ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ: "Ακροβατώ μεταξύ μύθου και ιστορίας"
συνέντευξη στην Έλενα Χουζούρη

Πρωτότυπο, τολμηρό, γραμμένο με τη μαστοριά μιας σπουδαίας συγγραφέως, το τελευταίο μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα "Αθώοι και Φταίχτες" καταπιάνεται με ένα, κλειστό μέχρι σήμερα, κεφάλαιο της νεοελληνικής πραγματικότητας. Εκείνο της παρουσίας του τουρκοκρητικού στοιχείου στα Χανιά, πριν από το 1924, και την αναγκαστική προσφυγιά του στην Τουρκία με την περίφημη "ανταλλαγή των πληθυσμών". Το χθες συναντά το σήμερα με τη διεισδυτική ματιά της Δούκα. Να σημειώσουμε πως το μυθιστόρημα, σε ισχνούς για το βιβλίο καιρούς, έχει ξεπεράσει ήδη τις τριάντα χιλιάδες αντίτυπα. [... συνέχεια]


ΤΕΥΧΟΣ 19

Κυρία Δούκα, το ότι επιλέξατε ένα θέμα ταμπού ακόμη για τη μεγαλύτερη μερίδα των Νεοελλήνων έχει να κάνει με κάποια συγκυρία ή είναι τυχαίο;
Θα έλεγα ότι ήρθε το τυχαίο και ενίσχυσε τη συγκυρία. Την εποχή που τέλειωνα το "Ένας σκούφος από πορφύρα", δέχτηκα το τηλεφώνημα μιας Τουρκάλας δικηγόρου από τη Σμύρνη. Mιλούσε τόσο καλά τα ελληνικά... και μου έλεγε για τον ξεριζωμένο Τουρκοκρητικό παππού της και για την ευχή του στα εγγόνια του να μην πάψουν ποτέ να μιλούν τα ελληνικά. Έπειτα ξεχάστηκα, περιπλανήθηκα "συγγραφικά" αλλού, έμενε όμως πάντα ζωντανή μέσα μου εκείνη η συγκίνηση. Και όταν αισθάνθηκα έτοιμη για το βιβλίο που χρόνια ήθελα να γράψω για τα σημερινά Χανιά εμποτισμένα στην ιστορία, η ίδια η μορφή του βιβλίου που είχα φανταστεί με οδήγησε σ' εκείνη την παλιά συγκίνηση και ξύπνησε μέσα μου την ανάγκη να μάθω τους Τουρκοκρητικούς... Συγκυριακά, τότε περίπου είχε αρχίσει να εκδηλώνεται συλλογικά η ιδιότυπη μισαλλοδοξία μας απέναντι στους ξένους...

Πριν διαβάσω το μυθιστόρημά σας, η ύπαρξη των μουσουλμάνων της Κρήτης ή των Τουρκοκρητικών, όπως τους αποκαλούν, καλυπτόταν από ένα πέπλο ομίχλης, γεμάτο άγνοια και ίσως παρεξήγηση. Πιστεύετε πως, με το να ασχοληθείτε μαζί τους, ρίχνετε γέφυρα σε ό,τι αποκαλούμε "η άλλη πλευρά", ρίχνοντας φως στο ομιχλώδες τοπίο της συλλογικής μας άγνοιας;
Θα ήταν υπερβολικό αν πίστευα κάτι τέτοιο. Εγώ απλώς θέλησα να φωτίσω τις κουβέντες της Σελινιώτισσας γιαγιάς μου, η οποία μου έλεγε, όταν ήμουν μικρή, για μια πλακούρα, εκεί κοντά στο χωριό της, ποτισμένη με το αίμα άμαχων μουσουλμάνων... Τους έσερναν, λέει, το 1897 οι χριστιανοί, για να τους παραδώσουν στους πρόξενους που θα τους οδηγούσαν στα Χανιά και από 'κεί με καράβια θα τους έδιωχναν στην Τουρκιά, αλλά τελευταία στιγμή μετάνιωσαν και αποφάσισαν να τους σφάξουν όλους και να τους ληστέψουν, να τους εκδικηθούν για τα όσα είχαν καμωμένα οι Τούρκοι στο νησί. Φυσικό δεν ήταν; Έπειτα από τόσα χρόνια σκλαβιάς... Και ψάχνοντας, λοιπόν, το πρώτο που έμαθα ήταν ότι οι Τουρκοκρητικοί, στην πλειοψηφία τους, ήταν Κρήτες εξισλαμισμένοι εξ ανάγκης, ότι ήταν ελληνόφωνοι, λυρατζήδες και χορευταράδες, ότι είχαν οι περισσότεροι επώνυμα που τέλειωναν σε -άκης... και ότι όσοι είχαν απομείνει με τη θέλησή τους στο νησί, νιώθοντας περισσότερο Κρητικοί παρά Τούρκοι, μετά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, αναγκάστηκαν το 1924, βάσει της συνθήκης της Λωζάννης, να εκπατριστούν. Και κάτι ακόμη... ότι στην Τουρκία τούς αντιμετώπιζαν για χρόνια σαν "ελληνόσπορους", αν μπορεί να ειπωθεί κάτι τέτοιο, σε αναλογία με τους δικούς μας "τουρκόσπορους"...



Πιστεύετε πως η άγνοια που έχουμε για την άλλη πλευρά είναι τυχαία ή ηθελημένη;
Καταρχήν θα την έλεγα "επιβεβλημένη"... Η ιστορία πρωτίστως "υπηρετεί" την ανάγκη του κάθε έθνους να πιστέψει στο δικό του δίκιο, στο δικό του θεό, στη δική του γενναιότητα και κυρίως στα δικά του συμφέροντα. Από εκεί και πέρα, βέβαια, άλλο η επιβεβλημένη άγνοια και άλλο η επιβεβλημένη διαστρέβλωση... Άλλο να αισθάνεσαι υπερήφανος γι' αυτό που είσαι ή που θέλεις να είσαι και άλλο να περιφρονείς τον διπλανό σου ή να αποσιωπάς τα δικά σου εγκλήματα.  Άλλο οι αγώνες σου για την ελευθερία και άλλο ο εκτραχηλισμός των αγώνων σου χάριν των οικονομικών συμφερόντων και των διεθνών ισορροπιών...

Εσείς ψάχνοντας νιώσατε καθόλου σαν κάποιος να σας είχε παραπλανήσει για πολλά χρόνια;
Ευθύνη ενός πεζογράφου είναι να βλέπει, να κρίνει και να ανασυνθέτει με τα δικά του μάτια τον κόσμο. Σχετικά με τους Τουρκοκρητικούς, όμως, οφείλω να σου πω ότι, έπειτα από το τηλεφώνημα εκείνης της γυναίκας, για πρώτη φορά σήκωσα το κεφάλι και πρόσεξα τους δυο σωζόμενους μιναρέδες στα Χανιά και προσπάθησα να αισθανθώ ότι, πέρα από την ιστορική τους σημασία, μπορεί να σημαίνουν και κάτι άλλο πολύ πιο βαθύ και ουσιαστικό... και από αυτή την άποψη αισθάνθηκα ότι, αν ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για τα Χανιά, θα έπρεπε πρώτα να μπω στη θέση ή και στην απελπισία ενός άλλου, ενός διαφορετικού, που γεννήθηκε και μεγάλωσε σ' αυτή την πόλη και που οι ιστορικές συγκυρίες τον ξερίζωσαν. Και ότι θα έπρεπε επίσης να "ξύσω" εκείνο το ιδεολόγημα που θέλει τον Έλληνα πρωτίστως χριστιανό ορθόδοξο, εκείνη την ανασφαλή υπεροψία που μας ωθεί να πιστεύουμε ότι εμείς μόνο έχουμε δίκιο, ότι εμείς μόνο είμαστε πάντα οι καλύτεροι... Αρχίζοντας, λοιπόν, να φαντάζομαι το "Αθώοι και Φταίχτες", όφειλα να σεβαστώ, βέβαια, την ιστορία, να την ανυψώσω, υμνώντας διά στόματος ενός μουσουλμάνου το μακρόχρονο απελευθερωτικό αγώνα του κρητικού λαού, αλλά και να την προσπεράσω, διαβάζοντας κάτω από τις γραμμές, προκειμένου να αξιωθώ να νιώσω τι μπορεί να σημαίνει χαμένη, αλησμόνητη πατρίδα και από την άλλη μεριά του Αιγαίου...

Τελικά ποια είναι η ιστορία; Αυτή που μας μαθαίνουν στα σχολεία, αυτή που ανακαλύπτει κανείς ψάχνοντας μόνος του ή αυτή που μας προσφέρεται εν είδει μυθιστορηματικής αφήγησης;
Η ιστορία που ανακαλύπτουμε μόνοι μας είναι η ιστορία που προϋποθέτει όχι μόνο την προσωπική αναζήτηση αλλά και τη διασταύρωση πολλών ιστορικών πηγών... Η μυθιστορηματική αφήγηση είναι μάλλον μια ηροδότεια αντίληψη του κόσμου που από μόνη της δεν αρκεί... Θα ήμουν αφελής αν ισχυριζόμουν ότι με αυτό το βιβλίο φώτισα το θέμα των Τουρκοκρητικών στην ολότητά του, εγώ απλώς έγραψα ένα βιβλίο "στις γραμμές του μύθου και της ιστορίας", ανοίγοντας μια ρωγμή για να κρυφοκοιτάξω, και μαζί μου ο αναγνώστης, εφόσον θα τον ενδιέφερε, από την άλλη πλευρά του τοίχου...


 

Έλενα Χουζούρη