ΟΡΙΣΜΟΣ ?ΠΑΙ?ΑΓ?ΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η τεχνική της εννοιολογικής χαρτογράφησης αναπτύχθηκε από τον καθηγητή Joseph D. Novak, στο πανεπιστή?ιο του Cornell. Βασίστηκε στις θεωρίες του David Ausubel (1968), ο οποίος τόνισε τη ση?ασία των πρότερων γνώσεων για την εκ?άθηση νέων εννοιών. Ο Novak (1991), κατέληξε στο συ?πέρασ ?α ότι ? η ?άθηση ?ε νόη?α περιλα?βάνει την αφο?οίωση των νέων εννοιών και την ενσω?άτωσή τους στις υπάρχουσες γνωστικές δο?ές?. Ένας εννοιολογικός χάρτης αποτελεί ?ια γραφική αναπαράσταση εννοιών, όπου κό?βοι αντιπροσωπεύουν τις έννοιες και συνδέσεις τις σχέσεις ?εταξύ των εννοιών. Οι συνδέσεις ?εταξύ των εννοιών γίνονται ?ε τόξα ή γρα??ές και ?πορεί να είναι ?ονόδρο?ες, α?φίδρο?ες ή ?η κατευθυντικές. Οι έννοιες και ?ερικές φορές και οι συνδέσεις προσδιορίζονται (ονο?άζονται). Οι σχέσεις και οι συνδέσεις ανά?εσα στις έννοιες ?πορούν να αναπαρασταθούν αποτελεσ?ατικά ?έσα από ένα εννοιολογικό χάρτη καθώς η ?η γρα??ική φύση των εννοιολογικών χαρτών διευκολύνει την παραπο?πή και τη σύνδεση ?εταξύ διαφορετικών στοιχείων του χάρτη
(Οrmrod, 1995).
Η νοητική χαρτογράφηση είναι ?ια δη?οφιλής τεχνική, που εφευρίσκεται (και) από τον Tony Buzan (1970), στη Μεγάλη Βρετανία. Μελετώντας τις λειτουργίες του εγκεφάλου, ο βρετανός ψυχολόγος, συστήνει στους ανθρώπους να ?ην κρατούν γρα??ικές ση?ειώσεις γράφοντας λέξη προς λέξη αυτά που ακούν ή διαβάζουν, γιατί ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί ?ε αυτό τον τρόπο. Οι πληροφορίες αποθηκεύονται στους δενδρίτες του εγκεφάλου, σαν πρότυπα, συνδέσεις και συνειρ?οί. Για αυτό προτείνει την τεχνική της εννοιολογικής χαρτογράφησης. Ο ίδιος περιγράφει την τεχνική: ?ένας νοητικός χάρτης αποτελείται από ?ια κεντρική λέξη ή ?ια έννοια. Γύρω από την κεντρική λέξη σύρετε 5 έως 10 κύριες ιδέες που αφορούν εκείνη την λέξη. Παίρνετε έπειτα κάθε ?ια από εκείνες τις λέξεις και σύρετε πάλι 5 έως 10 κύριες ιδέες που αφορούν κάθε ?ια από αυτές τις λέξεις.?
Η διαφορά ?εταξύ εννοιολογικής χαρτογράφησης και νοητικής χαρτογράφησης, είναι ότι ένας νοητικός χάρτης έχει ?όνο ?ια κύρια έννοια, ενώ ένας εννοιολογικός χάρτης ?πορεί να έχει αρκετές. Έτσι ένας νοητικός χάρτης ?πορεί να παρασταθεί ως αστέρι ή δέντρο, ενώ ένας χάρτης εννοιών αναπαρίσταται ?ε ?ορφή δικτύων (Lanzing, 1996).
Οι Loftus και Collins (1975) πρότειναν το ?οντέλο ?spreading activation?.
Πρόκειται για ένα ?οντέλο ?νή?ης που χρησι ?οποιεί ?εταφορικά τον τρόπο απεικόνισης οδικών χαρτών για να παραστήσει πώς η ?νή?η οργανώνεται ? οι έννοιες στη ?νή?η είναι όπως οι πόλεις σε έναν οδικό χάρτη (?κό?βοι ?), ενώ η προοπτική της συσχέτισής τους αντιπροσωπεύεται από την απόσταση ?εταξύ των πόλεων (?συνδέσεις?). Το πρότυπο , επεκτείνεται από τον Anderson (1976), και αποδεικνύεται χρήσι?ο στην κατανόηση και εκ?άθηση και κατανόηση ?νέων σύνθετων εννοιών? στην εκπαίδευση (Novak,1990).
?Ι?ΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ? ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ
? Ενεργητική- Αποτελεσ?ατική ?άθηση: Η δό?ηση της γνώσης απεικονίζεται στους χάρτες εννοιών όπου περιγράφονται οπτικά οι σχέσεις ?εταξύ των ιδεών και δίνει τη δυνατότητα ?ιας γενικής, ολικής θεώρησης αλλά και της επιλεκτικής εστίασης ?ιας γνωστικής περιοχής. Έτσι οι ?αθητές-τριες οργανώνουν τη σκέψη τους γύρω από ?ια γνωστική περιοχή, λειτουργώντας σε όλα τα επίπεδα της πυρα?ίδας του Bloom (1956), (γνώση, κατανόηση, εφαρ?ογή, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση).
? Εργαλείο δη?ιουργικής σκέψης (αποκλίνουσα σκέψη). Συ??ετέχοντας σε ένα καταιγισ?ό ιδεών και τοποθετώντας τις ιδέες τους στο χαρτί χωρίς κριτική σύ?φωνα ?ε τα κριτήρια του brainstorming (Osborn, 1948, Dunn, 1981), οι ιδέες γίνονται σαφέστερες και το ?υαλό πιο ελεύθερο για να συλλάβει νέες ιδέες. Αυτές οι νέες ιδέες ?πορεί να συνδεθούν ?ε τις υπάρχουσες και να προκαλέσουν νέες συνδέσεις που θα οδηγήσουν και σε άλλες ιδέες.
? Εργαλείο ανάπτυξης και καλλιέργειας κριτικής σκέψης: Χρησι?οποιώντας εννοιολογικούς χάρτες οι ?αθητές-τριες οξύνουν τις δεξιότητες εξαγωγής συ?περασ?άτων και κριτικής θεώρησης αυτών και αποφεύγουν την απόκτηση και τη συσσώρευση άχρηστων γνώσεων. (Hannafin,1992).
? Εργαλείο ?εταγνώσης: Οι Jonassen & Grabowski (1993, σελ. 433) υποστηρίζουν ότι ο τρόπος οικοδόμησης της γνώσης μπορεί
να ?ελετηθεί ως χωριστός τύπος γνώσης, γιατί ?ας παρέχει τη θε?ελιώδη βάση και περιγράφει πώς η προγενέστερη γνώση διασυνδέεται και αναπτύσσεται ή ?ετασχη?ατίζεται. Οι εννοιολογικοί χάρτες βοηθούν τους εκπαιδευό?ενους ?ε το ?να ?αθαίνουν πώς να ?αθαίνουν?, να αποκτούν δηλαδή επίγνωση των διαδικασιών ?άθησης, δίνοντάς τους επιπλέον τη δυνατότητα να παρατηρούν τις αλλαγές που υπόκειται η γνωστική αυτή δό?ηση ?έσα στο χρόνο (Symington & Novak, 1982).
Ενίσχυση ο?αδοσυνεργατικής ?άθησης: Ένας χάρτης εννοιών που κατασκευάζεται από ?ια ο ?άδα παιδιών αντιπροσωπεύει τις ιδέες της ο?άδας. Σ? αυτή την περίπτωση ο εννοιολογικός χάρτης αποτελεί ένα επικοινωνιακό εργαλείο ?εταξύ των ?ελών της ο?άδας που πρέπει να εκφράσουν και να διαπραγ ?ατευτούν τις ιδέες τους και να συ?φωνήσουν σε ?ια κοινή δο?ή των εννοιών και των ?εταξύ των συνδέσεων στο χάρτη. Οι εννοιολογικοί χάρτες αποτελούν εργαλεία διαπραγ?άτευσης νοή?ατος (tools for negotiating meaning) (Novak & Gowin, 1997). Έτσι ενισχύεται η αλληλεπίδραση ?εταξύ των ?ελών της ο?άδας κι ενδυνα?ώνεται η ?άθηση (Ματσαγγούρας, 2000).
? Επίλυση προβλη?άτων: Η χαρτογράφηση εννοιών ?πορεί να χρησι?οποιηθεί για να ενισχύσει και να ε?πλουτίσει τις φάσεις της ?εθόδου επίλυσης προβλή?ατος (problem-solving), ?ε παραγωγή εναλλακτικών λύσεων και επιλογών.
?Ι?ΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ? ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ?ΑΣΚΑΛΟ
? Μέσο οργάνωσης και παρουσίασης του ?αθή?ατος στην τάξη (Anderson-Inman & Zeitz ,1993). Ο εκπαιδευτικός ?πορεί να οργανώσει το υλικό των ?αθη?άτων και να παρουσιάσει σύνθετες επιστη?ονικές έννοιες ?ε περισσότερη αποτελεσ?ατικότητα και αξιοπιστία, χρησι?οποιώντας εννοιολογικούς χάρτες.
? ?ιαγνωστικό εργαλείο για την ανίχνευση και αναπαράσταση των πρότερων γνώσεων ( Novak, 1997). Η ερευνητική ο?άδα του Joseph Novak στο Cornel
διαπίστωσε ότι ένα ση?αντικό πλεονέκτη?α της εννοιολογικής χαρτογράφησης είναι η δυνατότητα ανίχνευσης παρανοήσεων. Μέσα από τους εννοιολογικούς χάρτες που σχεδιάζουν οι ?αθητές ο εκπαιδευτικός ?πορεί να διακρίνει τις ερ?ηνείες ή τις παρερ?ηνείες (misconceptions) (Arnaudin et al, 1984), που ε?ποδίζουν την αναδό?ηση των πρότερων γνώσεων (Βοσνιάδου, 1994) και ?καθιστούν την εκπαίδευση ατελέσφορη? (Ross & Munby, 1991) και να προσαρ?όσει τις διδακτικές τακτικές του για να διευκολύνει την απόκτηση της νέας γνώσης (McClure, Sonak, & Suen, 1999). Επιπρόσθετα η πολυδιάστατη γραφική αναπαράσταση των ιδεών και των ?εταξύ των σχέσεων, αποτελεί ?ια ?σκαλωσιά? (scaffold) για την ενσω?άτωση της νέας γνώσης (Spoehr,1994).
? Εργαλείο αξιολόγησης της ?άθησης και της εξέλιξης της γνωστικής αλλαγής, ?ετά τη διδακτική παρέ?βαση (Fernantes & Asensio, 1998
Περιοδικό Εκπαιδευτική Κοινότητα