|
Είναι γενικά αναγνωρισμένο ότι οι ρόλοι του δασκάλου
συνδέονται με την μετάδοση πληροφοριών, την καθοδήγηση των μαθητών, και με
το να είναι ο ειδικός πάνω σε κάποιο θέμα/αντικείμενο και να κατέχει
γνώσεις συγκεκριμένου περιεχόμενο, όπου μπορούν να έχουν πρόσβαση οι
μαθητές. Με ποιο τρόπο αλλάζουν οι ρόλοι αυτοί;
Συνδεδεμένος με την χρήση του παγκόσμιου ιστού και των άλλων πολυμέσων, στα
περισσότερα περιβάλλοντα μάθησης με βάση τις ΤΠΕ, ο ρόλος του δασκάλου ως
αυθεντία στη “γνώση” ή ως μεταδότη πληροφοριών κινδυνεύει όταν γίνεται
εκτενής χρήση διαφορετικών πηγών πληροφοριών από εκείνες που παρέχει ο
ίδιος. Οι δάσκαλοι ενεργούν περισσότερο ως καθοδηγητές: “Όταν χρησιμοποίησα
το Διαδίκτυο και τα πολυμέσα, χρειάστηκε να αλλάξω τον τρόπο διδασκαλίας
μου˙ οι συνάδελφοι όμως που θέλησαν να διατηρήσουν τον παραδοσιακό
τους τρόπο, απλά εγκατέλειψαν”.
Οι κύριοι αναγνωρισμένοι ρόλου του δασκάλου ήταν :
Ο δάσκαλος στο ρόλο του μανθάνοντα μέσα στην τάξη: Οι δάσκαλοι
παραδέχονται ότι οι μαθητές μπορεί να είναι καλύτεροι σε ειδικά πεδία
γνώσης και ήταν πρόθυμοι να μάθουν από τους μαθητές και μαζί με αυτούς:
“Αρκετά συχνά οι ρόλοι μεταξύ δασκάλων και μαθητών αντιστρέφονταν, κυρίως
όταν οι τελευταίοι είχαν μεγαλύτερη πείρα στη χρήση της νέας τεχνολογίας”.
Μία τέτοιου είδους συλλογική προσέγγιση οδηγεί στην απόκτηση ικανοτήτων
στις ΤΠΕ και από τους δύο συμμετέχοντες.
Ο δάσκαλος στο ρόλο του καθοδηγητή. Ανάμεσα στους πολλούς ρόλους
υποστήριξης της μαθησιακής διαδικασίας, ο ρόλος του καθοδηγητή είναι ευρέως
αναγνωρισμένος. Ο ρόλος του δεν είναι μόνο αυτός του ειδικού σε ένα θέμα,
που διευκολύνει τις ενέργειες μάθησης, λύνει τα προβλήματα, και
εκσυγχρονίζει τα περιεχόμενα.
Στις συζητήσεις on-line, για παράδειγμα, ο καθοδηγητής διευκολύνει την
επικοινωνία, και μπορεί κανείς να ξεχωρίσει τους εξής ρόλους καθοδηγητή:
· Ο καθοδηγητής ως συνδιαλλακτής,
δηλαδή κάποιος που παρακινεί τον μανθάνοντα δημιουργώντας ύλη και
καταστάσεις για ενεργή μάθηση.
· Ο καθοδηγητής ως προγυμναστής,
σύμβουλος, διαιτητής, εκτιμητής και 'γραμμή εξυπηρέτησης'.
· Ο καθοδηγητής ως υποστήριγμα,
δηλαδή, περισσότερο ως οδηγητής και παρατηρητής, που φέρνει σε επαφή τα
ενδιαφερόμενα μέρη σαν μάνατζερ, παροχέας ή μεσάζων.
Ο δάσκαλος στο ρόλο του συνεργάτη των μαθητών. Υπάρχουν πολλές
δραστηριότητες με βάση τις ΤΠΕ όπου η μάθηση με εργασίες αποτελεί
παιδαγωγική στρατηγική. Σε αυτές τις δραστηριότητες, οι δάσκαλοι τείνουν να
συμμετέχουν ως ίσοι, μαζί με τους μαθητές.
Ο δάσκαλος στο ρόλο του σχεδιαστή. Ο δάσκαλος σχεδιάζει υλικό
μάθησης κυρίως σε ηλεκτρονικό σχήμα, ή παρέχει δεδομένα σε επαγγελματίες
σχεδιαστές εφαρμογών.
Ο δάσκαλος στο ρόλο του ερευνητή. Στην επαγγελματική εξέλιξη των
δασκάλων υπάρχει μια κατεύθυνση που συμβάλλει στην ιδέα του δασκάλου στο
ρόλο του ερευνητή της προσωπικής του εμπειρίας στην εκπαίδευση σαν μέσο για
την αντανάκλαση και την εσωτερίκευση των καινοτομιών που προωθούνται στην
τάξη. Καθώς εργαλεία και προϊόντα των ΤΠΕ εμπλέκονται σε πολλές καινοτομίες
στην τάξη, οι δάσκαλοι μόνοι τους, ή συνεργαζόμενοι με ερευνητές σε θέματα
εκπαίδευσης, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα αποτελέσματα της έρευνας ως
βοηθητικά μέσα κατά τον σχεδιασμό και την βελτιώση των εμπειριών μάθησης
των μαθητών με ΤΠΕ, και να τις προσαρμόσουν στις ανάγκες τους στα πλαίσια
του σχολικού προγράμματος σπουδών.
Ο δάσκαλος στο ρόλο του δια βίου καταρτιζόμενου στις ΤΠΕ. Η γνώση
ΤΠΕ είναι το πρώτο βήμα στην επαγγελματική εξέλιξη των δασκάλων. Οι
δάσκαλοι που συμμετέχουν σε καινοτομίες κάθε είδους, και ιδιαίτερα σε
καινοτομίες που χρησιμοποιούν ΤΠΕ, μπορούν να συμμετέχουν πιο εύκολα σε
επιμορφωτικά προγράμματα τόσο σε παιδαγωγικές, όσο και σε τεχνικές
καινοτομίες.
Ο δάσκαλος στο ρόλο του μέλους μιας ομάδας δασκάλων. Στις
κατανεμημένες ηλετρονικές τάξεις, οι δάσκαλοι αποτελούν μάλλον “μέλη μιας
ομάδας δασκάλων” αντί να ενεργούν σαν άτομα. Αυτό οφείλεται στην
πολυπλοκότητα που παρουσιάζουν τα συλλογικά μαθήματα, όπως διεθνής και
άλλες μορφές κατανεμημένων διατάξεων μάθησης.
Οι ρόλοι δασκάλων και μαθητών είναι αλληλοεξαρτώμενοι. Αν οι ρόλοι
του δασκάλου είναι συντονιστής, καθοδηγητής κ.λπ., οι μανθάνοντες πρέπει να
μετατραπούν σε αυτόνομους και ενεργούς ερευνητές των σχετικών πληροφοριών.
Ο ρόλος ενός αυτόνομου μαθητή έχει ως φυσική συνέπεια τον μειωμένο
καθοδηγητικό ρόλο του δασκάλου. Αυτό αυξάνει την ευθύνη του μαθητή κατά τη
μάθηση.
Οι ρόλοι των μαθητών μοιάζει να εξαρτώνται από: α) την παιδαγωγική
προσέγγιση που χρησιμοποιείται στην τάξη, β) τους ρόλους που παίζει ο
δάσκαλος, και γ) τις ομάδες της τάξης. Μερικοί από τους αναγνωρισμένους
ρόλους περιλαμβάνουν:
Ο μαθητής στο ρόλο του δασκάλου. Η κοινωνική και ενεργός μάθηση
μπορούν να ενθαρρυνθούν από τη χρήση ΤΠΕ˙ οι νέες παιδαγωγικές έννοιες
βοηθούν τους μαθητές να κατανοήσουν τον ρόλο του δασκάλου ως πιο ενεργά
εντασσόμενου στην μαθησιακή διαδικασία.
Ο μαθητής στο ρόλο του συνεργάτη. Οι μαθητές συνεργάζονται με άλλους
μαθητές και τον δάσκαλο στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες πάνω σε εργασίες.
Αυτή είναι μια σημαντική άποψη που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην
ηλεκτρονική μάθηση, αν ο καθοδηγητής επιθυμεί να θέσει τέλος στην απομόνωση
των μαθητών που δουλεύουν ατομικά on-line.
Ο μαθητής στο ρόλο του βοηθού. Οι μαθητές βοηθούν στις ομαδικές
εργασίες, όπου μπορεί να παίξουν διαφορετικούς ρόλους (για παράδειγμα
αρχηγός ομάδας, ειδικός, συντονιστής, εμψυχωτής, κρατώντας πρακτικά, κ.λπ.)
Σε γενικές γραμμές, οι μαθητές συνηθίζουν να υιοθετούν πιο δραστήριους,
εμβριθείς, υποκινούμενους και αυτορυθμιζόμενους ρόλους μάθησης. Η συλλογική
μάθηση είναι πιο συνηθισμένη από την ατομική. Οι δάσκαλοι τείνουν να
μετακινούνται από έναν παραδοσιακό ρόλο προς αυτόν του “διευκολυντή της
μάθησης”. Παρόλα αυτά, αυτές οι αλλαγές περιορίζονται συνήθως σε
περιβάλλοντα μάθησης που χρησιμοποιούν “ανοιχτές” εφαρμογές με βάση τις
ΤΠΕ, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα διαλογικής επικοινωνίας, χρήση του
Διαδικτύου σαν πηγή πληροφοριών, κ.λπ.
Οι συγγραφείς συμμετέχουν στην κοινοπραξία για
την καταγραφή και αξιολόγηση της έρευνας στις καινοτομίες μάθησης (Monitoring
and Evaluation of Research in Learning Innovations, MERLIN Consortium),
που ιδρύθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, Δράση Κλειδί για την βελτίωση της
κοινωνικοοικονομικής βάσης γνώσεων.
Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα που αντιστοιχεί στο κεφάλαιο 3.1 του
άρθρου "Κριτικοί δείκτες καινοτόμων πρακτικών στη μάθηση με
την υποστήριξη των ΤΠΕ", που παρουσιάστηκε στο Συνέδριο
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ που έγινε στο Παρίσι, στις 29 –30 Σεπτεμβρίου του 2002.
|