Αρχύτας ο Ταραντίνος . Πυθαγόρειος φιλόσοφος (428-347 π.Χ, περίπου). Για το βίο και το έργο τού  Α. έγραψαν ειδικές πραγματείες ο Αριστοτέλης ( « Η φιλοσοφία τού  Αρχύτα») και ο  Αριστόξενος .Τα έργα όμως αυτά, εκτός από λίγα αποσπάσματα , χάθηκαν. Γι’ αυτό οι πληροφορίες μας για τον Α. είναι πολύ περιορισμένες .Πατέρας του ήταν κάποιος Μνησαγόρας (Διογ.  Λαέρτιος Η' , 79) ή  Εστιαίος ('Αριστόξ, ΙΓ. 13 FHG  ΙΙ  275).Υπήρξε πολυμερής προσωπικότητα. Εκτός από τη φιλοσοφία, ασχολήθηκε επίσης  με τα μαθηματικά, τη μηχανική, την αστρονομία, τη μουσική και την πολιτική.

Το 366 π.Χ., κατά  το δεύτερο ταξίδι του στην  Ιταλία, ο Πλάτωνας συνδέθηκε στενά με τον  Α. τού  οποίου οι απόψεις επηρέασαν σημαντικά τον  Αθηναίο φιλόσοφο στη διαμόρφωση τής κεντρικής ιδέας τής  «Πολιτείας»  του, σύμφωνα με την οποία, τις πολιτείες θα έπρεπε  να τις κυβερνούν οι φιλόσοφοι. Κατά το τρίτο ταξίδι στις Συρακούσες, ο Πλάτωνας, όπως μάς λέει ό ίδιος ('Επιστ .Ζ  350α), προκάλεσε την εχθρότητα τού τυράννου και είχε λόγους να φοβάται για τη ζωή του. Συνεννοήθηκε λοιπόν με τον  Α. και τούς άλλους φίλους του στον Τάραντα και  εκείνοι  τού έστειλαν μία τριακόντορο στις Συρακούσες και έπεισαν το Διόνυσο να αφήσει τον Πλάτωνα να φύγει μ’ αυτήν. 'Έτσι,  ο Α. συνέβαλε στη σωτηρία τού φιλοσόφου.

Ο  Α. υπήρξε μεγάλος φιλόσοφος. Αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι ο 'Αριστοτέλης έγραψε ειδική πραγματεία  γι’ αυτόν , καθώς και από την πληροφορία ότι υπήρξε ό όγδοος αρχηγός τής Πυθαγόρειας Σχολής. Ως οπαδός του  Πυθαγόρα όχι μόνο έδωσε στα μαθηματικά και τη μουσική πρωταρχική θέση, αλλά και τα συσχέτισε με πλατύτερα θέματα. Στο απόσπ. 1, π.χ., τον βρίσκουμε να επαναλαμβάνει την αρχή τού Πυθαγόρα, ότι τα μαθηματικά είναι το κλειδί για όλη τη φύση, είτε την εξετάζουμε σαν σύνολο είτε στις λεπτομέρειές της, .'Ένα μέρας από τις μαθηματικές του εργασίες (πού κατά γενική παραδοχή είναι αυθεντικό) δίνει επίσης υπόσταση στην πίστη τού Πυθαγόρα, ότι οι αριθμοί είναι η δύναμη πού κυβερνάει όχι μόνο το φυσικό κόσμο, αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις και ότι μόνο όσο αυτοί είναι επικεφαλής μπορεί ή κοινωνία να οργανωθεί αρμονικά. Αλλά και ως δάσκαλος τής φιλοσοφίας διακρίθηκε ό Α. Είχε μαθητές οι οποίοι έγιναν ένδοξοι, όπως ό 'Εμπεδοκλής κ.ά.

Ο  Α. θεωρείται ένας άπό εκείνους (όπως ο Λεωδάμας, ο Θάσιος και ο Θεαίτητος ο Αθηναίος), πού πλούτισαν τον κλάδο τής γεωμετρίας με πρωτότυπα θεωρήματα και έδωσαν επιστημονικότερη κατεύθυνση σ’ αυτά (Πρόκλου  Eucl. pol, II  66, 14).  Ειδικότερα, σ' αυτόν  οφείλεται η λύση τού προβλήματος τού διπλασιασμού τού κύβου ( «Δήλιον πρόβλημα») με τη χρήση  ημικυλίνδρου.

Επίσης αυτός πρώτος διέκρινε τρία είδη αναλογιών, την  «αρμονική», την «αριθμητική» και τη «γεωμετρική», και προσδιόρισε τη διαφορά τής αρμονικής αναλογίας (6, 8, 12) από την αριθμητική (1 , 2, 3) και τη γεωμετρική (2, 4, 8).

Λέγεται ότι ο  Α. υπήρξε ο πρώτος πού χρησιμοποίησε αριθμητικές αρχές στη μελέτη τής μηχανικής (Vitruvius  praefatio VII 14). Οι εργασίες του υπήρξαν πολύτιμες και στην εφαρμοσμένη μηχανική. Σ’ αυτόν αποδίδονται οι εφευρέσεις τού «κοχλίου» καί τής  «τροχαλίας». Επίσης επινόησε καί διάφορα μηχανικά παιχνίδια, όπως  «περιστεράν ξυλίνην πετομένην» ,  την ικανότητα της να πετά την πέτυχε με την επενέργεια βάρους πού εξαρτιόταν άπό τροχαλία καί πεπιεσμένο αέρα, πού διέφευγε άπό κάποια σχισμή. Υπήρχε παροιμία  «Αρχύτου πλαταγή», γιατί ο .Α. είχε επινοήσει «πλαταγήν», δηλ. ένα είδος οργάνου πού προκαλούσε ήχο καί κρότο. Αυτό το έδιναν στα παιδιά, λέει ο Αριστοτέλης (Πολ. Θ' 6. 1340 β 26), για να παίζουν καί να μη θρυμματίζουν  τα πράγματα τού σπιτιού, γιατί, όπως παρατηρεί ο Σταγιρίτης φιλόσοφος «ού γάρ δύναται τό νέον ήσυχάζειν».

.Από τις θεωρίες του, πού συνδέονται με τις θετικές επιστήμες, δύο θεμελιώδεις αρχές αποκαλύπτουν τις κατευθύνσεις της σκέψης του. Κατά την πρώτη από αυτές, δεν υπάρχει απόλυτη διαφορά ανάμεσα στον οργανικό και τον ανόργανο κόσμο. Κατά τη δεύτερη, ο νόμος της αιτιότητας δεν μπορεί να εξασφαλίσει την  ερμηνεία των φαινομένων.

Ο  Α., όπως πολλοί άλλοι Πυθαγόρειοι (Εύφράνορας, Φιλόλαος κ.α.), κατέγινε και με την αυλητική τέχνη. Όχι μόνο ήταν καλός πλαγιαυλητής, αλλά έγραψε καί σύγγραμμα «Περί αυλών» ( Αθήν. IV 184 e).  Από τα άποσπάσματα πού σώθηκαν μαθαίνουμε ότι ερεύνησε το πρόβλημα των μουσικών τόνων καί διέκρινε τονικά γένη, τό «έναρμόνιον», τό «χρωματικόν» καί τό «διατονικόν» (Πτολ. Αρμ. Ι, 13, p. 3). Στον  Α. αποδίδεται η παρατήρηση ότι, όταν τό καλάμι τού αυλού είναι κοντό, παράγει υψηλό, κι όταν είναι μακρύ, χαμηλό τόνο. Έλεγε ακόμη ότι οι οξείς φθόγγοι κινούνται ταχύτερα και οι βαρείς βραδύτερα  (Πορφύρ. στόν Πτολ. Αρμον., p. 56).

Ως άνθρωπος o Α. χαρακτηριζόταν για την ευγένεια των αισθημάτων του, την καλοκαγαθία και την ιπποτικότητα απέναντι στους εχθρούς του. 'Ήταν επίσης προικισμένος με προσήνεια, πραότητα καί αυτοκυριαρχία (. Αθήν .XII 519). Χαρακτηριστικό είναι το ανέκδοτο, πού μας διασώζει ο Αιλιανός (V:H  XIV 19): «όταν κάποτε ένιωσε τη δυνατή παρόρμηση να πει κάτι απρεπές, κατόρθωσε να καταπνίξει την ορμή του, μετά έγραψε στόν τοίχο την άκοσμη φράση, δείχνοντας έτσι εκείνο πού πιεζόταν να εκστομίσει, καθώς και ότι, παρά την ισχυρή   πίεση, δεν τό είπε».

Οι πολλές αρετές τού  Α. προκάλεσαν τό θαυμασμό όχι μόνο-των συμπολιτών του Ταραντίνων , αλλά και άλλων  Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας. Γι’ αυτό και τον εξέλεξαν  επτά φορές στρατηγό τού «Κοινού των Ιταλιωτών», κατά παρέκκλιση του νόμου , ο οποίος όριζε να παραχωρείται μία φορά μόνο στόν πολίτη η τιμή αυτή. Κατά τον  Αριστόξενο (fr .14 ), ο  Α. δεν  νικήθηκε ποτέ ως στρατηγός στους πολέμους πού έκαναν οί Ιταλιώτες κατά των Μεσαπίων, των Λευκανών και των Συρακουσίων. Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του, ο Τάραντας γνώρισε ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης (Στράβ. C, 280). Οι  νεότεροι μελετητές παραλληλίζουν τη θέση του  Α. στόν Τάραντα μ’ αυτήν του Περικλή στην  Αθήνα.

Υστέρα από μία ζωή υψηλής διανοητικής και πολιτειακής δράσης, ο  Α. πνίγηκε, κατά  τη διάρκεια ταξιδιού του στην  Αδριατική, και θάφτηκε στο ακρωτήριο Μάτινουν της .Απουλίας, όπως αναφέρει ό Οράτιος στην ωδή πού του αφιέρωσε.

Από τα έργα του  Α. μας είναι γνωστοί οι τίτλοι: «Περί μαθημάτων», «Διατριβαί», «Περί δεκάδος», «Περί αύλών». Στόν ίδιο αποδίδονται από το Στοβαίο, το Σιμπλίκιο, τόν Ιάμβλιχο  καί τόν Αθήναιο, αλλά θεωρούνται ψευδεπίγραφα, καί τα εξής: «Περί αρχών» , «Περί του όντος», «Περί του παντός», «Περί αντικειμένων», «Περί νου και αίσθάσιος», «Περί παιδεύσεως ηθικής», «Περί ανδρός αγαθού καί ευδαίμονος», «Περί σοφίας», «Περί νόμου καί δικαιοσύνης», «Περί ψυχής», «Οψαρτυτικά», «Επιστολαί  προς Διονύσιον καί Πλάτωνα». Τα ψευδεπίγραφα αυτά έργα πρέπει να αποδοθούν στους εκλεκτικής φιλοσόφους τοϋ 2. και 1. αι. π.Χ., οι οποίοι  είχαν  την  τάση να  εκλέγουν και να προσπαθούν να συμβιβάσουν και να συνδυάσουν σε αρμονικό σύνολο τα, κατά τη γνώμη τους, ορθότερα καί ισχυρότερα στοιχεία των βασικότερων φιλοσοφικών θεωριών.