Παναγιώτης
Χαλούλος, Απρίλης 1994Ο χειμώνας κι η άνοιξη· το πάθος και η ανάσταση
"Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός",
γράφει ο
T. S. Eliot στην "Έρημη χώρα","γεννώντας
μες απ' την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας
θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας
με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές.
Ο χειμώνας μάς ζέσταινε, σκεπάζοντας
τη γη με το χιόνι της λησμονιάς, θρέφοντας
λίγη ζωή μ' απόξερους βολβούς."
και πιο κάτω μια άλλη αντίφαση:
"και πήραμε την κατηφόρα.
Εκεί νιώθεις ελευθερία, στα βουνά."
Οι δύο τελευταίες εικόνες - έννοιες, ελευθερία - βουνά, συνδυασμένες για όλους μας με την εντύπωση της ανόδου, την έννοια του ύψους, της ανάβασης και ανάτασης. Για να βρεις "ελεύθερο αέρα" ανεβαίνεις στα βουνά. Κι όμως ο ποιητής νιώθει την ελευθερία παίρνοντας την κατηφόρα… (ωραία αίσθηση κι αυτή, να τρέχεις αβίαστα στην κατηφόρα… · η ανηφόρα σε… "πολεμάει" με τις δυσκολίες της ανάβασης!) Όμορφες αντιθέσεις!
Φανταστείτε το χειμώνα που ζεσταίνει (τη σκέψη, την ψυχή), γιατί το χιόνι - άλλη ομορφιά κι αυτή - καλύπτει τη νέκρα, ξεχνάς το θάνατο, είναι "το χιόνι της λησμονιάς". Μέσα στο χώμα λίγη ζωή, οι "απόξεροι βολβοί", το σπέρμα της ζωής, που μετά το χειμώνα, θα βλαστήσει, θα ανθίσει η ζωή. Από τη νύχτα δε γεννιέται η μέρα; ποιος θα το αρνηθεί;
Η ελπίδα δε σβήνει - φωλιάζει στη γη, φωλιάζει μέσα μας. "Θύμηση κι επιθυμία"…Θυμάσαι και ζεις, επιθυμείς για να ζήσεις, για να ζεις…
Λέει ο Ελύτης:
"Αν δεν στηρίξεις το ένα σου πόδι έξω απ' τη Γη,
ποτέ σου δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της"
("Μαρία Νεφέλη")
Ο έρωτας της ζωής κι η ελπίδα μάς τρέφουν σε κάθε εποχή. Αλλιώς δε θα υπήρχαμε ακόμη· θα είχαμε εξαφανιστεί εμείς και ο κόσμος.
Βαθιά τα νιώθουν όλα και τα εκφράζουν οι αρχαίοι πρόγονοί μας στους μύθους και στη λογοτεχνία τους. Υμνούν την ομορφιά, το κάλλος της φύσης και του ανθρώπου, θρηνούν για το χαμό της μέσα στο δαμαστή των πάντων, τον "πανδαμάτορα" χρόνο.
Όσο εζούσε ο Άδωνης, όμορφ' η Αφροδίτη,
πέθαν' εκείνος κι έδυσε το κάλλος της μαζί του.
"αλί της" λένε τα βουνά, "αλί του" λεν τα δέντρα,
για το δικό της τον καημό και τα ποτάμια κλαίνε,
δακρύζουν για τον Άδωνη στα όρη οι νερομάνες.
Και τα λουλούδια άλικα βάφοντ' από τον πόνο·
μες στα φαράγγια η θεά σέρνει πικρό τραγούδι:
"αλί της της Κυθέρειας, ο Άδωνης εχάθη".
("Επιτάφιος Αδώνιδος", μετάφρ.)
Η φύση χάνει το σφρίγος, τη ζωντάνια της· μοιάζει νεκρή μες στο χειμώνα, με άλλη χάρη όμως, όταν για παράδειγμα το χιόνι την καλύπτει ( - έχει κι ο θάνατος τη χάρη του;)· η ομορφιά πεθαίνει πράγματι;
Αν δε δοκιμάσει η φύση το θάνατο, αν δεν κατεβούν η Περσεφόνη κι η Ευρυδίκη στον Άδη, πώς θα "αναστηθούν" και πώς από τη θλίψη θα γεννηθεί η χαρά; Μέσα από τον πόνο για το χαμένο Διόνυσο βγαίνουν οι αλαλαγμοί χαράς των θιασωτών του για την επανεμφάνισή του.
Γι' αυτό το πάθος του Ιησού που τροφοδοτεί την ανέκφραστη χαρά των πιστών του για την ανάστασή του έδεσαν τόσο πολύ με τη φύση του ελληνικού λαού, ενός λαού που πόνεσε βαθιά από πολλά δεινά σ' αυτό τον τόπο στο πέρασμα των αιώνων, κι όμως η δύναμη της θέλησής του τον αναδείκνυε νικητή των αντιξοοτήτων - ξαναγεννημένο - αναστημένο με νέες δυνάμεις κάθε φορά: όπως, πάλι στους μύθους του, το πουλί "φοίνικας" που καίγεται, στάχτη γίνεται και από την τέφρα του ξαναγεννιέται.
Μνήμες θανάτου, πίκρας, πόνου, αγωνίας, αδικίας - αγώνας δυσβάσταχτος η ζωή, αναλογίζεται κανείς αντιμετωπίζοντας το υπαρξιακό πρόβλημα. Ο πειρασμός: να απορρίψουμε τη ζωή;
Οι άγγελοι με πειράζανε· πολλές φορές·
συναγμένοι γύρω μου ρωτούσανε:
"τι έστιν πόνος;" και "τι νόσος;" και διόλου δεν ήξερα.
Δεν ήξερα δεν είχα καν ποτέ μου ακούσει για
το Δέντρο απ' όπου μπήκε ο θάνατος στον κόσμο.
Λοιπόν; Ήταν αλήθεια ο θάνατος; Όχι αυτός - ο άλλος
Που θα 'ρθει με το πρώτο κλάμα του νεογέννητου;
Ήταν αλήθεια
το άδικο; Η μανία των εθνών; Και ο μόχθος νύχτα - μέρα;
(Ελύτης, "Μαρία Νεφέλη")
Ας σταθούμε πάλι στον Ελύτη:
θα τον ακούσουμε πιο κάτω να λέει:
Η επαύριο της ζωής μας θα 'ναι πάλι ζωή
Κι αυτό είναι το μήνυμα που θα βρούμε και στην ανάσταση του Χριστού, το πνευματικό και ψυχικό αναβάπτισμα του ανθρώπου, αφού δοκιμαστεί στην κοινωνική φθορά, βυθιστεί στην Κόλαση της ζωής, στην "Ιερή Εξέταση" της κοινωνίας:
Κάθε καιρός και η Ιερή του Εξέταση.
Αγωνίζου, πολέμα, σε κάθε επίπεδο την ασχήμια, το κακό, τον "κόσμο τον ανάποδο" κατά τον ποιητή. Αυτό είναι το μήνυμα…
Μην πείτε: θα βρεθεί ένα δίκιο και για μας.
Μην περιμένετε από την πολιτική και από την επιστήμη
τίποτε. Ο νεότευκτος είναι και ο πιο παλαιός
κόσμος ανάποδος.
Και με αγωνιστική αισιοδοξία βεβαιώνει:
θα επινοήσω τα νέα λουλούδια
και θα τα δρέψω από τα σπλάχνα μου
και θα στέψω βασιλιά στην κόχη των μηρών μου
το δημόσιο ρόδο.
Απ' αυτό θα πνεύσει ο άνεμος
Της αληθινής αγνότητας.
Και στα ρητά της συλλογής του σημειώνει:
Κάνε άλμα
πιο γρήγορο από τη φθορά
("Μαρία Νεφέλη")
Δεν υπάρχει φθορά, αλλά ανανέωση, αν αντιμετωπίζουμε το πάθος ως έναυσμα για νέα ζωή, όπως κι ο Γιάννης Ρίτσος στον "Επιτάφιο":
Γλυκέ μου, εσύ δε χάθηκες, μέσα στις φλέβες μου είσαι.
Γιε μου, στις φλέβες ολουνών, έμπα βαθιά και ζήσε.
Παναγιώτης
Χαλούλος, Απρίλης 1994
16/04/2016