Ελληνικες Πυραμίδες

Aναδημοσιεύτηκε στη λιστα ΙΣΤΟΡΙΑ του ΔΠΘ.

Υπάρχουν πυραμίδες στην Ελλάδα; Κι αν υπάρχουν, τι μπορεί να σημαίνει η ύπαρξή τους για την ελληνική προϊστορία; Τα θέματα αυτά τέθηκαν με έντονο τρόπο τα τελευταία χρόνια από αλλεπάλληλα δημοσιεύματα του περιοδικού "Δαυλός" κι απέκτησαν ένα επιστημονικό επικάλλυμα, μετά την ανακοίνωση (Φεβρουάριος 1995) του Ακαδημαϊκού Περικλή Θεοχάρη με τίτλο "Χρονολόγησις δύο ελληνικών πυραμιδοειδών κτισμάτων εκ λαξευμένων μεγαλίθων δια της μεθόδου της θερμοφωταύγειας".

Το φθινόπωρο του 1995 κυκλοφόρησε το βιβλίο "Πυραμίδες στην Ελλάδα" του Χρήστου Δ. Λάζου, μέλους του Δ.Σ. της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΑΕΤ) αλλά οχι ειδικού επιστήμονα. Στο βιβλίο αυτό είναι συγκεντρωμένο το περισσότερο από το γνωστό υλικό για τις ελληνικές "πυραμίδες".
Τον Σεπτέμβριο του 1995 οι αρχαιολόγοι Ελ. Σπαθάρη, Χ. Πιτερός και Γ. Πίκουλας έκαναν ανακοινώσεις για τις "πυραμίδες" της Αργολίδας, στο συνέδρίο για την Πελοπόννησο, που οργάνωσε στο Ναύπλιο το Ιδρυμα Πελοποννησιακών Μελετών. Τέλος, σε πρόσφατα τεύχη του περιοδικού "Αρχαιολογία", που εκδίδει η Αννα Λαμπράκη δημοσιεύτηκαν δύο σχετικές εργασίες. Η μία του έφορου Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Αδαμάντιου Σάμψων, που έκανε μικρή αρχαιολογική έρευνα στην "πυραμίδα" Ελληνικού, συνεργαζόμενος με την ομάδα έρευνας της Ακαδημίας. Η δεύτερη (απάντηση στον Σάμψων) του αρχαιολόγου Γιώργου Πίκουλα, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει και εκδόσει μια σπουδαία έρευνα για τα αρχαία οδικά δίκτυα στην Αργολίδα.

Μ' αυτά τα δεδομένα, ας επανέλθουμε στο πρώτο μας ερώτημα: Υπάρχουν πυραμίδες στην Ελλάδα;

Η πρώτη αναφορά που έχουμε είναι από αρχαία και, μάλιστα, ιδιαιτέρως αξιόπιστη πηγή. Ο Παυσανίας στο έργο του "Ελλάδος περιήγησις", που το έγραψε στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα, περιγράφει τις ελλαδικές πόλεις, τις παραδόσεις και τα μνημεία τους με την ματιά του περιηγητή της ρωμαϊκής εποχής. Γράφοντας για την Αργολίδα του 150 μ.Χ. σημειώνει και τα εξής: "Δεξιά καθώς κανείς πηγαίνει από το Αργος προς την Επιδαυρία υπάρχει οικοδόμημα που μοιάζει πολύ με πυραμίδα και έχει απεικονισμένες ανάγλυφες ασπίδες του σχήματος των αργολικών ασπίδων. Αυτού είχε πολεμήσει ο Προίτος εναντίον του Ακρισίου για την βασιλεία, και λένε πως ο αγώνας έληξε ισόπαλος και γι' αυτό αργότερα συμφιλιώθηκαν, αφού ούτε ο ένας ούτε ο άλλος μπόρεσε να πετύχει αποφασιστική νίκη. Λένε πως τότε πρώτη φορά συγκρούστηκαν οπλισμένοι με ασπίδες και οι ίδιοι και το στράτευμά τους. Για όσους εκατέρωθεν έπεσαν, επειδή ήταν συμπολίτες και συγγενείς. έγινε σ' αυτό το μέρος κοινός τάφος." (Κορινθιακά 25,7. Μετάφραση Νικολάου Παπαχατζή, εκδ. "Εκδοτική Αθηνών")
Αυτό το "οικοδόμημα πυραμίδι μάλιστα εικασμένον" ταυτίστηκε αρχικά με μία πυραμοδοειδή κατασκευή κοντά στο Λυγουριό. Ο Χ. Λάζος, βασιζόμενος στις τοπογραφικές αναφορές του Παυσανία, επισημαίνει στο βιβλίο του ότι η "πυραμίδα" του Παυσανία πρέπει να τοποθετηθεί λίγο έξω από το Αργος, κοντά στο σημερινό χωριό Δαλαμανάρα.
Ο,τι και να συμβαίνει, γεγονός είναι ότι δεν υπάρχει το παραμικρό ίχνος "πυραμίδας" στην Δαλαμανάρα ενώ στο Λυγουριό διασώζεται η βάση μιας πυραμιδοειδούς κατασκευής.
Μία παρόμοια κατασκευή, που διατηρείται στο αρχικό της ύψος, υπάρχει μέχρι σήμερα στο χωριό Ελληνικό, έξω από το Αργος και στην κατεύθυνση του αρχαίου δρόμου προς την Αρκαδία. Σ' αυτή την περιοχή ο Παυσανίας αναφέρει ταφικά μνημεία.

Νεώτερα δημοσιεύματα αναφέρουν και άλλα αρχαία οικοδομήματα που χαρακτηρίζονται ως "πυραμίδες", όπως:
Στην Κυνουρία (Τσακωνιά), δηλαδή στην παραλιακή περιοχή της Αρκαδίας. Γράφει ότι εντόπισε μία πυραμίδα το 1828 ο Γάλλος περιηγητής Μπομπλέ. Μία δεύτερη πυραμίδα στην ίδια περιοχή ανακοίνωσε στο συνέδριο του Ναυπλίου ότι εντόπισε ο αρχαιολόγος Γ. Πίκουλας, χωρίς όμως να αναφέρει την συγκεκριμένη θέση της.
Στην Σικυώνα. Μία χαλκογραφία "πυραμίδας" του Τζον Φενέ δημοσιεύθηκε το 1877 στο αγγλικό περιοδικό "The Graphic" (τόμος "Ελλάδα 1842-1885, ιστορικά, τοπογραφικά, και καλλιτεχνικά ντοκουμέντα στα κύρια αγγλικά περιοδικά", εκδόσεις A. NIKOLAS 1984). Το οικοδόμημα αυτό δεν έχει εντοπιστεί.
Στη Καμπία της Νέας Επιδαύρου. Ο Χ. Λάζος γράφει στο βιβλίο του ότι εντόπισε μία πυραμίδα στην περιοχή αυτή ο δάσκαλος Ιωάννης Μπίμπης.
Στα Βιγλάφια της Λακωνίας. Αναφέρεται από τον Αγγλο περιηγητή Ληκ. Σχεδόν δίπλα της βρίσκεται μία καταποντισμένη μυκηναϊκή πόλη. Περιβάλλεται από τάφρο.
Στην Θήβα. Ο αρχαιολόγος Θεόδωρος Σπυρόπουλος υποστηρίζει ότι ανέσκαψε μία κλιμακωτή πυραμίδα (ζιγκουράτ) στον λόφο του Αμφείου.
Εκτός από τις παραπάνω αναφορές, έχουν δει το φως της δημοσιότητας διάφορες παραδοξότητες: για λαξευμένη πυραμίδα σε μία από τις κορυφές του Ταϋγέτου, για μία άλλη λαξευτή πυραμίδα στην Κρήτη και για δεκάδες άλλες πυραμίδες, η θέση των οποίων δεν αναφέρεται.
Από όλα αυτά φαίνεται ότι μόνο τα οικοδομήματα στο Ελληνικό και στο Λυγουριό είναι τα μόνα που μοιάζουν με πυραμίδες. Γι' αυτό άλλωστε έγιναν σ' αυτά και ανασκαφές προπολεμικά από τον Αμερικανό αρχαιολόγο Λορντ.
Ωστόσο, σε καμμιά περίπτωση δεν μπορούμε να μιλάμε για πυραμίδες. Στην καλύτερη περίπτωση έχουμε δύο κόλουρες πυραμίδες, δηλαδή κτίσματα των οποίων οι πλευρές τους έχουν μεν μία κλίση αλλά που δεν συναντούνται σε μία νοητή κορυφή.

Ο,τι λοιπόν γράφεται για πυραμίδες στην Ελλάδα και ιδιαίτερα οι ερμηνείες που δίνονται, αποτελούν βλακείες, στην καλύτερη περίπτωση. Στην χειρότερη, μιλάμε για αρρωστημένο ελληνοκεντρισμό.

Οπως και να το κάνουμε όμως τα δύο πυραμιδοειδή οικοδομήματα στο Ελληνικό και στο Λυγουριό είναι μυστηριώδη.
Δεν γνωρίζουμε ούτε το πότε ούτε το γιατί κατασκευάστηκαν. Η ηλικία τους μπορεί να προσδιορίσει την αρχική τους χρήση και το αντίστροφο.
Αν πιστέψουμε τον Παυσανία, του οποίου η ακρίβεια των πληροφοριών όχι μόνο δεν αμφισβητείται αλλά αποτελεί κι ένα είδος ευαγγελίου των αρχαιολόγων, τότε το πυραμιδοειδές οικοδόμημα της Αργολίδας, που αναφέρει, είναι ταφικό μνημείο και χτίστηκε στην μυκηναϊκή εποχή, δηλαδή ανάμεσα στο 1600 και στο 1100 π.Χ.
Αλλά, ας δούμε τις απόψεις των επιστημόνων που ασχολήθηκαν με τα δύο μυστηριώδη πυραμιδοειδή κτίσματα της Αργολίδας, όπως τις συνοψίζει ο Χ. Λάζος στο βιβλίο του.
Ο Αρβανιτόπουλος τα χρονολογεί στην μυκηναϊκή εποχή και υποστηρίζει ότι είναι κενοτάφια.
Οι Τσούντας και Μάνατ τα τοποθετούν στην αρχαϊκή εποχή (6ος π.Χ. αιώνας) και ισχυρίζονται ότι είναι φρυκτωρίες, δηλαδή εγκαταστάσεις μετάδοσης μηνυμάτων με φωτιά και καπνό. Την ίδια άποψη για την χρήση έχουν και οι Κούρτιους, Ντόναλτσον.
Οι Ληκ, Ρος, Φίσερ, Κλαρκ, Φράκια και Λορντ τα χρονολογούν στις αρχές της ελληνιστικής εποχής, δηλαδή στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα. Οι Λικ, Ρος, Φίσερ και Κλαρκ λένε ότι είναι ταφικά μνημεία και οι Λορντ, Φράκια και Γουίγκαντ ότι είναι φυλάκια, δηλαδή επαρχιακά οχυρά.

Οι αρχαιολόγοι της αρμόδιας Δ' Εφορίας Ελ. Σπαθάρη και Χ. Πιτερός και ο αρχαιολόγος Γ. Πίκουλας υποστήριξαν στις πρόσφατες ανακοινώσεις τους στο συνέδριο του Ναυπλίου, ότι χτίστηκαν στην ελληνιστική εποχή και ότι ήταν φυλάκια.
Ομως το αποδεικτικό τους υλικό για την χρήση των μνημείων δεν είναι πειστικό. Υποστήριξαν, για παράδειγμα, ότι οι πλευρές τους έχουν πυραμιδοειδείς κλίσεις για να αντιμετωπίζουν καλύτερα τα κτυπήματα των πολιορκητικών κριών. Αλλά τέτοιου είδους πολιορκητές, που θα χτυπούσαν μανιωδώς τους χοντρούς τοίχους, θα ήταν μάλλον ανόητοι αφού για την άλωση του φυλακίου αρκούσε η απλή παραβίαση της θύρας του. Ενέταξαν την ανέγερση αυτών των κτιρίων, σ' ένα κρατικό αμυντικό πρόγραμμα για την προστασία τους Αργους. Αν είναι έτσι, τότε γιατί έχτισαν μόνο δύο (ή τρία) πυραμιδοειδή φυλάκια και γιατί παραδέχονται την ύπαρξη παρόμοιων κτισμάτων εκτός της αργολικής επικράτειας, στην Κυνουρία και στην Λακωνία;
Λάδι στην φωτιά έρριξε το φθινόπωρο του 1995 ο ακαδημαϊκός (μηχανικός στο επάγγελμα) Περικλής Θεοχάρης, ο οποίος ανακοίνωσε ότι η ερευνητική του ομάδα χρονολόγησε (με την μέθοδο της οπτικής θερμοφωταύγειας) την "πυραμίδα" του Ελληνικού στο έτος 2720 π.Χ., με περιθώριο λάθους (+ -) 580 έτη από την προτεινόμενη και την "πυραμίδα" του Λυγουριού στο 2100 π.Χ., με περιθώριο λάθους (+ -) 600 έτη. Αργότερα ανακοίνωσε ότι η χρήση τους ήταν αστρονομικά παρατηρητήρια.
Να συμπληρώσω τα εξής:
Η μέθοδος της "οπτικής θερμοφωταύγειας", στην σύλληψη και στην θεωρία της, ανήκει στο φυσικό, ερευνητή της Ακαδημίας και γνωστό αρχαιομέτρη, δρ Γιάννη Λυριτζή. Βασίζεται στην τεχνολογία λέϊζερ και εφαρμόζεται και σε λίθους.
Η μέθοδος στην θεωρητική της σύλληψη είναι αποδεκτή από τους ειδικούς επιστήμονες - αρχαιομέτρες. Δεν έχει ακόμη βαθμονομηθεί πλήρως και, επομένως, δεν μπορεί να αποτελέσει αποδεκτό σημείο αναφοράς. Βασική ευθύνη για την μη βαθμονόμηση της "οπτικής θερμοφωταύγειας" έχει η Αρχαιολογική Υπηρεσία, οι διευθυντές της οποίας συμπεριφέρονται σαν να είναι ιδιοκτησία τους τα αρχαία.

Πάμε πάλι στις "πυραμίδες".
Η "πυραμίδα" του Ελληνικού δεν είναι του 2700 (όπως ανακοίνωσε ο Κ. Π. Θεοχάρης) αλλά οπωσδήποτε νεώτερη από το (περίπου) 2100 π.Χ. Κι αυτό συμβαίνει διότι η αρχαιολογική ανασκαφή, που έγινε στο πλαίσιο της έρευνας της Ακαδημίας,
βρήκε έναν πρωτοελλαδικό βόθρο στα θεμέλια του κτίσματος. Η πρωτοελλαδική περίοδος τελειώνει συμβατικά στο (περίπου) 2100 π.Χ. Επίσης πουθενά δεν βρέθηκε ούτε ένα κεραμεικό όστρακο των δύο επόμενων πολιτιστικών περιόδων, της μεσοελλαδικής και της υστεροελλαδικής - μυκηναϊκής εποχής. Αν έχει χτιστεί την 2η π. Χ. χιλιετηρίδα, τότε η έλλειψη κεραμεικών θα αποτελεί μοναδικό φαινόμενο.
Ο τότε έφορος Κυκλάδων Αδαμάντιος Σάμψων, που ήταν υπεύθυνος του αρχαιολογικού μέρους της έρευνας της Ακαδημίας, στο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Αρχαιολογία" (δεν έχω πρόχειρο τον αριθμό του), χωρίς να απορρίπτει την μυκηναϊκή προέλευση της πυραμίδας του Ελληνικού, την χρονολογεί μετά την κλασσική εποχή, δηλαδή μετά τον 5ο π.Χ. αιώνα.
Υστερα απ' όλ' αυτά πάντως το μυστήριο παραμένει.
Διάφορα ανεύθυνα και αντιεπιστημονικά δημοσιεύματα υποστηρίζουν ότι οι "ελληνικές πυραμίδες" είναι αρχαιότερες από τις αιγυπτιακές, ότι η ύπαρξή τους αποδεικνύει έναν πανάρχαιο υψηλό πολιτισμό στην Ελλάδα και ότι οι αιγυπτιακές πυραμίδες τελικά χτίστηκαν από Ελληνες.
Από την άλλη μεριά η Αρχαιολογική Υπηρεσία αντιδρά έντονα, όπως φάνηκε κι από την συμπεριφορά αρχαιολόγων στο συνέδριο του Ναυπλίου. Πρόκειται μάλλον για επιστημονικό αναταγωνισμό και δογματισμό. Δεν πιστεύω ότι διακατέχεται από τον φόβο, μήπως μία αρχαιότερη από την επικρατούσα χρονολόγηση των πυραμιδοειδών κτισμάτων δείξει πιθανό αποικισμό της Αργολίδας από Αιγυπτίους. Ο σχετικός με το παρελθόν του Αργους μύθος των Δαναίδων έχει ήδη δώσει λαβή στους νεόκοπους υποστηρικτές της θεωρίας της "Μαύρης Αθηνάς", δηλαδή της προέλευσης των Ελλήνων και του πολιτισμού τους από την Αίγυπτο και την Μέση Ανατολή.

Το όποιο μυστήριο διατηρείται από την έλλειψη επαρκών στοιχείων. Μόνο μία συστηματική ανασκαφή όλων των πυραμιδοειδών κτισμάτων (τα σίγουρα είναι σε Ελληνικό και Λυγουριό) θα λύσει όλα τα ερωτήματα.
Αλλά εμείς στην λίστα, ας διατηρήσουμε το μυστήριο. Γιατί;
Διότι ανάμεσα στα ευρήματα της προπολεμικής ανασκαφής του Λορντ στην "πυραμίδα" του Λιγουριού, περιλαμβάνεται κι ένας νεολιθικός λίθινος πέλεκυς, ηλικίας δηλαδή πριν το 3000 π.Χ.. Ο Λορντ χρονολογεί την πυραμίδα στον 4ο π.Χ. αιώνα.
Ο Σκράντον, που μελέτησε τα κεραμεικά, υποστηρίζει ότι ο νεολιθικός πέλεκυς "απλά, μπορεί να μεταφέρθηκε από κάπου μακριά σαν κάτι αξιοπερίεργο".
Αλλά πως μπορεί να διατηρήθηκε ο νεολιθικός πέλεκυς "κάπου μακρυά" για 2.500 τουλάχιστον χρόνια, να μεταφέρθηκε ως "κάτι αξιοπερίεργο" γύρω στο 300 π.Χ. στην πυραμίδα του Λυγουριού και ξαναδιατηρήθηκε στη νέα του θέση για άλλα 2.300 χρόνια;