| Αρχαία ελληνική σκέψη, χριστιανισμός και ισλαμική φιλοσοφία |  |
 |
 |
|
Ένα άλλο κατ? εξοχήν σπουδαίο κεφάλαιο της ιστορίας της ελληνικής σκέψης είναι η εξάπλωσή της στην Ανατολή, και ιδίως στην αραβική και ισλαμική παράδοση. Είναι γνωστό ότι από τα μέσα του 8ου έως τα τέλη του 12ου αιώνα σημειώθηκε στον αραβο-ισλαμικό κόσμο μεγάλη μεταφραστική δραστηριότητα, στη διάρκεια της οποίας μεταφράστηκαν στα αραβικά πολυάριθμα έργα αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και ελληνιστών λογίων. Οι λόγιοι του Ισλάμ επέδειξαν γενικά μιαν εξαιρετική θεωρητική οξύνοια και μια σπάνια ικανότητα για σύνθεση. Η αραβική φιλοσοφική σκέψη έχει πολλές και ποικίλες πηγές. Την κύρια όμως και εξέχουσα θέση μέσα στην αραβική παράδοση την κατέχει ο Αριστοτέλης, που θεωρείται από τους περισσότερους Άραβες λογίους ως ο εξοχώτερος εκπρόσωπος της φιλοσοφίας, ο κατ? εξοχήν φιλόσοφος και ?ο πρώτος διδάσκαλος? (αλ-μου?άλλιμ αλ-άουαλ). Με την είσοδο της ελληνικής και αριστοτελικής σκέψης στον αραβικό, ισλαμικό κόσμο, άρχισε ένα ευσυνείδητο και φιλόπονο έργο δημιουργικής καλλιέργειας. Ολόκληρος ο πνευματικός βίος του Ισλάμ, η αραβική φιλοσοφία και οι φυσικές επιστήμες, διαποτίστηκαν λίγο ή πολύ, από τις αρχές του αριστοτελικού λόγου και της ελληνικής διανόησης. Η επίδραση της ελληνικής και αριστοτελικής σκέψης είναι σημαντική και πέρα από το χώρο της φιλοσοφίας. Τόσο τα γνήσια έργα των ελλήνων φιλοσόφων όσο και εκείνα της γνωμολογικής και απόκρυφης φιλολογίας, έθεσαν τη σφραγίδα τους όχι μόνο στις φυσικές επιστήμες του Ισλάμ, όπως είναι η ιατρική, η ζωολογία, η βοτανική, η γεωργία και τα μαθηματικά, αλλά και στις απόκρυφες επιστήμες, όπως είναι η αραβική αλχημεία, η αστρολογία και η μαγεία. Η ελληνική παιδεία, η οποία από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου και των διαδόχων του είχε διαδοθεί στην Ανατολή, βρήκε με την εξάπλωση του Χριστιανισμού ισχυρό στήριγμα. Από τα μέσα του 5ου αιώνα και ύστερα ο συριακός χριστιανισμός μετέφρασε στα συριακά και είχε στη διάθεσή του πολλά ελληνικά έργα, και μάλιστα αριστοτελικά και νεοπλατωνικά. Αυτόν τον πλούτο της ελληνικής παιδείας βρήκαν οι Άραβες μουσουλμάνοι της Μ. Ανατολής όπου εξαπλώθηκαν, αλλά έλειπαν οι ειδήμονες και οι ικανοί για να μεταφράσουν τα ελληνικά έργα στην αραβική. Χείρα βοηθείας έτεινε πάλι ο Χριστιανισμός. Οι περισσότεροι από τους μεταφραστές είναι χριστιανοί της Συρίας, κληρικοί ή ιατροί.
Όλον αυτόν τον πλούτο της ελληνικής και αριστοτελικής σκέψης, τον αξιοποίησαν οι μουσουλμάνοι λόγιοι και έτσι δημιουργήθηκαν οι ισλαμικές φυσικές επιστήμες και η ισλαμική φιλοσοφία (φάλσαφα). Δύο μεγάλες ιστορικά και γεωγραφικά χωριστές περίοδοι αξιοποιούν την ελληνική σκέψη. Από τις αρχές του 90ου έως το πρώτο μισό του 11ου αιώνα ακμάζει ο κλάδος της λεγόμενης ανατολικής ?φιλοσοφίας?. Τον 12ο αι. δημιουργείται στην Ισπανία ο δυτικός κλάδος της ισλαμικής ?φιλοσοφίας?. Τρεις είναι οι μεγάλες φιλοσοφικές μορφές της ανατολικής ισλαμικής φιλοσοφίας: ο Αλ-Κιντί (θ.870), ο πρώτος μεγάλος εκπρόσωπος της αριστοτελικής και νεοπλατωνικής σκέψης στο Ισλάμ. Ακολουθεί ο Αλ-Φαράμπι (870-950), με βαθιές αριστοτελικές και πλατωνικές υποδομές που προσπάθησε να εναρμονίσει τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και έπεται ο Αβικέννας (980-1037), ο πιο μεγάλος και πιο σπουδαίος εκπρόσωπος του αριστοτελισμού (χρωματισμένου νεοπλατωνικά) στο Ισλάμ. Στη Δύση τον 12ο αι. δίπλα στις σπουδαίες μορφές του Ιμπν Μπάτζα και Ιμπν Τουφάι, δεσπόζει η μεγάλη μορφή του Αβερρόη (1126-1198), που ήταν ο κατεξοχήν αριστοτελικός φιλόσοφος και υπομνημάτισε ολόκληρη σειρά του αριστοτελικού corpus, εκπονώντας τριών ειδών υπομνήματα στα έργα του Αριστοτέλη: το Μεγάλο, το Μεσαίο και το Μικρό υπόμνημα. |