Μαχαίρια (Πiτσάκ' Οίν)

Ο χορός των μαχαιριών είναι ένας ποντιακός χορός για δύο άνδρες χορευτές. Πολλοί θεωρούν ότι το πιτσάκ? (πιτσάκ' οιν ), κλείνει το χορό Σέρρα.

Τα δύο πιο δυνατά παλικάρια που έμεναν ακούραστα από το χορό Σέρρα συνέχιζαν με το χορό των μαχαιριών.

Ο πιτσάκ? είναι γνωστός χορός στον Πόντο από την αρχαία εποχή και η πλοκή του χορού είναι παρόμοια μ? αυτήν που παρουσιάζει ο Ξενοφών.

Ο Ξενοφών στην «Κύρου ανάβαση» περιγράφει τη δεξίωση που έδωσε για τους Παφλαγόνες και τον χορό πιτσάκ ως εξής:

"Δύο Θράκες, στα Κοτύωρα, χορέψαν ένα χορό με συνοδεία φλογέρας, φορτωμένοι με τον οπλισμό τους, επέδειξαν δε μεγάλη ευλυγισία στα πηδήματα και στον χειρισμό των σπαθιών τους. Στο τέλος ένας από τους δύο όπως πίστεψαν οι καλεσμένοι χτύπησε θανατηφόρα τον άλλο, ο οποίος έπεσε καταγής, μιμούμενος με πολλή πειστικότητα τον πεθαμένο".

Όπως και τότε, έτσι και στον Πόντο, ο χορός χορευόταν από 2 χορευτές που κρατούσαν μαχαίρια, με κατάληξη τον εικονικό θάνατο του ενός.

Ο νικητής της διαμάχης κέρδιζε την καρδιά μιας νέας κοπέλας, για χάρη της οποίας και δίδονταν αυτή η διαμάχη.  

Μια σημερινή και πολύ συγκινητική παραλλαγή, είναι οι δύο χορευτές, μετά την διαμάχη να πετούν τα μαχαίρια και να αγκαλιάζονται, δίνοντας ένα διαφορετικό μήνυμα...

Τριπάτ

Το Τριπάτ είναι χορός που χορεύτηκε από Πόντιους που ήρθαν από την Πρώην Σοβιετική Ένωση. Την ονομασία του αυτή την πήρε στην Ελλάδα από τα τρία επιτόπια πατήματα της φτέρνας. Ο χορός παίζεται συχνότερα με λύρα και δεν συνοδεύεται από τραγούδι (στοιχεία παρμένα από το βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη Συμβολή στην Έρευνα του Ποντιακού Χορού).

Χορογραφία
Μεικτός δεξιόστροφος χορός που έχει 12 βήματα. Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια παράλληλα προς το σώμα. Πάτημα-αναπήδηση με όλη την φτέρνα του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά με τα χέρια να αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 1) πάτημα-αναπήδηση του αριστερού ποδιού που περνάει πάνω από το δεξί με τα χέρια να αιωρούνται προς τα εμπρός (βήμα 2) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού ποδιού στην διάσταση δεξιά με τα χέρια να αιωρούνται προς τα πίσω (βήμα 3). Τα βήματα αυτά εκτελούνται στην νοητή περιφέρεια του κύκλου που κινείται ο χορός. Προβολή του αριστερού ποδιού που είναι τεντωμένο λοξά δεξιά προς το κέντρο του κύκλου με την φτέρνα να χτυπά στο έδαφος ενώ τα χέρια λυγίζουν στους αγκώνες και είναι παράλληλα προς το σώμα (βήμα 4) επιστροφή του αριστερού δίπλα στο δεξί (η κίνηση να είναι ημικυκλική βήμα 5) πάτημα-αναπήδηση αριστερού και προβολή του δεξιού ποδιού τεντωμένο λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου (ημικυκλική κίνηση με την φτέρνα να χτυπά το έδαφος βήμα 6) επιστροφή του δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 7) πάτημα-αναπήδηση του δεξιού στον τόπο και προβολή του αριστερού όμοια όπως πριν (βήμα 8) επιστροφή του αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 9) πάτημα-αναπήδηση του αριστερού στον τόπο και προβολή του δεξιού λοξά αριστερά προς το κέντρο του κύκλου που εκτελεί τρία χτυπήματα-πατήματα η φτέρνα στο έδαφος (βήματα 10-12). Από αυτά τα τελευταία βήματα πήρε την ονομασία του ο χορός. Σε όλη την διάρκεια που εκτελείται το κινητικό μοτίβο του χορού το πρόσωπο είναι στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου.

Ο ρυθμός είναι δίσημος 2/4 ή 4/8 (2-2).

Τριπάτ Ματσούκας.

Δεξιόστροφος χορός που χορεύται σε κλειστό κύκλο με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες, σε ρυθμό αργού Μονού Τίκ.

Χορογραφία
Ο χορός ξεκινά με το δεξί πόδι-φτέρνα που προπορεύεται πάντα να πατά λοξά δεξιά (προς το κέντρο του κύκλου) και το αριστερό να ακολουθεί συνεχώς.
Εκτελούνται 5 βήματα προς το κέντρο, ενώ το 6ο είναι ένα μικρό βήμα του αριστερού ποδιού προς τα πίσω και ακολουθούν 6 συνολικά τριαράκια σαν αυτά του Τίκ Διπλόν με τα οποία ο χορευτής επανέρχεται στην αρχική του θέση.

Οι Ποντιακοί Χοροί

Ποντιακοί χοροί ονομάζονται οι παραδοσιακοί χοροί των Ποντίων. Κάποιοι από αυτούς χορεύονται και από Πόντιους της σημερινής Τουρκίας (όπου ονομάζονται horon, χορόν).

 Περιγραφή

Στους ποντιακούς χορούς, οι άνδρες και οι γυναίκες σχηματίζουν συνήθως κύκλο και πιάνονται από τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια άλλοτε υψωμένα και άλλοτε με λυγισμένους τους αγκώνες. Το σώμα ακολουθεί, με πιστά ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις (ιδίως των γλουτών), τα μικρά βήματα των ποδιών.^[1] Οι ποντιακοί χοροί εκτελούνται με συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λυράρης), ο οποίος συχνά στέκεται στο κέντρο του κύκλου. Κατά τις υπαίθριες γιορτές, η μουσική προέρχεται από τουλούμ (ασκί, γκάιντα) και ταούλ (νταούλι, ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.^[1]

Ιστορική αναδρομή

Αρχικά, καθένας από αυτούς τους χορούς είχε συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή στην περιοχή του Πόντου. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των χορών οφείλονταν στη γεωμορφολογία του ποντιακού χώρου. Αυτή η γεωμορφολογία, με την ύπαρξη της μεγάλης οροσειράς των Ποντικών Άλπεων (αρχ. Παρυάρδης, τουρκ. Do?u Karadeniz Da?lar?], η οποία χωρίζει τον Πόντο σε ορεινό και παράλιο, και την πληθώρα ποταμών και πηγών, έκανε δύσκολη και περιορισμένη την επικοινωνία μεταξύ των περιοχών.^[2]

Έτσι, στους χορούς του Πόντου υπάρχουν δύο βασικές γεωγραφικές διακρίσεις. Η μία διαχωρίζει το δυτικό Πόντο (πχ Σινώπη, Νεοκαισάρεια, Σαμψούντα) από τον ανατολικό (πχ Τραπεζούντα, Αργυρούπολη, Κερασούντα, Ορντού, Ματσούκα, Χερίαινα, Καρς κα). Η άλλη διάκριση είναι μεταξύ ορεινού Πόντου (π.χ. ορεινές περιοχές Αργυρούπολης και Ματσούκας) από τον πεδινό (πχ πεδινές περιοχές Τραπεζούντας και Σουρμένων). Τέλος, καθοριστικό ρόλο στη συγκρότηση της ποντιακής μουσικοχορευτικής ταυτότητας, έπαιξε η επίδραση αρχαιοελληνικών, βυζαντινών, λαζικών, νοτιορωσικών και τουρκικών στοιχείων.^[2]

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, η αίσθηση της προσφυγικής αλληλεγγύης μεταξύ των Ποντίων της Ελλάδας οδήγησε στη συγκρότηση μιας συλλογικής και κοινής πολιτισμικής ταυτότητας, με κοινά χαρακτηριστικά, και ενός κοινού χορευτικού ρεπερτορίου.^[3]

Χαρακτηριστικοί ποντιακοί χοροί

Πιο γνωστοί ποντιακοί χοροί είναι ο πολεμικός χορός σέρα, τον οποίο πολλοί ταυτίζουν με τον αρχαίο πυρρίχιο και ο χορός πιτσάκ ή χορός των μαχαιριών. Ακολουθεί κατάλογος των χαρακτηριστικότερων ποντιακών χορών.

• Ανεφορίτσα
• Από παν και κα
• Αρματσούκ
• Αρχουλαμάς: Είναι ποντιακός χορός από την περιοχή της Μπάφρας. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται ο ζουρνάς και το νταούλι ή λύρα και κεμανές. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο από άντρες και γυναίκες. Ο ρυθμός είναι 9/8.
• Ατσαπάτ
• Γετίερε
• Γιουβαρλαντούμ, από την περιοχή Ακ Νταγ Ματέν
• Εταιρέ
• Καλόν κορίτς: προέρχεται από την περιοχή της Ματσούκας, κοντά στην Τραπεζούντα. Πήρε την ονομασία του από το στίχο του τραγουδιού: Καλόν κορίτς, καλόν κορίτς καλόν κ ευλογημένον σην χόραν φαίνεται άχκεμον, σε μέν εν φωταγμένον (Καλό κορίτσι κι ευλογημένο, στους ξένους φαίνεται άσχημη, σε μένα πανέμορφη). Είναι μια μορφή διπλού τικ.
• Καρά πουνάρ(Μαύρη Βρύση), περιοχής Πάφρας.
• Κιζέλα
• Κότσαρι
• Λετσίνα
• Μαντήλια
• Ομάλ, με τις εξής παραλλαγές:Κιζλάρ Καϊτεσί, περιοχής Πάφρας
  • Μονόν, από την περιοχή της Τζιμμεριας
  • από την περιοχή του Κάρς
  • Κουνιχτόν ή Γαράσαρης
  • από την περιοχή της Τραπεζούντας (Τραπεζουντας
  • Κερασούντας
  • Αργυρούπολης
• Κιζλάρ Αλταμασί(Χορός της αυτοκτονίας), περιοχής Πάφρας.
• Ούτσαϊ
• Πατούλα, περιοχής Πάφρας
• Πιτσάκ ή Χορός των μαχαιριών
• Σέρα
• Σερανίτσα ή Ψευτοσέρα
• Τεκ Καϊτε, αντάρτικος χορός περιοχής Πάφρας.
• Τίταρα Αργυρούπολης
• Τικ μονό
• Τρυγόνα
• Τρύφων ή Τυρφών, περιοχής Πάφρας.
• Τσουρτούγουζους
• Χάλα χάλα: Είναι χορός της περιφέρειας Κακάτσης (Αργυρούπολης, σημ. G?m??hane). Παιζόταν συνήθως με λύρα (κεμεντζέ) και συνοδευόταν από τραγούδι. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο. Ο ρυθμός είναι εννεάσημος 9/8.
• Χαλάι, από την περιοχή Ακ Νταγ Ματέν

Υποσημειώσεις

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τ. 13, σ.256-7, λήμμα Πόντος.
• Βασιλική Κ. Τυροβολά, Ιωακείμ K. Καρεπίδης, Διονύσιος Γ. Κάρδαρης (2007). "Ποντιακοί Χοροί": Παρελθόν και Παρόν Δομική-Μορφολογική και Τυπολογική Προσέγγιση (pdf). Άρθρο στο Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό, τ. 5 (2), σελ. 240 ? 263, Ελληνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής, ISSN 17903041. Ανακτήθηκε 15/11/2009.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Οι ποντιακοί χοροί, του Χρήστου Σαμουηλίδη, στην Ιστοσελίδα της Νεολαίας της Ομοσπονδίας Ελλήνων Ποντίων Ευρώπης. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Συμβολή στην έρευνα του χορού των Ελλήνων του Πόντου, Απόσπασμα από βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Ονόματα ποντιακών χορών και δείγματα μουσικής, με κείμενο του Ν. Ζουρνατζίδη, στο www.pontos.org. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Ποντιακοί χοροί, Σύλλογος Ποντίων Στουτγάρδης. Ανακτήθηκε 15/11/2009

Λετσίνα

Λετσίνα σημαίνει Γερακίνα (lecin στα τουρκικά είναι το γεράκι).

Είναι χορός του Καρς σε πολύ γρήγορο ρυθμό, με έντονες κινήσεις και σήκωμα των πελμάτων ψηλά από το έδαφος. Δεν συνοδεύεται από τραγούδι και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα (και από κλαρίνο). Ο ρυθμός είναι επτάσημος 7/8. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο.
Η αρχική λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια κάθετα στο έδαφος. Με μέτωπο λοξά αριστερά και ξεκινώντας με το δεξί πόδι (που προπορεύεται συνεχώς του αριστερού) κάνουμε 6 βήματα προς τα αριστερά. Μετά κάνουμε 3 βήματα προς τα πίσω και δεξιά, ξεκινώντας με το δεξί πόδι και κάμψη του σώματος προς τα εμπρός. Τα χέρια κάνουν 2 αιωρήσεις πίσω-μπρος. Στη συνέχεια αναπηδούμε στο δεξί πόδι σηκώνοντας τα χέρια στην ανάταση, και "καρφώνουμε" τη μύτη του αριστερού ποδιού μπροστά από το δεξί. Η κίνηση αυτή επαναλαμβάνεται εναλλάξ 2 φορές.