολίτη γενικότερα, που ήθελε να εκφραστεί ελεύθερα και δεν μπορούσε.

Ø «Ακόμα σε κώμα» το σχόλιο για την απαγόρευση των πολιτικών κομμάτων και της πολιτικής ζωής στα χρόνια της επτάχρονης δικτατορίας.

«Κοίτα, φίλε μου. Οι συμπολίτες μας οδεύουν και μεις καθόμαστε…»

Και δύο σκίτσα από ξένους δημοσιογράφους:

“Everybody Out! Everybody Dance In The Streets! Let’s Go!” — «Όλοι έξω! Όλοι να χορέψετε στους δρόμους! Πάμε!»

“Say, Down with Papadopoulos!” —

«Πες, κάτω ο Παπαδόπουλος!»

_______________________________________________________________________

Παναγιώτης Χαλούλος