Θανόγιαννη Χαρά

Σχ. έτος 2017-18

1.Γιώργος Ιωάννου,«Να’ σαι καλά δάσκαλε»

«Λέγοντας λοιπόν βιωματική,εννοώ τη λογοτεχνία εκείνη που αντλείται από τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα (…).Τα βιώματα πάλι δεν είναι μονάχα εκείνα που προέρχονται από την εμπειρία,αλλά και οι φαντασιώσεις και οι ισχυρές πνευματικές καταστάσεις που έχει ζήσει ο άνθρωπος (…).Ανακουφίζομαι γράφοντας σε πρώτο πρόσωπο.Είναι για μένα κάτι σαν ψυχολογική ανάγκη.Ωστόσο τα περισσότερα από αυτά που γράφω δεν είναι βιογραφικά και δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι,όπως μεταφέρονται στο χαρτί.Άλλωστε,στα πεζογραφήματά μου υποδύομαι και πολλά πρόσωπα που θα ήθελα να είμαι» (συνέντευξη του συγγραφέα με τη Μ.Θερμού,εφ.Καθημερινή,24.7.1977).

«Νομίζω ότι το ?κλειδί? της δουλειάς μου είναι η βιωματικότητα.Δεν μπορείς να γράφεις καλά,να εκφραστείς με πληρότητα,να έχεις ενότητα έκφρασης,αν αυτά τα πράγματα δεν τα έχεις,κατά κάποιο τρόπο,ζήσει (…).Και δεν εννοώ στον κόσμο της εμπειρίας.Πολλοί (κι εγώ πολλές φορές ? και το απωθώ) αισθάνονται την ανάγκη να γράψουν για πράγματα που δεν λαχταρούν και για τα οποία δεν ξέρουν τίποτα.Μόνο που αυτά τα πράγματα δεν μπορούν να σταθούν,ούτε σαν γλώσσα (…).Πιστεύω στη βιωματικότητα των καταστάσεων και στη βιωματική προέλευση της γλώσσας του λογοτέχνη.Και δεν πιστεύω πως αυτό το βιωματικό υπόστρωμα σ? εμποδίζει να έχεις οποιαδήποτε τεχνοτροπία».(συνέντευξή του συγγραφέα με τη Σ.Αλεξανδροπούλου, εφ.Ελευθεροτυπία,24.9.1978).

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η βιωματικότητα είναι βασικό συστατικό της ποιητικής του Γ.Ιωάννου,να καταγράψετε ένα βίωμά σας από τα σχολικά σας χρόνια σχετικό με τη διδασκαλία συγκεκριμένου μαθήματος.

2.Γιάννης Ρίτσος,«Ερημωμένα χωριά» 

Αφού πειραματιστείτε σε διαφορετικούς επιτονισμούς,απαγγείλτε το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Ερημωμένα χωριά» (άσκηση ανάγνωσης).Μην ξεχνάτε να «ακολουθείτε με τη φωνή σας τις ιδέες του ποιητή και την εντύπωση που σας δημιούργησε» (Goethe,Κανόνες απαγγελίας).Θα πρέπει να «συνοδεύετε τις λέξεις με τον ανάλογο τόνο φωνής και να τις προφέρετε δυνατά ή σιγά,γρήγορα ή αργά,όπως απαιτεί το νόημα κάθε φράσης».

Στη συνέχεια αφού αναγνωρίσετε και αναδιατυπώσετε λεκτικά τα συναισθήματα που προβάλλει ο Γιάννης Ρίτσος στο ποίημα «Ερημωμένα χωριά»,να δημιουργήσετε ένα κολάζ συναισθημάτων.

3.Νίκος Καζαντζάκης,«Μια Κυριακή στην Κνωσό»

Ο Ν.Καζαντζάκης «καταδυόμενος» στο προϊστορικό παρελθόν αλλά και στο πιο πρόσφατο της Κνωσού,ανακαλύπτει την «ακαταμάχητη μαγεία» της πόλης,η οποία δίνει στον άνθρωπο την εντύπωση πως «τοπίο,παλάτι,ζωγραφιές και θάλασσα έχουν τόση αλάθευτη αρμονία κι ενότητα».

Με δεδομένο ότι ο συγγραφέας δεν εκφράζει αβασάνιστα τον θαυμασμό του για τον τόπο αυτό,αλλά τον καθιστά πρώτα χώρο της ανθρώπινης περιπέτειας και έπειτα τον παραδίδει στους αναγνώστες για τη συγκίνηση,καταγράψτε σ’ ένα άρθρο τα συναισθήματα που σας ενέπνευσε η ανάγνωση του αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Αναφορά στον Γκρέκο» (1961).

4. Αντόν Τσέχωφ,«Ένας αριθμός»

Μελετήστε τα κείμενα για τις μικροαφηγήσεις και στη συνέχεια την κριτική του Μ.Αυγέρη για τον τρόπο γραφής του Αντόν Τσέχωφ.

Στη συνέχεια συμπυκνώστε σε μια μικροαφήγηση 150 λέξεων το διήγημα του Αντόν Τσέχωφ «Ένας αριθμός».Επιλέξτε να «εστιάσετε σε μια συγκεκριμένη στιγμή ή σε ένα αντικείμενο που μπορεί να αποκτήσει συμβολικές διαστάσεις για τον αφηγητή και τα πρόσωπα».

1.Κείμενα για τις μικροαφηγήσεις,Κική Δημοπούλου

http://selidodeiktes.greek-language.gr/lemmas/132

Πεζογραφήματα εξαιρετικής συντομίας αλλά και υψηλής έντασης,οι μικροαφηγήσεις γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες και συνιστούν,θα έλεγε κανείς,μια δεσπόζουσα τάση στον χώρο της πεζογραφικής λογοτεχνικής έκφρασης.Ηλεκτρονικά και έντυπα περιοδικά,ιστολόγια και ανθολογίες,διαγωνισμοί και σεμινάρια δημιουργικής γραφής,μελέτες και άρθρα,ημερίδες και συνέδρια αφιερώνονται συνεχώς στο νέο είδος μαρτυρώντας με εντυπωσιακό τρόπο την ευρεία και ποικίλη διάδοσή του στην παγκόσμια λογοτεχνία.Ο ρόλος του διαδικτύου και γενικότερα των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων φαίνεται πως επιδρά καθοριστικά στην εξέλιξη του είδους,καθώς επιτρέπει όχι μόνο την ταχύτερη διάδοσή του,αλλά και τον συνεχή πειραματισμό της γραφής του.

Διαβάζοντας μια μικροαφήγηση

Ο Lauro Zavala,καθηγητής λογοτεχνίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Πόλης του Μεξικού και επίμονος μελετητής των μικροαφηγήσεων,σε ένα κείμενό του με θέμα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των μικροαφηγήσεων,τις χαρακτήριζε ως το «είδος της τρίτης χιλιετίας».Έγραφε μάλιστα τότε,κλείνοντας το άρθρο του,πως αποτελούν:

το κλειδί για το μέλλον της ανάγνωσης,αφού σε κάθε μικροκείμενο (minitexto) μπορούμε,ίσως,να αναγνωρίσουμε τις αναγνωστικές στρατηγικές που μας περιμένουν στο γύρισμα της χιλιετίας.  Zavala 2000,58

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολικό να υποστηρίξουμε πως,περισσότερο από κάθε άλλο κείμενο,οι μικροαφηγήσεις ενσωματώνουν στη δομή τους την ίδια τη διαδικασία της ανάγνωσης.Προϋποθέτουν γρήγορες,αποσπασματικές και δυνάμει επαναλαμβα­νόμενες αναγνώσεις,ικανές να τροποποιήσουν και να μεταβάλουν τη συμπεριφορά των σύγχρονων αναγνωστών,ανεξάρτητα από το μέσο (χαρτί ή οθόνη) στο οποίο τις διαβάζουν.

Πράγματι,χάρη στην υπαινικτική τους γραφή και την ποιητική τους συμπύκνωση,οι μικροαφηγήσεις αφήνουν μεγάλα περιθώρια ελευθερίας κατά την αναγνωστική διαδικασία.Οι ελλειπτικές δομές μιας σύντομης ιστορίας και ο παιγνιώδης τρόπος γραφής ορισμένων εξ αυτών αποτελούν μια πρόκληση για τον σύγχρονο αναγνώστη,καθώς καλείται να συμπληρώσει τα κενά της αφήγησης,να αναδείξει τις σιωπές της,ακόμη και να παράξει ο ίδιος το τελικό κείμενο, όπως,λ.χ.,στην περίπτωση του «Κειμένου αριθμός 100» από τη συλλογή Εκατό του Γιάννη Ευσταθιάδη (Εκδόσεις Μελάνι 2013),μια «ιστορία» που αποτελείται από τις τρεις μόλις λέξεις του τίτλου της και από μια λευκή σελίδα.

Άλλες φορές,πάλι,το συχνά αιφνιδιαστικό κλείσιμο μιας μικροαφήγησης, απόρροια είτε της δραματικής κορύφωσης της αφήγησης είτε της ανατρεπτικής, χιουμοριστικής ματιάς του αφηγητή,ξαφνιάζει τον αναγνώστη οδηγώντας τον πολύ συχνά σε νέες,εξίσου δημιουργικές,αναγνώσεις του κειμένου.

Συντομία και αφαίρεση

Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας μικροαφήγησης,εκείνο από το οποίο απορρέουν,θα έλεγε κανείς,όλα τα υπόλοιπα,είναι αναμφίβολα η συντομία και η περιορισμένη έκτασή της.Με ποιον ακριβώς τρόπο,όμως,μπορεί κανείς να διηγηθεί μια ιστορία όταν έχει στη διάθεσή του μόνο λίγες δεκάδες ή εκατοντάδες λέξεων;

Σίγουρα η ελαχιστοποίηση της φόρμας δεν μπορεί παρά να επηρεάζει άμεσα και με καθοριστικό τρόπο την ίδια την αφήγηση και τα εκφραστικά της μέσα.Εκείνο που μετρά περισσότερο σε ένα μικρό αφήγημα είναι η προσεκτική επιλογή των λέξεων και η ακρίβεια της διατύπωσης.Στον λίγο χώρο που καταλαμβάνει μια μικροαφήγηση δεν υπάρχουν περιθώρια για εκτενείς περιγραφές ούτε και για περιττές λεπτομέρειες.Αντίθετα,η αισθητική της αξία εξαρτάται άμεσα από τον βαθμό συνοχής της αφήγησης και την αποτελεσματικότητα της συμπύκνωσής της.Όπως σημείωνε χαρακτηριστικά ο Robert Shapard στα 1986,δίνοντας «μορφή στις μικρές γωνιές του χάους» οι μικροαφηγήσεις (sudden fiction) «μπορούν να κάνουν σε μία σελίδα ό,τι το μυθιστόρημα σε διακόσιες» (Shapard 1986,xvi).

Όπως είναι λογικό προκειμένου για τέτοιου είδους κείμενα,η έμφαση κατά κανόνα δίνεται σε μια αφήγηση που «δείχνει» περισσότερα από όσα «λέει»,με στόχο την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής αφαίρεσης.Σε κάποιες περιπτώσεις,η τάση αυτή αντικατοπτρίζεται τόσο στην επιλογή των χαρακτήρων (συνήθως απρόσωποι και επίπεδοι ήρωες,οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των οποίων προκύπτουν έμμεσα,από τα συμφραζόμενα της αφήγησης) όσο και στη χρησιμοποίηση ακαθόριστων και ασαφών σκηνικών.Άλλες φορές πάλι εκείνο που προέχει είναι η εστίαση σε μια συγκεκριμένη στιγμή («Ταξιδεύοντας μόνος») ή σε ένα αντικείμενο που μπορεί να αποκτήσει συμβολικές διαστάσεις για τον αφηγητή και τα πρόσωπα («Μαύρο βότσαλο»).

Μαύρο βότσαλο

Ευσταθιάδης Γιάννης

Το βλέπω συνεχώς,κάθε μέρα,μπροστά μου,μέσα στο πορσελάνινο πιατάκι και δεν μπορώ να θυμηθώ τίποτα γι’ αυτό.

Μου το χάρισαν; Και ποιος; Μόνος μου το μάζεψα και πού;

Στην επιφάνειά του σωρεύεται το αεράκι από περιπάτους μου σε άδειες παραλίες,ή μήπως κάποτε ασφάλιζε γραμμένες σελίδες μου από τον επιθετικό άνεμο του παραθύρου;

Να ήμουν κάποτε βραδύγλωσσος και να το χρησιμοποιούσα για οδυνηρή θεραπεία που τώρα πια,αποθεραπευμένος,αγνοώ;

Να περιπλανήθηκα σε σκοτεινούς δρυμούς και να το έβαλα οδηγό για να μη χάσω τα ίχνη; Αλλά τότε,γιατί μόνο ένα;

Να έκανα μ’ αυτό παιδί,πετώντας το,κύκλους στα κύματα; Αλλά δεν θα είχε για πάντα βυθιστεί;

Μήπως μ’ αυτό κάποτε με λιθοβόλησαν; Ποιοι; Πότε;

Ποια ζοφερή μοναξιά να κρύβεται μέσα του και με περιέχει; Ποια σκοτεινότητα με κοιτάζει και μου μοιάζει; Τίποτα δεν δηλώνει,τίποτα δεν υπονοεί,αδιαίρετο και απροσπέλαστο δεν παραπέμπει πουθενά,δεν συμβολίζει το παραμικρό· γεμίζει απλώς ένα κενό στην καθημερινή περιήγηση του βλέμματος.

Τότε γιατί το κρατώ;

Πέστε μου,γιατρέ,υπάρχει εξήγηση;

Γιάννης Ευσταθιάδης,Πορσελάνη.Διηγήματα για νεκρές φύσεις,Ύψιλον/Βιβλία,Αθήνα ²2008,σ.24-25.

2^ο κείμενο

[Ο Τσέχωφ] βλέπει το έργο τέχνης σαν ένα οργανισμό,με αρχή,μέση και τέλος.Είχε την αίσθηση της οργανικής ενότητας του έργου τέχνης κι αυτό τον έκαμε ένα μαέστρο της μορφής.Όπως στην αρχή καλλιεργεί το σύντομο διήγημα και αργότερα ξανοίγεται στους πλατιούς πίνακες της ζωής,με το σύντομο διήγημα γράφει και σύντομα θεατρικά έργα,μονόπρακτα και μικρές κωμωδίες και στο τέλος παρουσιάζει τα πολύπραχτα δράματά του.Η αισθητική του είναι να δίνει ό,τι θεωρεί πιο ζωτικό και πιο χαρακτηριστικά ανθρώπινο.Γι’ αυτό και ο ρεαλισμός του δεν αποτυπώνει μόνο πιστές εικόνες της ζωής του καιρού του,μα και τις καταστάσεις εκείνες που προκαλούν αισθήματα πέρα από τον τόπο και το χρόνο.Αν τα παθήματα των ανθρώπων που περίγραψε ο Τσέχωφ ανήκουν στην εποχή του,όμως οι ηθικές θέσεις τους και τα αισθήματα που προκαλούν έχουν τέτοια καθολικότητα,που δεν εκφράζουν μόνο τον άνθρωπο της τσαρικής Ρωσίας,αλλά μπορούν να παρουσιάζουν αναλογίες και συγγένειες με τις λύπες ή τις χαρές του καθολικού ανθρώπου κι ας είναι για διαφορετικούς λόγους και κάτω από διαφορετικές συνθήκες.

Μάρκος Αυγέρης