«Mια πολιτεία ποτέ δεν θα χαθεί από κάποιου θεού το θέλημα. Ο θεός είναι μακρόθυμος και ελεήμων και προστατεύει τις πολιτείες».

«Μόνοι τους οι πολίτες σκορπίζουν την καταστροφή στις πολιτείες τους με την αστοχασιά τους, γιατί δελεάζονται από την αγάπη τους για το χρήμα και τυφλώνονται από τη διεστραμμένη νοοτροπία άδικων ηγετών. Έτσι σαν ώριμα φρούτα βουλιάζουν στα δεινά εξαιτίας της άμετρης αλαζονείας τους. Δεν ξέρουν να βάζουν χαλινάρι στην ακόρεστη δίψα για κέρδος και δεν απολαμβάνουν με μέτρο και λιτότητα τα πλούσια τραπέζια και τα γλέντια τους. Σωρεύουν πλούτη με πράξεις παράνομες και άδικες. Δεν φείδονται ούτε των ιερών κτημάτων της πατρικής κληρονομιάς ούτε της δημόσιας περιουσίας.

Σαν όρνια αρπακτικά κλέβουν ο ένας εδώ κι ο άλλος εκεί. Δεν σέβονται ούτε τους ιερούς θεσμούς της Δικαιοσύνης. Εκείνη βέβαια φαίνεται να σιωπά, αλλά γνωρίζει καλά και τα παρόντα και τα παρελθόντα και τα μέλλοντα και στο πλήρωμα του χρόνου έρχεται και επιβάλλει την τιμωρία.

Μια τέτοια κατάσταση πραγμάτων φέρνει σ' ολόκληρη την πολιτεία αναπόφευκτη συμφορά που αργά ή γρήγορα οδηγεί τα πράγματα σε κατάσταση μιας ατιμωτικής δουλοπρέπειας που με τη σειρά της προκαλεί εμφύλιες συγκρούσεις, ξυπνάει τα κοιμισμένα πολεμικά ένστικτα και τα πάντα παρασέρνουν στον θάνατο παλικάρια στην ανθισμένη ηλικία τους.

H απειλή των εχθρών και το δυσμενές κλίμα γίνονται η αιτία να κατατρύχεται η αγαπημένη πολιτεία από συμμορίες, πολιτικές ενώσεις, ομάδες που χαίρονται να δρουν μέσα στη γενικευμένη παραβατικότητα.

Τέτοια δεινά ταλανίζουν την πολιτεία. Έτσι οι φτωχοί παίρνουν των ομματιών τους και αυτοεξορίζονται ή μεταναστεύουν στην ξενιτιά, δεμένοι με εξευτελιστικά συμβόλαια και δεσμά, πουλιούνται στα σκλαβοπάζαρα και υπομένουν το στυγνό καθεστώς της δουλόφρονης καταναγκαστικής εργασίας. M' αυτό τον τρόπο η δημόσια συμφορά μπαίνει απρόσκλητη στο κάθε σπίτι. Και δεν αφήνει κανένα αλώβητο. Όσο κι αν κλείνουν τις αυλόπορτες δεν την απομακρύνουν. H συμφορά πηδάει τον μαντρότοιχο και βρίσκει, θέλει δεν θέλει, τον κάθε πολίτη κι όταν ακόμα εκείνος στον πανικό του έχει οχυρωθεί στα πίσω δωμάτια ή σε μυστικά καταφύγια.

H ανομία φέρνει στις πολιτείες δεινά. H ευνομία ταιριάζει τα πάντα με αρμονία, ενώ δένει χειροπόδαρα τους παράνομους, λειαίνει τα τραχέα ήθη, σταματά την ακόρεστη δίψα για κέρδος, ταπεινώνει την έπαρση, τροχίζει τα αγκάθια της εκδίκησης μόλις ξεμυτίσουν, επαναφέρει στην ευθεία οδό τον στρεψόδικο και μαλακώνει την κομπορρημοσύνη των έργων. Μερώνει την εμφύλια διαμάχη και στομώνει τα πάθη της οργής που προκαλεί η ολέθρια Διχόνοια.

H ευνομία επιβάλλει στα πάντα και τους πάντες αρμονία και σύνεση».

Μετέφρασα αναλυτικά, πεζά και «πολιτικά», μια ελεύθερη διασκευή του διασημότερου ποιήματος του νομοθέτη Σόλωνα. Του ποιητή Σόλωνα, που διακόσια χρόνια πριν από την «Πολιτεία» του Πλάτωνα, χωρίς τον αυταρχισμό του ολοκληρωτισμού της, πραγμάτωσε το ιδανικό μοντέλο του φιλοσόφου: «Οι βασιλείς (ηγεμόνες) να φιλοσοφούν ή οι φιλόσοφοι να βασιλεύουν».

Αυτές τις ζοφερές μέρες που περνάμε διεθνώς (και πότε η ανθρωπότητα δεν ζούσε τέτοιες ζοφερές μέρες μέσα στους αιώνες) καλά είναι, σκέφτηκα, να πάμε δυόμισι χιλιάδες χρόνια πίσω και να ακούσουμε την πρακτική σοφία ενός νηφάλιου ανδρός που αντιμετώπισε σε μια περίοδο μεγάλων αλλαγών, μετασχηματισμών, αιφνίδιων ανατροπών, θεσμικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα, πώς τα ταξινόμησε και με ποιο τρόπο αποπειράθηκε να τα λύσει.

Όπως μπορεί κανείς χωρίς μεγάλη προπαιδεία να παρατηρήσει στην ελεγεία που απέδωσα στα καθ' ημάς, ο νομοθέτης - ποιητής ακολουθεί μια μέθοδο που είναι εν χρήσει ακόμη και σήμερα όχι μόνο στη λογοτεχνία αλλά και στην επιστήμη. Κατ' αρχάς κάνει μια περιγραφή μιας νοσηρής κατάστασης, μιας ανισόρροπης, ασταθούς και θεσμικά ατελέσφορης συνθήκης. Και ύστερα προχωρεί στη θεραπεία της. Έτσι και σήμερα, είτε για δημόσια ή ιδιωτικά έργα πρόκειται είτε για προγράμματα, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά είτε για καταγραφή ηθών, θεσμών, μορφών, γλωσσικών συμπεριφορών, προηγείται μια καταγραφή, μια, ας το τολμήσω, απογραφή τού «γε νυν έχοντος» και στη συνέχεια προβαίνουμε στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να διορθωθούν ή να αντικατασταθούν ή να εξαφανιστούν ριζικά τα νοσούντα έλκη.

Κατ' αρχάς ο Σόλων, διαφωνώντας με το ιερατείο της εποχής του και με κάθε μελλοντικό ιερατείο, που εκμεταλλευόμενα την αφέλεια ή την ευκολοπιστία των ανθρώπων ανάγουν τα δεινά της ανθρωπότητας στην οργή του θεού και τη βελτίωσή τους στην εύνοιά του, αποδεσμεύει τελείως την ανθρώπινη ιστορία από την επεμβατική βούληση του θείου. Ανήκει στην περίοδο του Μύθου και του Έπους η σκανδαλώδης παρέμβαση των θεών στη ροή της ιστορίας. Τώρα καμιά Αθηνά δεν επεμβαίνει για να σώσει τον ευνοούμενό της Οδυσσέα ούτε για να οδηγήσει στη μανία τον αθεόφοβο Αίαντα. Σε λίγο ακόμη καιρό ο Ιπποκράτης θα καταρρίψει την υποβαλλόμενη από το ιερατείο άποψη για «ιεράν νόσον», την επιληψία, και θα αποδώσει τα αίτιά της σε φυσιολογικά αίτια.

Στα χνάρια του Σόλωνα, του Ηράκλειτου, του Αρχίλοχου ο Θουκυδίδης θα ερμηνεύσει την ιστορία με κυρίαρχο κλειδί το «εικός», το «εικότως», το εύλογο, το λογικά και φυσικά ελέγξιμο.

Όχι ο θεός, όχι το θέλημά του, όχι η οργή ή η εύνοιά του είναι αιτία των δεινών και της προκοπής των πολιτειών. Ο άνθρωπος μόνον, ο ίδιος, συνειδητός, αυτεξούσιος, υπεύθυνος, ως ζώον πολιτικόν, μνήμον, ιστορικόν και κριτικόν, γίνεται, για να θυμηθούμε τον Σοφοκλή της προσφάτως ταλαιπωρημένης «Αντιγόνης», υψίπολις ή άπολις, οικοδόμος πολιτικών θεσμών και συστημάτων και δυνητικός ολετήρας, αυτοκαταστροφικός, χολερικός, οργίλος και άφρων.

Και τα αίτια; Για τον Σόλωνα αλλά, νομίζω, και για κάθε νηφάλιο σημερινό εκτιμητή της ανθρώπινης αντιφατικότητας: η αστοχασιά, η φιλοχρηματία και η άκριτη παράδοση στις εξουσίες που διαχειρίζονται αλόγιστα την ισχύ που τους έχει εμπιστευθεί ο Δήμος. Την εποχή που ο Θέσπις μόλις αρθρώνει τον πρώτο τραγικό λήρο, ο Σόλων διαπιστώνει πως στο θέατρο της ιστορίας, όπως αργότερα στη μίμηση της ιστορικής πράξεως, η Ύβρις, η Αλαζονεία, η Έπαρση προκαλούν τα φοβερά και ελεεινά πάθη που επιφέρουν την Άτη, την Τύφλωση και την Καταστροφή.

H Δικαιοσύνη δεν συγχωρεί.

H άμετρη αλαζονεία τυφλώνει τον άνθρωπο που κυβερνιέται από την ακόρεστη, την αχόρταγη, απύθμενη, αχαλίνωτη ροπή προς το κέρδος. Γίνεται προκλητικός, σπάταλος, ανελεήμων, τυραννικός. Ξεπουλάει δημόσια γη, δημόσια περιουσία, μολύνει το περιβάλλον, διαταράσσει το οικοσύστημα, αντλεί πρώτες ύλες χωρίς φειδώ, εξαφανίζει την πανίδα, μεταλλάσσει τη χλωρίδα. Επιδίδεται σε ασύστολη ρεμούλα, εκβιάζει, παρανομεί, πλαστογραφεί, νοθεύει, αλλοιώνει, κερδοσκοπεί, εξαπατά, παραπληροφορεί, συκοφαντεί, υπονομεύει ο ένας τον άλλον, δολοφονεί και, το χειρότερο, επιστρατεύει ηχηρά ρητορικά σχήματα, καπηλεύεται αξίες, ακυρώνει θεσμούς, χλευάζει πολιτιστικά κεκτημένα, εξευτελίζει δόκιμες και κλασικές μορφές και αξίες με μόνο γνώμονα το πρόσκαιρο κέρδος. Υπάρχει όμως, ισχυρίζεται ο Σόλων, ο νομοθέτης που δημιούργησε το κύρος του Αρείου Πάγου, η Δικαιοσύνη. Τυφλή και συχνά σιωπηλή, δεν ξεχνά, δεν συγχωρεί.

Πολλές φορές κι αυτή τραυματισμένη, προδομένη από επίορκους λειτουργούς της, βρίσκει τρόπο στην ώρα της να επιβάλει το Δίκαιο, απονέμοντας με γνώμονα τα αισχυλικά «Φόβον και Σέβας», στον αθώο την ελευθερία, στον ένοχο την τιμωρία. H ανομία, η αδικία, η θεσμική ανικανότητα οδηγούν τις πολιτείες στα αδιέξοδα. Οι πλούσιοι γίνονται δυνάστες και πλουσιότεροι, οι φτωχοί διώκονται και είτε αυτοεξορίζονται είτε μετατρέπονται σε δούλους στα σκλαβοπάζαρα του εξωτερικού, του εσωτερικού και των σύνθετων συμφερόντων. Απώτερο αποτέλεσμα, διχόνοια, έριδες, εμφύλιες διαμάχες, πόλεμοι, γενικευμένο μίσος, πολιτικό χάος και πολιτισμικός σκουπιδοτενεκές. Ο απόλυτος χορός των τρωκτικών.

Τα πάντα σώζει μόνο η ευνομία. Και τι σημαίνει ο κοινόχρηστος αυτός όρος: Δίκαιη μοιρασιά. Θεσμοί να στέκονται ανάμεσα στα διεστώτα και να λειτουργούν ως ζυγός ακριβείας. Εξάλλου Δίκη σημαίνει ισορροπία και ως εκ τούτου σύμβολο της Δικαιοσύνης η Ζυγαριά.

Aρθρο του κ. Κώστα Γεωργουσόπουλου με βάση σχετικό κείμενο του Σόλωνα.