Σύντομος οδηγός μαθησιακών δυσκολιών


  • το παιδί δεν μπορεί να συνδέσει λέξεις με ήχους
  • δεν μπορεί να διαβάσει κείμενα κατάλληλα για την ηλικία του
  • δεν μπορεί να καταλάβει αυτά που διαβάζει
  • δεν μπορεί να καταλάβει τι σημαίνουν οι αριθμοί
  • δεν μπορεί να γράψει σωστά ή να συνδέσει τα γράμματα με τον ανάλογο φθόγγο
  • δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες
  • έχει κακή μνήμη
  • δεν μπορεί να επαναλάβει πληροφορίες ή να αντιγράψει
  • δεν μπορεί να ακολουθήσει τις γραμμές όταν κόβει σχήματα στο χαρτί
  • αντιμετωπίζει δυσκολίες στην προσοχή και στην συμπεριφορά του

TEST του Σπιτιού

Ζητείται από το παιδί να ζωγραφίσει ένα σπίτι ή το δικό του σπίτι. Η απεικόνιση του σπιτιού εντάσσεται συνήθως σε δύο τύπους:

1.   το Λογοκρατικό, στον οποίο επικρατεί η ακρίβεια κι η αυστηρότητα της μορφής, χωρίς την ύπαρξη του περίγυρου κόσμου και

2.   τον Αισθητηριακό, όπου το σπίτι τοποθετείται μέσα σ΄ ένα περίγυρο

που σφύζει  από  ζωή:  ο ήλιος  λάμπει, τα  πουλιά πετούν, υπάρχουν δέντρα, λουλούδια, δρόμοι, λίμνη ή ποτάμι και   καμιά φορά άλλα σπίτια.

Το σπίτι συχνά ζωγραφίζεται με ανθρωπομορφικές αναλογίες: Η τριγωνική στέγη που μοιάζει με σκούφια, το τζάκι με τον καπνό με πίπα, τα δύο παράθυρα με μάτια κι η πόρτα με στόμα. Συμβαίνει όμως και το αντίθετο σε παιδιά ιδίως προσχολικής ηλικίας που ζωγραφίζουν το ανθρώπινο σώμα με τη μορφή του πιο πάνω σπιτιού: τρίγωνο επάνω με κεφάλι και χέρια, τετράγωνο κάτω με πόδια.

Η προβολική αξία του ΤEST επισημαίνεται και στα παρακάτω σημεία:

Ø Ο πλατύς κι ευθύς δρόμος που οδηγεί στο σπίτι, εκφράζει την επικοινωνία του παιδιού με τον έξω κόσμο.

Ø  Ο   ελικοειδής   και   μακρύς   δρόμος   ή   ο   δρόμος   που   οδηγεί   σε

αμπαρωμένες πόρτες, φανερώνει δυσκολία στην επικοινωνία.

Ø  Ο καπνός του τζακιού που έχει δεξιά κατεύθυνση φανερώνει αισιόδοξο

άτομο. Όταν ο καπνός σκιάζει τον ήλιο ή καταβαίνει προς τα κάτω, δείχνει άτομο με μελαγχολικές τάσεις.

Ø Τα ανοιχτά   παράθυρα με γλάστρες και κουρτίνες φανερώνουν χαρούμενη διάθεση κι ευτυχισμένη ζωή.

Ø  Ο ήλιος πάνω αριστερά, τα δέντρα, τα πουλιά κι  ο γαλάζιος ουρανός

φανερώνουν την ειρηνική, χαρούμενη κι αισιόδοξη ζωή που ζει το παιδί.

Ø  Παιδιά που αρνούνται να ζωγραφίσουν το σπίτι τους, έχουν συνήθως προβλήματα στην οικογένειά τους (διαζύγιο, αρρώστια, θάνατος κά.).

Ø  Σε περίπτωση διαζευγμένων γονέων το παιδί μπορεί να ζωγραφίσει

δύο διαφορετικά σπίτια.

Ø  Τα αχνογραμμένα ή τα σβησμένα πρόσωπα είναι συνήθως πρόσωπα

που απουσιάζουν ή πρόσωπα που θέλει να ξεχάσει το παιδί.

Ø  Τα παιδιά των πόλεων ζωγραφίζουν το σπίτι τους σε μια πολυκατοικία που αρκετές φορές είναι ανθρωπομορφική με τα μπαλκόνια ως χέρια.

Ø Όταν ζητούμε από το παιδί να ζωγραφίσει απλά ένα σπίτι, αυτό σχεδιάζει προβάλλοντας το δικό του σπίτι. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να πάρει αρκετές πληροφορίες για τη ζωή του παιδιού υποβάλλοντάς του ερωτήσεις όπως: Ποιοι κατοικούν σ΄ αυτό το σπίτι; Τι λένε οι γείτονες γι΄ αυτούς; Είναι καλοί ή κακοί; Τι λέει η οικογένεια για τους γείτονες;

Θέλουν να παίζουν τα παιδιά της οικογένειας με τα γειτονόπουλα; Ποιος φωνάζει μέσα σ΄ αυτό το σπίτι; κτλ.

Ø  Τα φοβισμένα και καταπιεσμένα παιδιά ζωγραφίζουν συνήθως σπίτια με πόρτες και παράθυρα ερμητικά κλειστά ή φράκτες γύρω- γύρω και τον ήλιο να μισοφαίνεται στην άκρη του χαρτιού.

Ø  Η απουσία της γραμμής στήριξης του σπιτιού στο έδαφος, φανερώνει

την ανασφάλεια του παιδιού και την αβεβαιότητά του για το μέλλον.

Η προβολική αξία των χρωμάτων

Εκτός από τα κυρίως σχέδια, προβολική αξία έχουν και τα χρώματα σε όλα τα ιχνογραφήματα το παιδιού. Εξετάζεται πάντα το επικρατέστερο χρώμα σε κάθε ζωγραφιά:

ü  Το    κόκκινο    χρώμα    υποδηλώνει    αυθορμησία,    ενστικτώδεις παρορμήσεις, επιθυμία για δράση.

ü  Το πορτοκαλί δείχνει εξωστρέφεια, προβολή του εγώ, γαλήνη κι

υπερτίμηση του εαυτού

ü  Το κίτρινο φανερώνει ψυχρό δυναμισμό και φιλοδοξία.

ü  Το πράσινο φανερώνει κοινωνικότητα, ευαισθησία  κι ανάγκη για επικοινωνία.

ü  Το  γαλάζιο  χαρακτηρίζει  την  ανάπτυξη  της  λογικής  και  του αυτοελέγχου.

ü  Το καφέ υποδηλώνει ψυχική αντίσταση κι ισχυρογνωμοσύνη.

ü  Το μοβ φανερώνει συναισθηματικές διαταραχές.

ü  Το  μαύρο  είναι  το  χρώμα  των  νευρωτικών  και  καταθλιπτικών ατόμων.

ü  Το γκρίζο σημαίνει δυσπιστία, εχεμύθεια κι απώθηση.

ü  Το λευκό σημαίνει τάσεις φυγής κι εκρηκτικές αντιδράσεις.

ΔΕΠΥ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Πρακτικές συστάσεις για γονείς και εκπαιδευτικούς

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), γνωστή και ως υπερκινητικό σύνδρομο είναι η συνηθέστερη διαταραχή της παιδικής ηλικίας. Το ποσοστό εμφάνισης της ΔΕΠΥ  κυμαίνεται διεθνώς από 4-10%, με αναλογία 3:1 υπέρ των αγοριών. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι σε κάθε σχολική τάξη υπάρχουν ένα με δύο παιδιά με ΔΕΠΥ, τα οποία ως επί των πλείστων στο ελληνικό εκπαιδευτικό πλαίσιο παραμένουν αδιάγνωστα και δεν λαμβάνουν την βοήθεια που πραγματικά χρειάζονται.

Τα κύρια συμπτώματα της διαταραχής είναι η υπερκινητικότητα, η παρορμητικότητα και η διάσπαση της προσοχής(Στον πίνακα 1 δίνονται τα επιμέρους χαρακτηριστικά των παιδιών με ΔΕΠΥ).

Πίνακας 1. Συμπτωματολογία της ΔΕΠΥ σύμφωνα με το DSMIV.

ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΠΡΟΣΟΧΗΣ
1. Συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες η κάνει λάθη απροσεξίας σε σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή σε άλλες δραστηριότητες.
2. Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε έργα ή δραστηριότητες παιχνιδιού.
3. Συχνά φαίνεται  ότι δεν ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος.
4. Συχνά δεν ακολουθεί  μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στην τάξη ή στο σπίτι (χωρίς αυτό να οφείλεται σε εναντιωτική συμπεριφορά ή σε αποτυχία κατανόησης των οδηγιών).
5. Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλείες και δραστηριότητες.
6. Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκή πνευματική προσπάθεια.
7 Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες.
8 Συχνά διασπάται πολύ εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
9 Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.
ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
1 Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια και τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του.
2 Συχνά σηκώνεται από τη θέση του μέσα στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, στις οποίες επιβάλλεται να παραμείνει καθισμένο.
3 Συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει με τρόπο που δεν ταιριάζει σε χώρους ή περιστάσεις.
4 Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο του.
5 Συχνά βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ενεργεί σαν «κινούμενη μηχανή».
6 Συχνά μιλά πολύ και ακατάπαυστα.
ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
1 Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
2 Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του/της.
3 Συχνά διακόπτει ή παρεμβαίνει σε συζητήσεις-δράσεις άλλων.

       Για να τεθεί η διάγνωση της ΔΕΠΥ θα πρέπει  6 έως 9 συμπτώματα Υπερκινητικότητας- Παρορμητικότητας ή 6 έως 9 συμπτώματα διάσπαση προσοχής ή  6 έως 9 συμπτώματα και από τις τρεις κατηγορίες να έχουν εμφανιστεί πριν το 7ο έτος και να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών, να μην αντιστοιχούν στο αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού και να προκαλούν σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητα του σε δύο ή περισσότερα πλαίσια, όπως το σχολείο και το σπίτι.

       Στη διάγνωση μάλιστα ανάλογα με τον αριθμό των συμπτωμάτων που πληρούνται για κάθε κατηγορία έχουμε τρεις τύπους ΔΕΠΥ: ΔΕΠΥ με προεξέχοντα τον Υπερκινητικό – Παρορμητικό τύπο, ΔΕΠΥ με προεξέχοντα τον Απρόσεκτο τύπο, ΔΕΠΥ συνδυασμένος τύπος.

Η ΔΕΠΥ δεν αποτελεί νόσο του κινητικού συστήματος, δεν σχετίζεται με την υπερκινητικότητα των ψυχιατρικών διαταραχών και τη νοητική υστέρηση. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν φυσιολογική νοημοσύνη. Παρόλο όμως το φυσιολογικό τους νοητικό δυναμικό, παρουσιάζουν μειωμένες σχολικές επιδόσεις, προβλήματα προσαρμογής, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις και άλλα, που  σχετίζονται με τα τρία βασικά χαρακτηριστικά του συνδρόμου, ενώ συν τοις άλλοις ένα μεγάλο ποσοστό αυτών εμφανίζουν κατά τη φοίτηση τους στο σχολείο και μαθησιακές δυσκολίες κυρίως στην ανάγνωση, γραφή, ορθογραφία και στα μαθηματικά.

Η αιτιολογία της ΔΕΠΥ είναι πολυπαραγοντική. Οι αιτιολογικοί της παράγοντες ωστόσο δεν έχουν επαρκώς διευκρινιστεί. Νευροβιολογικές βλάβες, νευροχημικές διαταραχές, γενετικοί παράγοντες, περιγεννητικές και προγεννητικές επιπλοκές εμπλέκονται στην αιτιολογία της ΔΕΠΥ, άγνωστο ακόμα με ποιο τρόπο. Οι περιβαλλοντικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως δυσλειτουργικές οικογένειες και σχολεία, δεν εμπλέκονται στην αιτιολογία της διαταραχής, αλλά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και πορεία της.

Η ΔΕΠ-Υ δεν παρουσιάζεται συνήθως ως μεμονωμένη διαταραχή. Η διαταραχή διαγωγής, η εναντιωτική προκλητική διαταραχή, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές της διάθεσης και μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν τις πιο συνήθεις συνυπάρχουσες διαταραχές με τη ΔΕΠΥ. Πολλά μάλιστα από τα   συμπτώματα που συμπεριλαμβάνονται στα διαγνωστικά κριτήρια της ΔΕΠ-Υ, συμπίπτουν με εκείνα των συνυπαρχουσών διαταραχών και αποτελούν τροχοπέδη στην διαγνωστική διαδικασία.

       Η διάγνωση της ΔΕΠΥ αποτελεί δύσκολο εγχείρημα για τον κλινικό, παρόλο  που υπάρχουν σχετικά σαφείς οδηγίες και διαγνωστικά κριτήρια.   Μάλιστα, λόγω της ετερογένειας των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ, των συνοδών προβλημάτων και των μεγάλων ποσοστών συννοσηρότητας της διαταραχής, η διάγνωση της  δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά στη χρήση των υφιστάμενων διαγνωστικών κριτηρίων, ούτε στην συγκέντρωση ενός συνόλου βαθμών σε κάποια κλίμακα συμπεριφοράς.

       Η διάγνωση της ΔΕΠΥ είναι κλινική και προϋποθέτει τη χρήση πολλαπλών διαγνωστικών μεθόδων, όπως των συνεντεύξεων με γονείς και εκπαιδευτικούς, της κλινικής παρατήρησης και εξέτασης του παιδιού από παιδοψυχίατρο, των ψυχομετρικών δοκιμασιών και των κλιμάκων αξιολόγησης της συμπεριφοράς και της λειτουργικότητας του παιδιού.

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ δεν στιγματίζει το παιδί. Η βαρύτητα άλλωστε μιας διαταραχής δεν προσδιορίζεται από το διαγνωστικό χαρακτηρισμό της αλλά από την ίδια τη διαταραχή. Ας μην ξεχνάμε ότι η ΔΕΠΥ δεν ήταν και δεν είναι ποτέ πρόβλημα του ενός ατόμου. Μια αδιάγνωστη ΔΕΠΥ επηρεάζει ολόκληρες οικογένειες, ολόκληρες σχολικές τάξεις και πάνω απ’ όλα το ίδιο το παιδί που δεν διάλεξε τη διαταραχή  και είναι αυτή η ποιότητα της αλληλεπίδρασης των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ με την οικογένεια του παιδιού, το σχολείο και τους συνομηλίκους τους που θα καθορίσει και την εξέλιξη της διαταραχής.

Στην ιστορία της διαταραχής, υπάρχει μια μεγάλη λίστα ανθρώπων με ΔΕΠΥ που διέπρεψαν στην ενήλικη τους ζωή, έχοντας σημειώσει ως παιδιά-έφηβοι τρομερά χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο. Υπάρχει όμως μια πολύ μεγαλύτερη λίστα ανθρώπων, το πνεύμα των οποίων καταρρακώθηκε στην παιδική- εφηβική τους ηλικία και οι οποίοι ουδέποτε είχαν την ευκαιρία ν’ αξιοποιήσουν τις πραγματικές τους ικανότητες.  Μια έγκαιρη διάγνωση και μια πολυεπίπεδη παρέμβαση είναι αρκετές για να μικρύνουμε τούτη τη λίστα..

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΔΕΠΥ

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

  • Τοποθετείστε το παιδί μακριά από παράθυρα, σώματα θέρμανσης και την πόρτα και κοντά σε εσάς ή με παιδιά που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα συμπεριφοράς.
  • Η πόρτα της τάξης θα πρέπει να παραμένει κλειστή κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.
  • Απομακρύνετε παιχνίδια , βιβλία, πόστερ και γενικότερα αντικείμενα από το άμεσο οπτικό πεδίο του μαθητή, που μπορούν να διασπάσουν την προσοχή του.
  • Ο ζωτικός χώρος του μαθητή πρέπει να είναι επαρκής. Η υπερκινητικότητα δεν αναπνέει σε μικρό χώρο εργασίας.
  • Η τάξη και το πρόγραμμα δραστηριοτήτων πρέπει να είναι άρτια δομημένα και προβλέψιμα.
  • Να έχετε συγκεκριμένες θέσεις για τα υλικά, παιχνίδια και βιβλία μέσα στην τάξη.
  • Οργανώστε γωνίες χαλάρωσης, όπου ο μαθητής θα μπορεί να πηγαίνει όταν σηκώνεται από τη θέση του.
  • Κάντε συχνά διαλείμματα στο παιδί και δίνετε του ευκαιρίες για να σηκωθεί στα πλαίσια των δραστηριοτήτων, έτσι ώστε να εκτονώνει την ενέργεια του. Οπωσδήποτε διασπάστε για ένα λεπτό το παιδί πριν ξεκινήσει μια δύσκολη δραστηριότητα.
  • Αφήστε το παιδί να παραμένει όρθιο ή να κινείται σε προκαθορισμένες περιοχές μέσα στην τάξη. Διαπραγματευτείτε ωστόσο αυτή την ελευθερία μαζί του και με την υπόλοιπη τάξη. Οι κανόνες πρέπει να είναι κοινοί και αποδεκτοί από όλη την τάξη.
  • Να σταματάτε και να δημιουργείτε ένα κλίμα αγωνίας πριν κάνετε οποιαδήποτε ερώτηση.
  • Σιγουρευτείτε ότι το παιδί κατάλαβε τι πρέπει να κάνει πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε δραστηριότητα.
  • Επαναλάβετε σε ήρεμο τόνο, αν χρειαστεί, τις οδηγίες διατηρώντας όσο γίνεται περισσότερη βλεμματική επαφή με το παιδί.
  • Κάντε το παιδί να αισθανθεί άνετα, ώστε να μην διστάζει να ζητάει βοήθεια.
  • Αναθέστε στο παιδί δραστηριότητες ανάλογες με τις δυνατότητες του. Οι δραστηριότητες αυτές δεν πρέπει να είναι σύνθετες.
  • Χρησιμοποιείστε το όνομα του παιδιού σε ερωτήσεις ή στο παραμύθι που ενδεχομένως διαβάζετε.
  • Να στέκεστε κοντά στο παιδί και να το ακουμπάτε περιστασιακά στον ώμο καθώς διδάσκετε ή εκτελείτε με την υπόλοιπη τάξη δραστηριότητες.
  • Αφιερώστε κάποιο χρόνο καθημερινά για κατευθυνόμενη ονειροπόληση.
  • Να ζητάτε από τα παιδιά να επαναλάβουν την ερώτηση πριν απαντήσουν.
  • Καθιερώστε στην τάξη την παύση μερικών δευτερολέπτων για σκέψη προτού σας απαντήσουν στις ερωτήσεις που τους απευθύνετε.
  • Όταν ο μαθητής σηκώνει το χέρι του για ν’ απαντήσει, φροντίστε να του δίνετε το λόγο άμεσα.
  • Δώστε στο μαθητή υπεύθυνη θέση στην ομάδα
  • Ενισχύετε την εργασία στην ομάδα.
  • Εξατομικεύστε τη διδασκαλία σας, όποτε οι περιστάσεις το απαιτούν.
  • Οι φωτοτυπίες (και τα τεστ σας) να μην ασφυκτικά γεμάτες.
  • Χρησιμοποιείτε μεγάλες γραμματοσειρές στις φωτοτυπίες, κενά ανάμεσα στις ασκήσεις.
  • Οι ερωτήσεις δεν θα πρέπει να είναι σύνθετες.
  • Ερωτήσεις κλειστού τύπου, σύντομης απάντησης ενδείκνυνται για τα διαγωνίσματα.
  • Πάντα να δίδετε ένα υπόδειγμα λύσης της άσκησης η του τρόπου που πρέπει να δουλέψει το παιδί (μην θεωρείτε αυτονόητο ότι η εκφώνηση διαβάζεται από το παιδί)
  • Στα τεστ, αλλά και στην έκθεση μπορείτε να χρησιμοποιείτε χρονόμετρο για κάθε άσκηση, με δυνατότητα μικρής χρονικής παράτασης.
  • Τα μαθήματα (ιδίως τα θεωρητικά) θα πρέπει να παρουσιάζονται σε σχεδιαγράμματα και να συνοδεύονται από περίληψη όπου είναι δυνατόν.
  • Τα σημαντικά σημεία ενός κεφαλαίου ή μιας φωτοτυπίας θα πρέπει να είναι ευδιάκριτα (μέσα σε πλαίσια, μαυρισμένα,..)
  • Στο βιβλίο του μαθητή μπορείτε να φωτοτυπήσετε τις σελίδες των μαθημάτων που είναι ασφυκτικά γεμάτες και να τις σπάστε σε μικρότερες, χωρίς να μειώνετε την ύλη, εκτός κι αν συνυπάρχουν μαθησιακές δυσκολίες.
  • Στα μαθηματικά προβλήματα τονίστε- χρωματίστε τις λέξεις που υποδεικνύουν ποια πράξη πρέπει να κάνει ο μαθητής.
  • Χρησιμοποιείστε πίνακες με τα δεδομένα του προβλήματος.
  • Τα σύνθετα προβλήματα απλοποιούνται
  • Η διδασκαλία θα πρέπει όποτε είναι δυνατό να εμπλουτίζεται με οπτικο-ακουστικά μέσα.
  • Μειώστε την αντιγραφή από τον πίνακα.
  • Το διδακτικό σας στυλ ζωηρό, αινιγματικό, ευχάριστο. Η καθ’έδραν διδασκαλία και η αυταρχικότητα είναι ακατάλληλη για παιδιά με ΔΕΠΥ.
  • Επικοινωνείτε με σαφείς όρους. Πείτε στο παιδί τι ακριβώς περιμένετε από αυτό. Να είστε ξεκάθαροι και άμεσοι.
  • Καθορίστε σαφείς κανόνες συμπεριφοράς μέσα στην τάξη.
  • Αφιερώστε χρόνο για την εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες.
  • Διδάξτε τεχνικές αυτοδιαχείρισης συμπεριφοράς (τεχνική μικρής χελώνας, κάρτες-συμβόλαια συμπεριφοράς).
  • Διδάξτε τεχνικές επίλυσης προβληματικών καταστάσεων.
  • Υλοποιείστε προγράμματα εκπαίδευσης στην ενσυναίσθηση και στον τρόπο σκέψης των άλλων.
  • Ενισχύετε συχνά το παιδί. Ενισχύετε επίσης τους συμμαθητές του όταν αγνοούν τη διασπαστική του συμπεριφορά.
  • Ο έπαινος θα πρέπει να  παρέχεται σε κάθε μικρό βήμα του παιδιού και να είναι συγκεκριμένος.
ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΔΕΝ ΕΝΙΣΧΥΕΤΑΙ ΕΞAΦΑΝΙΖΕΤΑΙ Η ΜΕΙΩΝΕΤΑΙ Η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ    
  • Προσπαθήστε να είστε συνεπείς, έχοντας τις ίδιες προσδοκίες και τα ίδια όρια όλη την ημέρα.
  • Τιμωρούμε για να μειώσουμε την πιθανότητα εμφάνισης μιας αρνητικής συμπεριφοράς και όχι για να μειώσουμε το παιδί.
  • Δεν θίγουμε ποτέ πάνω στα νεύρα μας την προσωπικότητα του μαθητή. Οι παρατηρήσεις μας πρέπει ν’ αφορούν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και να διατυπώνονται με ηρεμία (δεν εκφράζουμε συναισθήματα απογοήτευσης και ματαίωσης των προσδοκιών μας).
  • Η τιμωρία για να είναι αποτελεσματική πρέπει να δοθεί αμέσως, να είμαστε ήρεμοι και σταθεροί, να είναι σύντομη, εξατομικευμένη και κατανοητή σε κάθε παιδί.
  • Αναπτύξτε θετική διαπροσωπική σχέση. Ένα παιδί με ΔΕΠΥ, όπως και κάθε παιδί, συμπεριφέρεται καλύτερα όταν νιώθει ότι ο εκπαιδευτικός ενδιαφέρεται προσωπικά.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ

  • Η σταθερή- κοινή πορεία αντιμετώπισης και συμπεριφοράς και από τους δυο γονείς είναι καθοριστική.
  • Θέστε σαφή όρια και κανόνες (το παιδί έχει ανάγκη να γνωρίζει μέχρι που μπορεί να φτάσει και ποια θα είναι τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς του)
  • Η συνέπεια και η σταθερότητα από μέρους σας στους κανόνες είναι σημαντική.
  • Ο χώρος μελέτης πρέπει να είναι συγκεκριμένος, μεγάλος και αφαιρετικός.
  • Στο γραφείο τοποθετείται μόνο ένα μάθημα τη φορά και μόνο τα απαραίτητα αντικείμενα.
  • Η μελέτη στο σπίτι πρέπει να είναι οργανωμένη και γεμάτη διαλείμματα.
  • Ξεκινήστε με τα μαθήματα που απαιτούν απομνημόνευση.
  • Επανατροφοδοτείτε το παιδί συχνά και άμεσα.
  • Επαινείτε τη συγκεκριμένη λειτουργική συμπεριφορά άμεσα.
  • Οι τιμωρίες πρέπει να διατυπώνονται σε ήρεμο τόνο, να είναι άμεσες και κατανοητές στο παιδί.
  • Οι σωματικές τιμωρίες δεν έχουν καμία αποτελεσματικότητα.
  • Εστιαστείτε στην επιθυμητή  συμπεριφορά, όχι σε αυτή που θέλετε να σταματήσει. 
  • Οι απαιτήσεις σας πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις δυνατότητες του παιδιού όχι στις δικές σας.
  • Πρέπει να είστε ακριβείς σε αυτό που ζητάτε από το παιδί. Ποτέ δεν δίνουμε πολύπλοκές οδηγίες. Στα μικρότερα παιδιά μια εντολή τη φορά.
  • Προσέχω τη διατύπωση των οδηγιών- εντολών. Ποτέ με ερωτηματικό τρόπο και ποτέ με την τηλεόραση- υπολογιστή ανοιχτό.
  • Διασπάστε το παιδί πριν από μια δύσκολη δραστηριότητα. Αν δεν το κάνετε εσείς, θα το κάνει μόνο του.
  • Οι εξωσχολικές δραστηριότητες του πρέπει να είναι όσο τον δυνατόν πιο ομαδικές.
  • Καλό είναι να εκτονώνεται το παιδί φυσικά (κολύμπι, στάδιο,..)
  • Το ωράριο του ύπνου και της διατροφής πρέπει να είναι σταθερό.
  • Παζλ, σκάκι, και γενικότερα παιχνίδια και δραστηριότητες που ασκούν την συγκέντρωση της προσοχής ενδείκνυνται.
  • Αναθέστε του δουλειές στο σπίτι (καθάρισμα δωματίου, πλύσιμο πιάτων,..)
  • Το δωμάτιο του παιδιού πρέπει να είναι οργανωμένο με συγκεκριμένες θέσεις για τα αντικείμενα.
  • Η ύπαρξη πίνακα ανακοινώσεων μέσα στο δωμάτιο, όπου τοποθετούνται σημαντικά χαρτιά ή υπενθυμίσεις δραστηριοτήτων είναι βοηθητική για την οργάνωση του παιδιού.
  • Ασκήσεις υπευθυνότητας και οργάνωσης πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινότητας των παιδιών (λίστα με ψώνια στο σούπερ μάρκετ, επιλογή από το προηγούμενο βράδυ των ρούχων, προετοιμασία τσάντας βάση του προγράμματος του,.. )
  • Ασκήσεις προσανατολισμού και κατευθύνσεων στο χώρο όπου δραστηριοποιείται το παιδί και γενίκευση των ασκήσεων σε άγνωστα περιβάλλοντα είναι απαραίτητες για τη βελτίωση της οπτιχωρικής του αντίληψης.
  • Η θεατρική – μουσική έκφραση και ο χορός ενδείκνυνται για τη βελτίωση της αυτοέκφρασης και του οπτικο-κινητικού συντονισμού.
  • Η ύπαρξη κάρτας αυτοδιαχείρησης συμπεριφοράς ( σχολείο- σπίτι) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική.
  • Απαραίτητη είναι η συχνή επικοινωνία με τον εκπαιδευτικό ( συνέχεια προγράμματος στο σχολείο και αντίθετα)
  • Αν τα μαθήματα και οι φωτοτυπίες είναι φορτωμένα, τα χωρίζω σε μικρότερες ενότητες.
  • Τα μαθήματα τα μαθαίνουμε με σχεδιαγράμματα. Την έκθεση το ίδιο.  Μεγάλα κεφάλαια τα διαβάζουμε τμηματικά υπογραμμίζοντας τα κύρια σημεία.
  • Τεστάκια απομνημόνευσης και σειροθέτησης  είναι ιδιαίτερα ευεργετικά.
  • Ασκήσεις απομαγνητοφώνησης, καραόκε  για τα Σαββατοκύριακα είναι πολύ καλές για την ενίσχυση της οπτικής και ακουστικής μνήμης και συγκέντρωσης.
  • Ενισχύστε τον επικοινωνιακό τομέα. Η ύπαρξη φίλων είναι σημαντική.
  •  Απενοχοποιείστε τον εαυτό σας, δεν ευθύνεστε για την ύπαρξη της ΔΕΠΥ!
  • Απενοχοποιείστε και το παιδί (ούτε εκείνο ευθύνεται για την δυσλειτουργική του συμπεριφορά)
  • Κάθε παρέμβαση ξεκινάει από την αλλαγή των δικών σας αντιλήψεων, του παιδιού και των ανθρώπων που δραστηριοποιούνται με το παιδί για τη φύση της διαταραχής και τα εν γένει προβλήματα του.
  • Μην πέφτετε στην παγίδα  όσων σας υπόσχονται πλήρη αποθεραπεία από τη ΔΕΠΥ. Καμιά θεραπεία από μόνη της δεν θεραπεύει τη ΔΕΠΥ. Να θυμάστε δεν υπάρχει ένας αιτιολογικός παράγοντας που δημιουργεί τη ΔΕΠΥ. Η αιτιολογία της ΔΕΠΥ είναι πολυπαραγοντική αλλά και ΑΓΝΩΣΤΗ. Βελτιώνοντας λοιπόν έναν πιθανό αιτιολογικό παράγοντα δεν εξαμφανίζουμε τη διαταραχή.

Σύνδρομο Asperger: Οδηγός για εκπαιδευτικούς

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη πρόκληση στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Αυτό το άρθρο παρέχει στους δασκάλους την περιγραφή επτά καθοριστικών χαρακτηριστικών των ατόμων με σύνδρομο Asperger [τι είναι το “Asperger”], μαζί με προτάσεις και στρατηγικές για την αντιμετώπιση αυτών των συμπτωμάτων, μέσα στην τάξη.

  • Θεωρητικό πλαίσιο.
  • Χαρακτηριστικά παιδιών με Aspenger στη σχολική τάξη.
  • Συμβουλές για προγραμματισμό και παρεμβάσεις από τους εκπαιδευτικούς.

Θεωρητικό Πλαίσιο


Τα παιδιά στα οποία έχει γίνει διάγνωση με σύνδρομο Asperger παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη πρόκληση στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Η τυπική γνώμη από τους συμμαθητές τους είναι ότι τα παιδιά αυτά είναι εκκεντρικά και περίεργα, και οι ανάρμοστες κοινωνικές τους ικανότητες συνήθως χρησιμοποιούνται για να τα κάνουν εξιλαστήρια. Η αδεξιότητα και η εμμονή για μουντά πράγματα προσθέτουν στην «περίεργη» παρουσίασή τους. Τα παιδιά με το σύνδρομο Asperger έχουν ελλιπή κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων και τους κανόνες της κοινωνικής συμπεριφοράς. Είναι αφελή και είναι εμφανές ότι τους λείπει η κοινή λογική. Η αναπροσαρμοτικότητά τους και ανικανότητά τους να χειρίζονται τις αλλαγές δημιουργεί σε αυτά τα άτομα άγχος και να είναι συναισθηματικά ευάλωτα. Την ίδια στιγμή τα παιδιά με το σύνδρομο (που επί το πλείστον είναι αγόρια) έχουν συνήθως μέτρια ή και λίγο παραπάνω από μέτρια νοημοσύνη και έχουν ανώτερη μηχανική μνήμη. Η επιδίωξή των ενδιαφερόντων τους μπορεί να τα οδηγήσει αυτά τα άτομα σε μεγάλα επιτεύγματα αργότερα στην ζωή.

Το σύνδρομο Asperger θεωρείται μια διαταραχή στο υψηλότερο (λειτουργικό) άκρο του αυτιστικού εύρους. Συγκρίνοντας άτομα με αυτό το συνεχές, ο Van Krevelen (αναφορά στον Wing, l99l) σημείωσε ότι ένα αυτιστικό παιδί χαμηλής λειτουργίας «ζει στον κόσμο του», ενώ τα αυτιστικά παιδιά με πιο υψηλή λειτουργία «ζουν στον κόσμο μας, αλλά με τον δικό τους τρόπο». (σελ.99).

Φυσικά όλα τα παιδιά με το σύνδρομο Asperger δεν είναι το ίδιο. Όπως κάθε παιδί, και τα παιδιά με το σύνδρομο Asperger, έχουν την δική τους ιδιαίτερη προσωπικότητα, τα «τυπικά» συμπτώματα του συνδρόμου Asperger, είναι δηλωτικά με τρόπο συγκεκριμένα για το κάθε άτομο. Ως αποτέλεσμα δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη συνταγή προσέγγισης μέσα στην αίθουσα η οποία να προσκομίζεται για κάθε παιδί με σύνδρομο Asperger, όπως δεν μπορεί μόνο μια εκπαιδευτική μέθοδος να αρμόζει στις ανάγκες όλων των παιδιών που δεν έχουν σύνδρομο Asperger.

Παρακάτω υπάρχουν περιγραφές από επτά καθοριστικά χαρακτηριστικά του συνδρόμου Asperger και μετά ακολουθούν προτάσεις και στρατηγικές για μέσα στην αίθουσα για την αντιμετώπιση αυτών των συμπτωμάτων. (Παρεμβάσεις στην αίθουσα απεικονίζονται με παραδείγματα από τις εμπειρίες της δικιάς μου διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο του Ψυχιατρικού Ιατρικού Κέντρου για παιδιά και ενήλικες του Μίσιγκαν). Αυτές οι υποδείξεις προσφέρονται μόνο στην ευρύτερη έννοια και θα πρέπει να προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε μαθητή με σύνδρομο Asperger.

Χαρακτηριστικά – Συμβουλές προγραμματισμού

Επιμονή με την ομοιότητα

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger συγχύζονται εύκολα με την μικρότερη αλλαγή, είναι πολύ ευαίσθητα σε περιβαλλοντικές εντάσεις και μερικές φορές παίρνουν μέρος σε τελετουργικές πράξεις. Είναι ανήσυχα και τείνουν να στενοχωρούνται πολύ όταν δεν ξέρουν τι να προσμένουν: το άγχος, η κούραση και η αισθητήρια υπερφόρτωση τα αναστατώνει.


Συμβουλές προγραμματισμού

• Να προσφέρετε ένα αναμενόμενο και ασφαλές περιβάλλον.

• Να μειώσετε τις αλλαγές.

• Να προσφέρετε μια συνεπή καθημερινή ρουτίνα: Το παιδί με σύνδρομο Asperger πρέπει να καταλάβει την ρουτίνα της κάθε μέρας και να ξέρει τι προσμένει για να μπορεί να συγκεντρωθεί στο καθήκον του.

• Να αποφεύγετε εκπλήξεις: Να προετοιμάσετε το παιδί πολύ λεπτομερώς και εκ των προτέρων για ειδικές δραστηριότητες, τροποποιημένα προγράμματα ή όποια άλλη αλλαγή στην ρουτίνα του όσο μικρή και να είναι.

• Να καθησυχάσετε φόβους για το άγνωστο εκθέτοντας το παιδί σε νέες δραστηριότητες, δασκάλους, αίθουσα, σχολείο, κατασκήνωση και ου το καθεξής και όσο το συντομότερο γίνεται για να μην υπάρχει υπερβολική ανησυχία από το παιδί.

Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί με σύνδρομο Asperger πρέπει να αλλάξει σχολείο, πρέπει να συναντήσει τους καινούργιους δασκάλους, να δει το καινούργιο σχολείο και να πληροφορηθεί για το νέο του πρόγραμμα πολύ πριν την υλοποίησή του. Οι εργασίες από το παλιό σχολείο μπορεί να προσκομισθούν για τις πρώτες μέρες ώστε η ρουτίνα για να εξοικειωθεί το παιδί με το νέο περιβάλλον. Ο καινούργιος δάσκαλος μπορεί να μάθει για τα ενδιαφέροντα του παιδιού και να έχει σχετικά βιβλία ή διαθέσιμες δραστηριότητες για την πρώτη μέρα του παιδιού.)

Διαταραχή στην κοινωνική αλληλεπίδραση

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger δείχνουν μια ανικανότητα στην κατανόηση πολύπλοκων κανόνων της κοινωνικής αλληλεπίδρασης˙ είναι αφελή˙ πολύ εγωκεντρικά˙ μπορεί να μην τους αρέσει η σωματική επαφή˙ μιλάνε προς τους ανθρώπους και όχι μαζί τους˙ δεν καταλαβαίνουν ανέκδοτα, ειρωνεία ή μεταφορές˙ χρησιμοποιούν μονότονο ή μονοκόμματο, αφύσικο τόνο φωνής˙ χρησιμοποιούν ακατάλληλα βλέμματα και γλώσσα του σώματος είναι αναίσθητα και τους λείπει η διπλωματικότητα˙ παρερμηνεύουν κοινωνικές υποδείξεις˙ δεν μπορούν να κρίνουν την «κοινωνική απόσταση»˙ παρουσιάζουν φτωχή ικανότητα να αρχίσουν και να κρατήσουν μια συζήτηση˙ έχουν αναπτύξει καλά την ομιλία τους, αλλά έχουν φτωχή επικοινωνία˙ μερικές φορές τα χαρακτηρίζουν «μικρούς δασκάλους» επειδή το στυλ ομιλίας τους είναι τόσο ώριμο και σχολαστικό˙ τα εκμεταλλεύονται με ευκολία (δεν καταλαβαίνουν ότι κάποιες φορές κάποιοι λένε ψέματα ή τα κοροϊδεύουν)˙ και συνήθως έχουν την επιθυμία να είναι μέρος του κοινωνικού κόσμου.


Συμβουλές προγραμματισμού

• Προστάτεψε το παιδί από την κακομεταχείριση και το κορόιδεμα˙ Στις μεγαλύτερες ηλικίες, προσπάθησε να εκπαιδεύσεις τους άλλους όσον αφορά το παιδί με το σύνδρομο Asperger όταν είναι έντονη η κοινωνική ατοπία ότι περιγράφονται τα κοινωνικά τους προβλήματα ως πραγματικά μια αναπηρία. Να παινεύεις συμμαθητές όταν τους φέρονται με συμπόνια. Αυτή η πράξη μπορεί να εμποδίσει τον στιγματισμό ενώ προάγει την εμπάθεια και την ανεκτικότητα των άλλων παιδιών.

• Τόνισε τις γνωστικές ικανότητες του παιδιού με σύνδρομο Aspenger με το να δημιουργείς καταστάσεις μαθησιακής συνεργασίας όπου οι του/της ικανότητες ανάγνωσης, λεξιλογίου, μνήμης θα θεωρούνται σαν ατού από τους συνομηλίκους και θα τον/την αποδεκτούν ως ισάξιο/ισάξια.

• Τα περισσότερα παιδιά με σύνδρομο Aspenger θέλουν φίλους αλλά δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν. Πρέπει να μάθουν πώς να συμπεριφέρονται σε κοινωνικούς υπαινιγμούς και να τους δοθεί μια λίστα απαντήσεων όπου θα μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις. Δίδαξε στα παιδιά τι να πουν και πώς να το πουν. Άφησε τα να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων. Η κοινωνική κρίση των παιδιών βελτιώνεται μόνο όταν εκείνα έχουν διδαχθεί κάποιους κανόνες που οι άλλοι ακολουθούν ενστικτωδώς. Μια καθηγήτρια με σύνδρομο Aspenger δήλωσε πως η αναζήτηση της για να καταλάβει τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις την έκαναν να αισθανθεί σαν μια ανθρωπολόγος από τον Άρη (Sacks, 1993, σελ.112).

• Παρόλο που δεν μπορούν να καταλάβουν τα συναισθήματα των άλλων τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger μπορούν να μάθουν να αντιδρούν με το σωστό τρόπο. Όταν χωρίς πρόθεση είναι προσβλητικά, χωρίς ευαισθησία ή αδιάκριτα πρέπει να τους εξηγηθεί γιατί η απάντηση ήταν ακατάλληλη και ποια απάντηση θα ήταν η σωστή. Τα άτομα με σύνδρομο Aspenger πρέπει να μάθουν τις κοινωνικές δεξιότητες πνευματικά γιατί έχουν ελλιπές κοινωνικό ένστικτο και διαίσθηση.

• Οι μεγαλύτεροι μαθητές με σύνδρομο Asperger, μπορούν να ωφεληθούν από ένα «φιλικό σύστημα». Ο δάσκαλος μπορεί να εκπαιδεύσει ένα ευαίσθητο συμμαθητή για την κατάσταση ενός παιδιού με σύνδρομο Aspenger και να τους βάλει να καθίσουν ο ένας δίπλα στον άλλο. Ο συμμαθητής μπορεί να προσέχει το παιδί με σύνδρομο Aspenger στο σχολικό, στα διαλείμματα, στους διαδρόμους κ.τ.λ. και να προσπαθήσει να τον/την συμπεριλάβει στις σχολικές του δραστηριότητες.

• Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger τείνουν να είναι απομονωμένα έτσι ο δάσκαλος πρέπει να ενθαρρύνει την εμπλοκή με τους άλλους. Να ενθαρρύνει την κοινωνικοποίηση και να περιορίσει το χρόνο της απομόνωσης. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος μπορεί να ενθαρρύνει το παιδί με σύνδρομο Aspenger να συμμετέχει στη συζήτηση με τους συνομηλίκους του/της, όχι μόνο υπερασπίζοντας τις απόψεις του/της και κάνοντας ερωτήσεις αλλά να ενισχύσει τα άλλα παιδιά να κάνουν και αυτά το ίδιο.

Περιορισμένο πεδίο ενδιαφερόντων

Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger έχουν εκκεντρικές ιδέες ή παράξενες εμμονές (μερικές φορές συλλέγουν ασυνήθιστα πράγματα).Έχουν τη διάθεση, ασταμάτητα, να κάνουν κήρυγμα για συγκεκριμένα θέματα, κάνουν συνεχείς ερωτήσεις για κάτι, δυσκολεύονται να αφήσουν τις ιδέες τους, ακολουθούν το δικό τους ρυθμό άσχετα από τις εντολές που έχουν. Μερικές φορές αρνούνται να μάθουν για κάτι που είναι έξω από το πεδίο των ενδιαφερόντων τους.


Συμβουλές προγραμματισμού

• Να μην επιτρέπεται στο παιδί με σύνδρομο Aspenger να συζητά ή να κάνει ερωτήσεις συνέχεια για τα περιορισμένα ενδιαφέροντά του. Περιόρισε αυτή τη συμπεριφορά καθορίζοντας μια συγκεκριμένη ώρα την ημέρα όπου το παιδί θα μπορεί να μιλήσει για αυτά. Για παράδειγμα, ένα παιδί με σύνδρομο Aspenger που έχει εμμονή με τα ζώα και κάνει αμέτρητες ερωτήσεις για τη χελώνα που είναι το κατοικίδιο της τάξης, ήξερε πως του επιτρέπονταν να κάνει ερωτήσεις μόνο κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων. Αυτό ήταν μέρος της καθημερινής του ρουτίνας και γρήγορα έμαθε να σταματά τον εαυτό του όταν ξεκινούσε τις ερωτήσεις σε άλλες ώρες της ημέρας.

• Η χρησιμοποίηση θετικής ενίσχυσης προς μια επιθυμητή συμπεριφορά είναι η σημαντική στρατηγική για τη βοήθεια ενός παιδιού με σύνδρομο Aspenger (Dewey, 1991). Αυτά τα παιδιά επηρεάζονται από τα κομπλιμέντα, π.χ. στην περίπτωση ενός παιδιού που κάνει συνέχεια ερωτήσεις, ο δάσκαλος μπορεί να τον επαινέσει μόλις εκείνος/εκείνη σταματήσει και να τον/την συγχαρεί που επέτρεψε στους άλλους να μιλήσουν. Αυτά τα παιδιά πρέπει να επαινούνται για την κοινωνική τους συμπεριφορά που στα άλλα παιδιά θεωρείται δεδομένη.

• Μερικά παιδιά με σύνδρομο Aspenger δεν θέλουν να πραγματοποιούν εργασίες εκτός του πεδίου των ενδιαφερόντων τους.

• Πρέπει να οριστούν σταθερές προσδοκίες για την ολοκλήρωση μιας εργασίας στην τάξη. Πρέπει να ξεκαθαριστεί στο παιδί με σύνδρομο Aspenger ότι δεν έχει τον έλεγχο και ότι πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες.

• Για απείθαρχα παιδιά, μπορεί να είναι απαραίτητο να περιοριστούν οι εργασίες τους στα ενδιαφέροντά τους (π.χ. αν τους ενδιαφέρουν οι δεινόσαυροι, τότε μπορούν να τους δοθούν προτάσεις, μαθηματικά προβλήματα, λεξιλόγιο που να αφορούν τους δεινόσαυρους).Σταδιακά, μπορούν να ζητηθούν και άλλα θέματα για τις εργασίες.

• Στους μαθητές μπορούν να δοθούν εργασίες που συνδέουν το ενδιαφέρον τους με το θέμα που μελετάται, π.χ κατά της διάρκεια της μελέτης μιας χώρας, ένα παιδί που έχει εμμονή με τα τρένα μπορεί να του ανατεθεί η διερεύνηση των μέσων μεταφοράς που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι αυτής.

• Χρησιμοποίησε την εμμονή του παιδιού σαν ένα τρόπο διεύρυνσης των ενδιαφερόντων του/της. Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο με τα δάση ένας μαθητής με σύνδρομο Aspenger που έχει εμμονή με τα ζώα όχι μόνο μελέτησε για τα ζώα αυτών των δασών αλλά και για τα δάση αφού ήταν ο τόπος που ζούσαν τα ζώα. Έτσι κινητοποιήθηκε να μάθει και για τους ντόπιους που εξαναγκάστηκαν να κόψουν το δάσος για να μπορέσουν να επιβιώσουν.

Ανεπαρκής συγκέντρωση

Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger συχνά αποσπώνται, είναι ανοργάνωτα, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν μέσα στην τάξη ( συχνά δεν είναι η προσοχή δύσκολη αλλά η συγκέντρωση είναι «παράξενη», το άτομο με σύνδρομο Aspenger δεν μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι σχετικό [Happe, 1991], έτσι η προσοχή επικεντρώνεται σε άσχετη διέγερση) και δυσκολεύονται να μάθουν μέσα ομάδες.


Συμβουλές προγραμματισμού

• Οι εργασίες πρέπει να χωρίζονται σε μικρότερα μέρη και πρέπει να δίνεται από το δάσκαλο συχνή ανατροφοδότηση και καθοδήγηση.

• Τα παιδιά με σοβαρά προβλήματα προσοχής ωφελούνται με χρονομετρημένες εργασίες. Αυτό τους βοηθά να οργανώσουν τον εαυτό τους. Εργασία που δεν ολοκληρώνεται ή που ολοκληρώνεται απρόσεκτα μέσα στο χρονικό όριο πρέπει να συμπληρωθεί κατά τη διάρκεια της ελεύθερης ώρας του παιδιού, π.χ. στο διάλειμμα. Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger μπορεί να είναι πεισματάρικα. Χρειάζονται ένα δομημένο πρόγραμμα που να τους διδάσκει ότι η συμμόρφωση με τους κανόνες οδηγεί σε θετική ενίσχυση ( αυτό το πρόγραμμα κινητοποιεί το παιδί να είναι παραγωγικό, έτσι ενισχύεται η αυτοεκτίμησή του και μειώνεται το άγχος γιατί νιώθει ικανό).

• Στην περίπτωση των μαθητών με σύνδρομο Aspenger η δυσκολία συγκέντρωσης, η αργή ταχύτητα της γραφής τους και η σοβαρή αποδιοργάνωση μπορεί να κάνουν απαραίτητη τη μείωση του/της φόρτου εργασίας και/ή να του/της δοθεί χρόνος σε μια τάξη όπου ένας δάσκαλος ειδικής αγωγής θα δώσει την επιπρόσθετη βοήθεια που χρειάζεται το παιδί για να ολοκληρώσει τις εργασίες του/της. Μερικά παιδιά με σύνδρομο Aspenger είναι τόσο δύσκολο να συγκεντρωθούν όπου αυτό προσθέτει ένα υπερβολικό άγχος στους γονείς, που περιμένουν να περάσουν ώρες προσπαθώντας να βοηθήσουν τα παιδιά τους.

• Το παιδί με σύνδρομο Aspenger πρέπει να κάθεται στο πρώτο θρανίο και να του/της απευθύνονται συχνά ερωτήσεις που θα τον/την βοηθήσουν να παρακολουθήσει το μάθημα.

• Επινόησε μια μη λεκτική κίνηση με το παιδί (π.χ. ένα ελαφρύ κτύπημα στον ώμο) όταν εκείνος/εκείνη δεν προσέχει.

• Εάν χρησιμοποιείται το «φιλικό σύστημα», ο φίλος του παιδιού πρέπει να κάθεται δίπλα του/της, έτσι ώστε εκείνος να του/της υπενθυμίζει ότι πρέπει να παρακολουθεί το μάθημα.

• Ο δάσκαλος πρέπει να ενθαρρύνει το παιδί με σύνδρομο Aspenger ν’ αφήνει τις κρυφές του/της φαντασίες ή σκέψεις και να επικεντρώνεται στον αληθινό κόσμο. Αυτή είναι μια συνεχής μάχη, καθώς η παρηγοριά του φανταστικού κόσμου πιστεύεται ότι είναι πιο ελκυστική απ’ ο,τιδήποτε υπάρχει στην αληθινή ζωή. Στα μικρά παιδιά ακόμη και το παιχνίδι πρέπει να είναι δομημένο γιατί μπορούν να βυθιστούν στην μοναξιά τους, να παίξουν κάποιο φανταστικό παιχνίδι και έτσι να χάσουν την επαφή με την πραγματικότητα. Η ενθάρρυνση του παιδιού με σύνδρομο Aspenger για να συμμετέχει σ’ ένα επιτραπέζιο παιχνίδι με άλλους δύο, υπό στενή επιτήρηση, του δίδει την ευκαιρία να εξασκήσει τις κοινωνικές του δεξιότητες.

Ανεπαρκής κινητικός συντονισμός

Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger είναι αδέξια, έχουν παράξενο βηματισμό, αποτυγχάνουν σε παιχνίδια που σχετίζονται με τις κινητικές ικανότητες. Αντιμετωπίζουν δυσκολίες που μπορούν να προκαλέσουν μόνιμα προβλήματα, αργή ταχύτητα γραφής και επιρροή της ικανότητά τους να ζωγραφίζουν.


Συμβουλές προγραμματισμού

• Σύστησε στο παιδί με σύνδρομο Aspenger ένα φυσιοθεραπευτικό πρόγραμμα εάν τα κινητικά του προβλήματα είναι σοβαρά.

• Πρότεινε στο παιδί ένα ήπιο πρόγραμμα γυμναστικής παρά ένα ανταγωνιστικό αθλητικό παιχνίδι.

• Μη πιέζεις το παιδί να συμμετέχει σε ανταγωνιστικά αθλήματα καθώς ο ανεπαρκής κινητικός συντονισμός του μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και τα πειράγματα των συμπαικτών του.

• Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger μπορεί να χρειάζονται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει γράψιμο και αντιγραφή σε χαρτί, σχεδίαση στον πίνακα. Ο δάσκαλος καθοδηγεί συνεχώς το χέρι του παιδιού στο σχηματισμό και στις συνδέσεις των γραμμάτων καθώς διαβάζει ένα κείμενο. Όταν το παιδί «δεσμεύσει» το κείμενο στη μνήμη, αυτός / αυτή θα μπορέσει να σχηματίσει τα γράμματα χωρίς βοήθεια.

• Τα μικρά παιδιά επωφελούνται από τις γραπτές καθοδηγήσεις γιατί τα βοηθάει να ελέγξουν το μέγεθος και την ομοιομορφία των γραμμάτων που γράφουν. Αυτό, επίσης, τα αναγκάζει να περνούν κάποιο χρόνο για να γράψουν προσεκτικά.

• Όταν δίνεται μια χρονομετρημένη εργασία, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αργή ταχύτητα γραφής του παιδιού.

• Τα άτομα με σύνδρομο Aspenger μπορεί να χρειάζονται περισσότερα, απ’ ό,τι οι συνομήλικοί του, για να ολοκληρώσουν τις εξετάσεις ( γράφοντας εξετάσεις σε μια ήσυχη τάξη όχι μόνο προσφέρεται περισσότερος χρόνος αλλά τους δίδεται και η καθοδήγηση που χρειάζονται από τον δάσκαλο για να μείνουν συγκεντρωμένα).

Μαθησιακές δυσκολίες

Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger συνήθως έχουν μέση ή πάνω από το μέσο όρο νοημοσύνη (ειδικά στις λεκτικές δοκιμασίες) αλλά έχουν σοβαρές ελλείψεις στις νοητικές δοκιμασίες και στις δοκιμασίες κατανόησης. Ο λόγος τους και τα λεξιλόγια που χρησιμοποιούν δίνουν την εντύπωση πως καταλαβαίνουν αυτά που συζητούν αλλά στην πραγματικότητα παπαγαλίζουν αυτά που έχουν διαβάσει ή ακούσει. Το παιδί με σύνδρομο Aspenger έχει άριστη μνήμη αλλά στην πραγματικότητα είναι μηχανική. Επίσης, έχουν ελλείψεις και στην επίλυση προβλημάτων.


Συμβουλές προγραμματισμού

• Προσφέρετε εξατομικευμένου προγράμματος που θα βοηθήσει στην επιτυχία των παιδιών. Το παιδί με σύνδρομο Aspenger χρειάζεται κινητοποίηση για να μην ακολουθεί της δικές του / της παρορμήσεις. Η μάθηση πρέπει να επιβραβεύει και όχι να προκαλεί άγχος.

• Μη θεωρείτε δεδομένο ότι τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger κατανοούν κάτι, καθώς συχνά απλά “παπαγαλίζουν” αυτά που έχουν ακούσει.

• Προσφέρετε μια πρόσθετη επεξήγηση και προσπάθησε να απλοποιείς το μάθημα, όταν το νόημά του είναι περίπλοκο.

• Επικεντρωθείτε στη μνήμη τους. Η διατήρηση πληροφοριών είναι το δυνατό σημείο τους.

• Οι συναισθηματικοί τόνοι, οι πολλαπλές έννοιες και τα θέματα σχέσεων που παρουσιάζονται στα μυθιστορήματα συχνά δεν γίνονται κατανοητά.

• Οι γραπτές εργασίες των ατόμων με σύνδρομο Aspenger συχνά επαναλαμβάνονται, περνούν από το ένα θέμα στο άλλο και περιέχουν λανθασμένες λεκτικές έννοιες. Αυτά τα παιδιά, συχνά δεν γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ των γενικών γνώσεων και των προσωπικών ιδεών και νομίζουν ότι ο δάσκαλος θα κατανοήσει τις δυσνόητες εκφράσεις τους.

• Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger συχνά είναι άριστα στην ανάγνωση αλλά αδυνατούν στην κατανόηση. Έτσι, μη θεωρείτε ότι κατανοούν αυτά που τόσο καλά διαβάζουν.

• Οι εργασίες μπορεί να μην είναι ποιοτικές γιατί το παιδί με σύνδρομο Aspenger δεν παρακινείται να προσπαθήσεις σε πεδία που δεν τον / την ενδιαφέρουν. Πρέπει να οριστούν προσδοκίες για την ποιότητα της εργασίας. Η εργασία που εκτελείται μέσα στα χρονικά όρια πρέπει όχι μόνο να είναι ολοκληρωμένη αλλά προσεκτικά προσεγμένη. Το παιδί με σύνδρομο Aspenger πρέπει να διορθώνει την εργασία του κατά τη διάρκεια του διαλείμματος ή την ώρα που εκείνος/-η ασχολείται με τα ενδιαφέροντά του/της.

Συναισθηματική ευπάθεια

Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger έχουν τη νοημοσύνη να αγωνιστούν στην εκπαίδευση αλλά συχνά δεν έχουν τη συναισθηματική στενότητα για ν’ ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της τάξης. Αυτά τα παιδιά αγχώνονται πολύ εύκολα λόγω της ανελαστικότητάς τους. Η αυτοεκτίμησή τους είναι χαμηλή, κάνουν αυτοκριτική και όταν κάνουν λάθη δεν μπορούν να το αντέξουν. Τα άτομα με σύνδρομο Asperger, κυρίως οι έφηβοι, μπορεί να είναι επιρρεπής στην κατάθλιψη (έχει καταγραφεί ένα μεγάλο ποσοστό κατάθλιψης σε ενήλικες με σύνδρομο Aspenger ). Οι εκρήξεις θυμού είναι κοινές αντιδράσεις οφειλόμενες στο άγχος και στη σύγχυση. Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger σπάνια φαίνονται χαλαρά και εύκολα καταβάλλονται όταν τα πράγματα δεν είναι σύμφωνα με τις αυστηρές απόψεις τους. Η αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους και οι απαιτήσεις της καθημερινής ζωής χρειάζονται συνεχή προσπάθεια.


Συμβουλές προγραμματισμού

• Εμποδίστε τις εκρήξεις θυμού προσφέροντας ένα υψηλό επίπεδο συνοχής. Προετοιμάστε αυτά τα παιδιά για τις αλλαγές στην καθημερινή τους ρουτίνα και να μειωθεί το άγχος. Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger συχνά είναι φοβισμένα, θυμωμένα και ανήσυχα στις αναγκαστικές ή απρόσμενες αλλαγές.

• Διδάξτε αυτά τα παιδιά πώς να αντιμετωπίζουν το άγχος που τους καταβάλλει και έτσι θα αποφεύγουν τις εκρήξεις. Βοηθήστε το παιδί, γράφοντας τα βήματα που πρέπει να ακολουθεί όταν εκείνος/-η είναι ανήσυχος / ανήσυχη [π.χ. 1) ανάπνευσε βαθιά 3 φορές, 2) μέτρησε τα δάχτυλα του δεξιού σου χεριού 3 φορές, 3) ζήτησε να δεις ον δάσκαλο ειδικής αγωγής, κ.τ.λ.]. Συμπεριλάβετε και την συμπεριφορά στην οποία το παιδί νιώθει άνετα. Γράψτε τα βήματα αυτά σε μια κάρτα την οποία το παιδί θα έχει στην τσέπη του και θα μπορεί πάντα να τη διαβάζει.

• Να είστε ήρεμος, προβλέψιμος στη συνδιαλλαγή σου με το παιδί και να δείχνεις παράλληλα υπομονή και συμπόνια. Ο Hans Asperger (1991), ο ψυχίατρος που έδωσε το όνομά του στο σύνδρομο, παρατήρησε πως «ο δάσκαλος που δεν καταλαβαίνει ότι πρέπει να διδάξει το παιδί με σύνδρομο Aspenger ευνόητα πράγματα θα νιώθει ανυπόμονος και εκνευρισμένος» (σελ. 57). Μην περιμένετε το παιδί με σύνδρομο Aspenger να παραδεχτεί ότι είναι θλιμμένος / θλιμμένη. Όπως δεν μπορούν να καταλάβουν τα συναισθήματα των άλλων έτσι και εκείνα αγνοούν τα δικά τους συναισθήματα. Συχνά καλύπτουν την κατάθλιψή τους και αρνούνται τα συμπτώματά της.

• Οι δάσκαλοι πρέπει να επαγρυπνούν για αλλαγές στη συμπεριφορά που μπορεί να είναι ενδείξεις κατάθλιψης, όπως έντονη αποδιοργάνωση, παραμέληση, χρόνια κόπωση, κλάμα, αυτοκτονικές τάσεις, κ.τ.λ.. Μη δέχεστε την απάντηση του παιδιού ότι αυτός/-ή είναι «εντάξει».

• Αναφέρετε τα συμπτώματα στο γιατρό του παιδιού ή κάνε μια αναφορά έτσι ώστε το παιδί να αξιολογηθεί για κατάθλιψη και να λάβει θεραπεία, αν χρειάζεται. Επειδή τα παιδιά αυτά δεν μπορούν να εκτιμήσουν τα συναισθήματά τους και να ζητήσουν παρηγοριά από τους άλλους, είναι σημαντικό η κατάθλιψη να διαγνωστεί έγκαιρα.

• Οι έφηβοι με σύνδρομο Aspenger έχουν προδιάθεση για κατάθλιψη. Οι κοινωνικές δεξιότητες έχουν ιδιαίτερη αξία στην εφηβεία και ο μαθητής με σύνδρομο Aspenger ανακαλύπτει ότι αυτός/-ή είναι διαφορετικός/-ή και δυσκολεύεται να δημιουργήσει σχέσεις. Η μαθητική εργασία γίνεται πιο αφαιρετική και οι έφηβοι με σύνδρομο Aspenger βρίσκουν τις εργασίες πιο δύσκολες και περίπλοκες. Σε μια περίπτωση, οι καθηγητές παρατήρησαν ότι ένας έφηβος με σύνδρομο Aspenger δεν αντιδρούσε στις εργασίες των μαθηματικών και πίστευαν ότι τα κατάφερνε πολύ καλά. Στην πραγματικότητα, η μειωμένη οργανωτικότητα και παραγωγικότητά του στα μαθηματικά ήταν μια λειτουργία απόδρασης προς τον εσωτερικό του κόσμο για να αποφύγει τα μαθηματικά και έτσι δεν απέδιδε τόσο καλά.

• Είναι σημαντικό, οι έφηβοι με σύνδρομο Aspenger να έχουν κάποιο σύμβουλο υποστήριξης τον οποίο θα μπορούν να δουν τουλάχιστον μια φορά την ημέρα. Αυτό το πρόσωπο θα μπορεί εκτιμήσει πόσο καλά αυτός / αυτή τα καταφέρνει και να μαζεύει τις παρατηρήσεις των άλλων καθηγητών.

• Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger πρέπει να λάβουν βοήθεια μόλις παρατηρηθούν δυσκολίες σε συγκεκριμένα πεδία. Αυτά τα παιδιά γρήγορα καταβάλλονται και αντιδρούν πιο άσχημα στην αποτυχία απ’ ότι τ’άλλα παιδιά.

• Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger τα οποία είναι συναισθηματικά εύθραυστα μπορεί να χρειάζεται να τοποθετηθούν σε ένα τμήμα ειδικής αγωγής το οποίο θα προσφέρει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα διδασκαλίας. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται ένα μαθησιακό περιβάλλον στο οποίο θα νιώθουν ικανά και παραγωγικά. Επιπλέον, κρατώντας τα στην κανονική τάξη όπου δεν μπορούν να συλλάβουν έννοιες ή να ολοκληρώσουν εργασίες, συμβάλει στη μείωση της αυτογνωσίας τους, την αύξηση της απόσυρσής τους και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια καταθλιπτική διαταραχή. (Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να ανατεθεί στο παιδί με σύνδρομο Aspenger ένας προσωπικός βοηθός παρά εκείνο να τοποθετηθεί σε ένα τμήμα Ειδικής Αγωγής. Ο βοηθός θα του προσφέρει υποστήριξη και συνεχή ανατροφοδότηση).

Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger εύκολα καταβάλλονται από περιβαλλοντικούς στρεσογόνους παράγοντες και έχουν μειωμένη ικανότητα στο να σχηματίζουν διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι, δεν είναι παράξενο που δίνουν την εντύπωση της «εύθραυστης ευπάθειας και της παθητικής παιδικότητας» (Wing, 1981, σελ.117). Ο Everard (1976), έγραψε πως όταν αυτοί οι έφηβοι συγκρίνονται με τους «μη ανάπηρους» συνομηλίκους τους, «καταλαβαίνουν αμέσως πόσο διαφορετικοί είναι και τι μεγάλη προσπάθεια πρέπει να καταβάλλουν για να ζήσουν σε ένα κόσμο όπου δεν γίνονται παραχωρήσεις και που αναμένεται να προσαρμοστούν» (σελ. 2).

Οι δάσκαλοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη βοήθεια αυτών των παιδιών για να μάθουν να διαπραγματεύονται τον κόσμο γύρω τους. Επειδή τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger δεν είναι ικανά να εκφράσουν τους φόβους και της ανησυχίες τους, πρέπει ένας ενήλικας να τους βοηθήσει να αφήσουν την ασφαλή φανταστική ζωή τους για τις αβεβαιότητες του εξωτερικού πραγματικού κόσμου. Οι επαγγελματίες που δουλεύουν με εφήβους στα σχολεία πρέπει να τους δίδουν την οργάνωση και τη σταθερότητα που εκείνοι δεν έχουν. Χρησιμοποιώντας εφευρετικές στρατηγικές διδασκαλίας στα άτομα που πάσχουν από σύνδρομο Aspenger, όχι μόνο διευκολύνεται η ακαδημαϊκή επιτυχία αλλά τους βοηθάει, επίσης, να νιώσουν λιγότεροι απομονωμένοι από τους άλλους και λιγότερο καταβεβλημένοι από της απαιτήσεις της καθημερινής ζωής.

Σημείωση
Το Ευρωπαϊκό εργαλείο για την ταξινόμηση (δηλ. διάκριση) των διαταραχών, ονόματι DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th edition, 1994 – μτφρ. Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Διανοητικών Διαταραχών, 4η έκδοση, 1994) περιγράφει στη σελίδα 77 μία σειρά συνθηκών που συνάδουν με το σύνδρομο Asperger. Στην Αμερική χρησιμοποιείται ευρέως το ICD10 (International Classifical Disorder – μτφρ. Διεθνής Ταξινόμηση Διαταραχών, έκδοση 10).

Δείτε σε αυτή τη σελίδα την επισκόπηση των διαγνωστικών κριτηρίων για το σύνδρομο Asperger.

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association.(1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed.) Washington DC: American Psychiatric Association.

Asperger, H. (1991). Autistic psychopathology in childhood. In U.Frith (Ed.), Autism and Asperger syndrome(pp.37-92). Cambridge, England: Cambridge University Press.

Dewey, M. (1991). Living with Asperger’s syndrome. In U.Frith (Ed.), Autism and Asperger syndrome (pp. 184-206). Cambridge, England: Cambridge University Press.

Everard, M.P. (1976, July).Mildly autistic young people and their problems. Paper presented at the International Symposium on Autism, St. Gallen, Switzerland.

Happe, F.G.E.(1991). The autobiographical writings of three Asperger syndrome adults: Problems of interpretation and implications for theory. In U.Frith (Ed.), Autism and Asperger Syndrome (pp.207-242). Cambridge, England: Cambridge University Press.

Sacks, O. (1993, December 27). An anthropologist on Mars. The New Yorker, 106- 125.

Wing, L. (1981). Asperger’s syndrome: A clinical account. Psychological Medicine 11, 115-129.

Wing, L. (l991). The relationship between Asperger’s syndrome and Kanner’s autism. In U. Frith (Ed.), Autism and Asperger syndrome (pp. 93-121). Cambridge, England: Cambridge University Press.

Μετάφραση:
Σταματία Κοντού [socworker], κοινωνική λειτουργός.
Αθηνά Μπάκου, κοινωνική λειτουργός.

Πηγή:
O.A.S.I.S. (Online Asperger Syndrome Information and Support)
http://www.udel.edu/ Σημείωση:
Η μετάφραση έγινε εθελοντικά για λογαριασμό τ

Καλημέρα κόσμε!

Καλώς ήλθατε στο WordPress. Αυτή είναι η πρώτη σας άρθρο (post). Επεξεργαστείτε το ή διαγράψτε το και στη συνέχεια ξεκινήστε να γράφετε.