Φιλοσοφικός λόγος -Ερωτήσεις Εισαγωγής

Σελίδα 40: Ο Πλ?τωνας ?λαβε την επιμελημ?νη μουσικ? και γυμναστικ? παιδε?α των αριστοκρατικ?ν γ?νων της Αθ?νας. Ν?ος ασχολ?θηκε με την τραγικ? πο?ηση, ?καψε ?μως τα πρωτ?λει? του ?ταν γν?ρισε τον Σωκρ?τη και δεν ξαναασχολ?θηκε με την πο?ηση. Το λογοτεχνικ? του ταλ?ντο π?ντως ε?ναι φανερ? σε κ?θε αναγν?στη των διαλ?γων του.

Σελίδα 40: Απ? πολ? ν?ος ενδιαφ?ρθηκε για την πολιτικ?, η θλιβερ? αν?μειξη ?μως των μελ?ν της οικογ?νει?ς του στην υπ?θεση των Τρι?κοντα αφεν?ς, και η επ?σης θλιβερ? απ?πειρα της αποκατεστημ?νης δημοκρατ?ας να εκδικηθε? τους ολιγαρχικο?ς καταδικ?ζοντας τον Σωκρ?τη, τον αηδ?ασαν και τον απομ?κρυναν οριστικ? απ? οποιαδ?ποτε φιλοδοξ?α συμμετοχής στα κοιν? της Αθ?νας.

Σελίδα 40: Μετ? τον θ?νατο του Σωκρ?τη, ο Πλ?τωνας κατ?φυγε, με ?λλους του σωκρατικο? κ?κλου, στα Μ?γαρα, στον φιλ?σοφο Ευκλε?δη.
Πρ?πει να υπηρ?τησε δυο φορ?ς ως στρατι?της στη δι?ρκεια του Κορινθιακο? πολ?μου, στη διετ?α 395-394 π.Χ.

Σελίδα 41: Παρ? τις αρχικ?ς κακοτυχ?ες του φιλοσόφου κατά το πρώτο του ταξίδι στη Σικελία, η φιλ?α του Πλ?τωνα με τον Δ?ωνα ε?χε ως αποτ?λεσμα να εμπλακε? ο φιλ?σοφος για αρκετ? χρ?νια σε μια υπ?θεση που του προκ?λεσε σοβαρο?ς κινδ?νους και ακ?μα σοβαρ?τερες απογοητε?σεις. Στα 367, ο Διονύσιος ο ΙΙ διαδ?χτηκε τον πατ?ρα του και ο Δ?ωνας π?εσε τον Πλ?τωνα να επιστρ?ψει στις Συρακο?σες πε?θοντ?ς τον πως ο ν?ος τ?ραννος ?ταν ακ?μη πιο πρ?θυμος απ? τον προηγο?μενο να δεχθε? τα φιλοσοφικ? διδ?γματα. Προφαν?ς ο φιλ?σοφος, που ε?χε απογοητευθε? απ? τα πολιτικ? πρ?γματα της Αθ?νας, αλλ? δεν ε?χε π?ψει να μελετ? το θ?μα της πολιτικ?ς θεωρ?ας, π?στεψε πως θα μπορο?σε να μεταμορφ?σει τον Διονύσιο σε φιλ?σοφο βασιλ?α, σαν αυτο?ς τους ιδανικο?ς κυβερν?τες που περιγρ?φει στην Πολιτε?α του. ?τσι, επ?στρεψε στις Συρακο?σες το 366, για να βρεθεί τελικ? »?μηρος» των πολιτικ?ν συγκρο?σεων Δ?ωνα και Διoνύσιου. Παρ? ?λο που με δυσκολ?ες κατ?φερε και π?λι να φ?γει, επ?στρεψε και τρ?τη φορ? στην Σικελ?α, το 361. Το τρ?το αυτ? ταξ?δι ?ληξε με τη θλιβερ? εμπλοκ? δι?φορων Ακαδημεικ?ν στην εμφ?λια διαμ?χη που ξ?σπασε μεταξ? του Δ?ωνα και του Διον?σιου και στα συνεχ? πραξικοπ?ματα που ακολο?θησαν.

Σελίδα 139-140: Τον Πλάτωνα πάντως ο Αριστοτέλης δεν τον βρήκε τότε στην Αθήνα? ο μεγάλος δάσκαλος είχε πριν από λίγο αναχωρήσει για τη Σικελία? ήταν το δεύτερο από τα τρία ταξίδια που επιχείρησε στην περιοχή εκείνη του ελληνισμού κυνηγώντας το όνειρό του, να δει, με τη βοήθεια των ισχυρών φίλων που είχε εκεί, να παίρνουν ζωή οι πολιτικές του ιδέες και διδασκαλίες. Να ήταν άραγε η απουσία του Πλάτωνα από την Αθήνα τον καιρό που έφτασε εκεί νεαρός σπουδαστής ο Αριστοτέλης ένα γεγονός με αποφασιστική σημασία για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Σταγειρίτη; Δεν δυσκολεύεται κανείς να απαντήσει καταφατικά στο ερώτημα αυτό, κυρίως μάλιστα όταν λάβει υπόψη του ότι η Ακαδημία δεν ήταν απλ?ς μια σχολή, μια από τις πολλές που υπήρχαν τότε στην Αθήνα. Η σημασία της Ακαδημίας βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι ήταν το σημείο συνάντησης σημαντικών λογίων της εποχής, που διατηρώντας και μέσα στο πλαίσιο της Ακαδημίας ο καθένας τη δική του προσωπικότητα, το δικό του επιστημονικό «πιστεύω», προωθούσαν όλοι μαζί την επιστημονική έρευνα παίρνοντας ο ένας από τον άλλο χρήσιμες παρορμήσεις και επιδρώντας θετικά ο ένας στον άλλον.

Σελίδα 140: Ένας τέτοιος λόγιος τον οποίο είχε την τύχη να συναντήσει ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία, όταν ήρθε να σπουδάσει σ? αυτήν, ήταν ο Εύδοξος από την Κνίδο. Ο νεαρός, τότε, αυτός επιστήμονας ήταν μια από τις πιο προικισμένες προσωπικότητες της αρχαιότητας. Ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος, και ο Πλάτωνας δεν δίστασε καθόλου να του εμπιστευθεί, κατά τη διάρκεια της απουσίας του, τη διεύθυνση της σχολής του. Δεν ήταν λοιπόν μόνο τυχερός ο νεαρός Σταγειρίτης που «βρέθηκε», όπως είπε ένας αριστοτελιστής των ημερών μας, «την πιο κατάλληλη στιγμή στον πιο σωστό τόπο, εκεί δηλαδή όπου υπήρχαν οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα μπορούσαν να γονιμοποιήσουν με έναν εντελώς ξεχωριστό τρόπο τη σκέψη του βοηθώντας την να απλώσει μέσα σε σύντομο χρόνο τα δικά της φτερά»? πιο σημαντικό θα πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι με την απουσία του Πλάτωνα ο Αριστοτέλης είχε, από την πρώτη στιγμή, την ευκαιρία να δεχτεί εκείνην ακριβώς την επίδραση που πρέπει να ανταποκρινόταν πολύ αμεσότερα στη δική του ψυχοσύνθεση, την απόλυτα σχεδόν θετική και επιστημονική, την ελάχιστα οπωσδήποτε ποιητική (τέτοια ήταν κατά βάση η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα).

Σελίδα 141: Είκοσι χρόνια έμεινε ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία. Μετά τη συμπλήρωση των βασικών σπουδών του κύριο έργο του είχε πια την επιστημονική έρευνα και τη διδασκαλία. Η διδασκαλία του στην Ακαδημία και οι ιδέες που με αυτήν μετέδιδε στους μαθητές του έφεραν συχνά τον Αριστοτέλη αντιμέτωπο με τους συναδέλφους του στην Ακαδημία, τον Ηρακλείδη, τον Σπεύσιππο, τον Ξενοκράτη? ήταν αληθινά αλύπητη μερικές φορές η κριτική που ασκούσε σε βάρος τους. Και του Πλάτωνα οι απόψεις δεν ξέφυγαν από τον έλεγχο του Αριστοτέλη. Τι να πει κανείς για την κριτική που ασκούσε σε βάρος άλλων σχολών και των εκπροσώπων τους; Έτσι καταλαβαίνουμε πώς συνέβαινε να έχει ο Αριστοτέλης λίγους μόνο φίλους, πολλούς όμως εχθρούς. Ο χαρακτήρας του δεν θα ήταν βέβαια άσχετος με αυτό το γεγονός, σχεδόν όμως τις περισσότερες φορές ήταν η βαθιά του πίστη πως οι δικές του απόψεις βρίσκονταν πιο κοντά στην αλήθεια αυτό που τον εξωθούσε στην αυστηρή κριτική των απόψεων των άλλων? όταν είχε να διαλέξει ανάμεσα στους φίλους και στην αλήθεια ?μας το βεβαιώνει ο ίδιος? θεωρούσε «?σιον προτιμ?ν τ?ν ?λήθειαν». Πώς να συμπεριφερόταν διαφορετικά ένας άνθρωπος που πίστευε ακράδαντα πως του αληθινού φιλοσόφου γνώρισμα είναι να έχει το κουράγιο ακόμη «κα? τ? ο?κε?α ?ναιρε?ν ?π? σωτηρί? τ?ς ?ληθείας», να θυσιάζει δηλαδή ακόμη και τις πιο προσωπικές του απόψεις, αν είναι να σωθεί η αλήθεια;

Σελίδα 145: Εγκαταστημένος στη Μακεδονία (343/2 π.Χ.) ο Αριστοτέλης ανέλαβε, με πρόσκληση του βασιλιά Φίλιππου, την αγωγή του Αλέξανδρου, του νεαρού (δεκατριών, τότε, χρονών) διαδόχου του θρόνου. Η εκπαίδευση γινόταν συνήθως στη Μίεζα, μια μικρή κωμόπολη κοντά στην Πέλλα. Για την αγωγή του Αλέξανδρου ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησε κατά κύριο λόγο τα ομηρικά έπη (με την ευκαιρία μάλιστα αυτή ο φιλόσοφος επιμελήθηκε μια καινούργια έκδοση των ομηρικών επών).

Σελίδα 145-146: Στη Μακεδονία ο Αριστοτέλης έμεινε ως το 335. Το κλίμα που επικρατούσε τώρα στην Αθήνα ευνοούσε την επάνοδό του εκεί. Συνοδευμένος λοιπόν από τον Θεόφραστο ξαναγύρισε στον τόπο που είχε γίνει γι” αυτόν μια δεύτερη πατρίδα. Εκεί συνέχισε τις έρευνές του? μαζί, φυσικά, και τη διδασκαλία του, όχι όμως πια στην Ακαδημία, που τη διηύθυνε τώρα ο Ξενοκράτης, αλλά στο Λύκειο, το δημόσιο γυμναστήριο στον Λυκαβηττό, όπου δίδασκαν συνήθως ρήτορες και σοφιστές. Αργότερα, όταν ο Θεόφραστος ίδρυσε σχολή που θα διαφύλαττε και θα πρόβαλλε τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, αυτή πήρε το όνομα Περίπατος, ίσως από τον περίπατον τη στεγασμένη στοά του Λυκείου.
Δώδεκα χρόνια έζησε τη δεύτερη αυτή φορά ο Αριστοτέλης στην Αθήνα. Και ήταν όλα χρόνια απερίσπαστης δουλειάς. Ο φιλόσοφος συνθέτει τώρα το σημαντικότερο μέρος των Πολιτικ?ν του (έχει άλλωστε προηγηθεί ?κατά την περίοδο των ταξιδιών του? η συγκέντρωση των 158 Πολιτει?ν του, των μορφών διακυβέρνησης ή, όπως θα λέγαμε εμείς σήμερα, των συνταγμάτων ενός πλήθους ελληνικών πόλεων), ενώ παράλληλα συγγράφει σημαντικό μέρος από τα Μετ? τ? φυσικά του, το βιολογικού περιεχομένου έργο Περ? ζ?ων γενέσεως, τα ?θικ? Νικομάχεια.

Σελίδα 147: Τα χρόνια έχουν περάσει. Ο Αριστοτέλης είναι πια τώρα ένας ώριμος και ήρεμος στοχαστής. Η συζήτηση μαζί του είναι τώρα ευκολότερη, γιατί και η δική του στάση απέναντι στις γνώμες των άλλων προσδιορίζεται τώρα από περισσότερη κατανόηση. Το πράγμα γίνεται φανερό ακόμη και στο ύφος των έργων του αυτής της περιόδου. Είναι άλλωστε και οι εξωτερικές συνθήκες που τον βοηθούν να αφοσιωθεί στο έργο του. Η ζωή για έναν Μακεδόνα δεν είναι τώρα δύσκολη στην Αθήνα.

Σελίδα 151: Στο Α? βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων του, που οφείλουν το όνομά τους στον πατέρα ή στον γιο (Νικόμαχο) του Αριστοτέλη που πέθανε έφηβος, ο φιλόσοφος μίλησε διεξοδικά για το πιο μεγάλο αγαθό που επιδιώκουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι (τ? ?κρότατον πάντων τ?ν πρακτ?ν ?γαθ?ν). Έδωσε στο αγαθό αυτό την ονομασία ε?δαιμονία και προσπάθησε να καθορίσει τη φύση του και το περιεχόμενό του.

Σελίδα 151: Στην πραγματικότητα, με την πραγματεία του αυτή ο Αριστοτέλης εντάχθηκε στη χορεία εκείνων των στοχαστών που από τα μέσα περίπου του 5ου αιώνα π.Χ. προσπάθησαν ?με συζητήσεις και με γραπτές πραγματείες? να ορίσουν το περιεχόμενο και τους στόχους δύο «επιστημών» (τεχν?ν έλεγαν ακόμη εκείνοι) που άρχισαν να κάνουν, τότε για πρώτη φορά, την εμφάνισή τους: της ηθικής και της αγωγής.

Σελίδα 151: Όπως η αρχιτεκτονική, η ιατρική και οι άλλες τέχνες ήταν σε θέση να δηλώνουν ποια ήταν ακριβώς η συμβολή τους, είχαν και οι καινούργιες αυτές τέχνες την υποχρέωση να δηλώσουν τους δικούς τους στόχους και τις δικές τους επιδιώξεις (με άλλα λόγια: να πουν τι ήταν σε θέση να διδάξουν στους ανθρώπους). Άρχισαν έτσι να κάνουν την εμφάνισή τους διάφορες λέξεις-όροι, με τις οποίες απαντούσαν στα ερωτήματα αυτά οι στοχαστές που τις εισηγούνταν. Ο σοφιστής Πρωταγόρας λ.χ. υποστήριζε (όπως μαθαίνουμε από τον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο) πως ήταν σε θέση να διδάσκει στους μαθητές του την ε?βουλίαν, να τους μεταδίδει δηλαδή την ικανότητα να σκέφτονται σωστά α) για τις υποθέσεις του σπιτιού τους (= πώς να κυβερνούν με τον καλύτερο τρόπο το νοικοκυριό τους) και β) για τις υποθέσεις της πολιτείας (= πώς να γίνουν ασυναγώνιστοι πολιτικοί και στα έργα και στους λόγους). Ένας σωκρατικός, πάλι, φιλόσοφος, ξεκινώντας αυτός από άλλη βάση και πολεμώντας αυτού του είδους τους όρους-αντιλήψεις, πρόβαλε τον όρο ε?τυχία, διακηρύσσοντας ?προφανώς? ότι δεν έχει καμία σημασία ποιες ικανότητες έχει ο κάθε άνθρωπος, αφού ?στο τέλος? το παν εξαρτάται από την καλή του τύχη. Και άλλοι όμως ?καθόλου λίγοι? φιλόσοφοι πρόβαλαν, ο καθένας με τη δική του ορολογία, τις προσωπικές τους απόψεις για το σημαντικό αυτό θέμα.
Ένας λοιπόν από τους όρους αυτούς ήταν και ο όρος ε?δαιμονία.

Σελίδα 151-152: Ένας από τους όρους που χρησιμοποιήθηκαν για να δηλωθούν οι στόχοι και οι επιδιώξεις των σοφιστών και των σωκρατικών φιλοσόφων ήταν και ο όρος ε?δαιμονία. Η λέξη, όπως βέβαια δείχνουν τα συστατικά της, σήμαινε αρχικά την εύνοια του δαίμονος, του θείου, βρισκόταν επομένως ο όρος αυτός πολύ κοντά, θα λέγαμε, στον όρο ε?τυχία, αφού, όπως εκεί (στην ε?τυχία), έτσι και εδώ (στην ε?δαιμονία) εννοείται κάτι που δεν το πετυχαίνει ο άνθρωπος από μόνος του, αλλά κάτι που για να το αποκτήσει, πρέπει να το ζητήσει με προσευχή από τον θεό.

Σελίδα 152: Ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος θέλουν να πουν πως αυτό ακριβώς που ο άνθρωπος περιμένει από τον δαίμονα, από το θείον, το έχει, στην πραγματικότητα, μέσα στον ίδιο τον εαυτό του? με άλλα λόγια: όλοι οι άνθρωποι επιζητούν την ευδαιμονία, μόνο όμως από τις δικές τους πράξεις εξαρτάται αν θα φτάσουν κάποτε ή όχι σ? αυτήν. Όλες λοιπόν αυτές οι ιδέες πρέπει, στο τέλος, να έγιναν καθοριστικές για του Αριστοτέλη τη σκέψη? το αποτέλεσμα ήταν ο ορισμός του της ε?δαιμονίας όπως τον διαβάζουμε στο τέλος του Α” βιβλίου των Ηθικών Νικομαχείων του: «? ε?δαιμονία ?στ? ψυχ?ς ?νέργειά τις κατ? ?ρετ?ν τελείαν». Ενέργεια λοιπόν, κατά τον Αριστοτέλη, η ευδαιμονία του ανθρώπου, όχι κατάσταση, και πάντως ενέργεια της ψυχής του, με τους κανόνες της τέλειας αρετής.
Το τελευταίο μέρος του ορισμού αυτού δείχνει καθαρά τη βαθιά πίστη του Αριστοτέλη πως την ευδαιμονία τους οι άνθρωποι μόνο με την κατάκτηση της αρετής μπορούν τελικά να την εξασφαλίσουν. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Αριστοτέλης αναζήτησε με πολλή επιμονή, αλλά και με πολύν, όπως θα δούμε, ρεαλισμό τον ορισμό της αρετής? στην πραγματικότητα τα Ηθικά Νικομάχεια είναι, σχεδόν στο σύνολό τους, μια διεξοδικότατη διερεύνηση του ενδιαφέροντος αυτού θέματος.