Ερμής

   Ο Ερμής είναι ο πλησιέστερος πλανήτης προς τον Ήλιο και ο όγδοος σε μέγεθος. Έχει μικρότερη διάμετρο από τον Γανυμήδη και τον Τιτάνα αλλά μεγαλύτερη μάζα.

        τροχιά:    57 910 000 km (0,38 AU) από τον Ήλιο
        διάμετρος: 4880 km
        μάζα:      3.3e23 kg

   Ο Ερμής ήταν γνωστός τουλάχιστον από την εποχή των Σουμερίων (3η χιλιετία π.Χ.). Οι Έλληνες του είχαν δώσει δύο ονόματα: Απόλλων, όταν εμφανιζόταν το πρωί και Ερμής, όταν εμφανιζόταν το βράδυ. Ήξεραν όμως ότι επρόκειτο για το ίδιο ουράνιο σώμα. Ο Ηράκλειτος πίστευε ότι ο Ερμής και η Αφροδίτη περιφέρονταν γύρω από τον Ήλιο και όχι γύρω από τη Γη.

   Τον Ερμή έχουν επισκεφτεί δύο διαστημόπλοια. Το πρώτο είναι το Mariner 10, που με τρεις κοντινές διελεύσεις το 1974 και 1975, έχει χαρτογραφήσει μόνο το 45% της επιφάνειας του πλανήτη. Το δεύτερο είναι το MESSENGER, που εκτοξεύτηκε το 2004 και τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Ερμή το 2011, ύστερα από μια σειρά διελεύσεων. Ήδη από την πρώτη διέλευση, Ιαν 2008, μας έχει δώσει φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας από περιοχές που δεν είχαν φωτογραφηθεί από το Marriner 10. Δυστυχώς το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Hubble δεν μπορεί να φωτοφραφίσει τον Ερμή με ασφάλεια, λόγω της εγγύτητάς του προς τον Ήλιο.

   Η τροχιά του Ερμή παρουσιάζει μεγάλη εκκεντρότητα. Το περιήλιο απέχει μόλις 46 εκατομμύρια km από τον Ήλιο, ενώ το αφήλιο απέχει 70 εκατομμύρια km. Το περιήλιο της τροχιάς του μετακινείται αργά γύρω από τον Ήλιο. Το 19ο αιώνα οι αστρονόμοι διεξήγαγαν λεπτομερείς παρατηρήσεις όσον αφορά τις τροχιακές παραμέτρους του πλανήτη. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των παρατηρήσεων δεν συμφωνούσαν με τις θεωρητικές προβλέψεις βάσει της Νευτώνιας μηχανικής. Έτσι υπέθεσαν ότι ο Ερμής δεχόταν παρέλξεις από κάποιον άλλον πλανήτη (που κάποιες φορές τον ονόμαζαν Ήφαιστο). Η απάντηση δόθηκε αργότερα από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Einstein. Οι επιτυχείς προβλέψεις στην κίνηση του Ερμή έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αποδοχή της θεωρίας.

   Έως το 1962 πιστευόταν ότι για τον Ερμή η διάρκεια της "ημέρας" ήταν ίδια με τη διάρκεια του "έτους", ότι δηλαδή ο πλανήτης είχε σταμμένο πάντα το ίδιο ημισφαίριο προς τον Ήλιο, όπως συμβαίνει με τη Σελήνη ως προς τη Γη. Αυτό όμως αποδείχτηκε λανθασμένο το 1965, ύστερα από παρατηρήσεις με radar doppler. Σήμερα είναι γνωστό ότι περιστρέφεται τρεις φορές γύρω από τον άξονά του σε διάρκεια δύο περιφορών του γύρω από τον Ήλιο. Έτσι, σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, ο Ερμής είναι το μοναδικό σώμα στο ηλιακό σύστημα που παρουσιάζει συντονισμό (resonance) περιστροφής - περιφοράς με λόγο διαφορετικό από 1:1 (αν και πολλά σώματα δεν παρουσιάζουν κανέναν συντονισμό).

   Τα ουράνια φαινόμενα, όταν παρατηρούνται από την επιφάνεια του Ερμή, δεν μοιάζουν καθόλου με αυτά που παρατηρούνται από την επιφάνεια της Γης, κι αυτό εξαιτίας της μεγάλης εκκεντρότητας στην τροχιά του πλανήτη. Σε ορισμένα γεωγραφικά μήκη ο παρατηρητής θα βλέπει τον Ήλιο να ανατέλλει και βαθμιαία να αυξάνει το φαινόμενο μέγεθός του καθώς κατευθύνεται προς το ζενίθ. Σ’ αυτό το σημείο ο Ήλιος σταματά και αναστρέφει για λίγο την πορεία του. Ύστερα σταματά και πάλι και κατευθύνεται προς τη δύση ενώ το φαινόμενο μέγεθός του ελαττώνεται. Όσο για τα άστρα, αυτά θα φαίνονται να μετακινούνται με τριπλάσια ταχύτητα στον ουρανό. Από άλλα σημεία της επιφάνειας του πλανήτη παρατηρούνται και άλλες παράξενες ουράνιες κινήσεις.

   Στον Ερμή παρατηρούνται οι μεγαλύτερες θερμοκρασιακές μεταβολές στο ηλιακό σύστημα, από 90° K έως 700° K (από –183° C έως 427° C). Η θερμοκρασία στην Αφροδίτη είναι λίγο πιο υψηλή αλλά πολύ σταθερή.

   Από ορισμένες απόψεις ο Ερμής μοιάζει με τη Σελήνη: η επιφάνειά του είναι πολύ παλαιά και γεμάτη κρατήρες, ενώ δεν έχει λιθοσφαιρικές πλάκες. Όμως έχει μεγαλύτερη πυκνότητα (5.43 g/cm³ έναντι 3.34 της Σελήνης). Ο Ερμής είναι το δεύτερο πυκνότερο μεγάλο σώμα στο ηλιακό σύστημα, μετά τη Γη. Στην πραγματικότητα, η μεγάλη πυκνότητα της Γης οφείλεται κατά ένα μέρος στη συμπίεση λόγω βαρύτητας. Εάν δεν συνέβαινε αυτό, τότε ο Ερμής θα ήταν πυκνότερος από τη Γη. Η μεγάλη πυκνότητα του Ερμή οφείλεται στον πυρήνα του από σίδηρο, που είναι συγκριτικά μεγαλύτερος από της Γης, καταλαμβάνοντας πιθανώς το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. Έτσι, ο Ερμής διαθέτει μονάχα ένα σχετικά λεπτό πυριτικό μανδύα και φλοιό.

   Το εσωτερικό του Ερμή καλύπτεται κυρίως από έναν μεγάλο πυρήνα σιδήρου με ακτίνα 1800 με 1900 km. Το εξωτερικό πυριτικό στρώμα (κατ’ αναλογία προς τον γήινο μανδύα και φλοιό) έχει πάχος μόλις 500 με 600 km. Ένα μικρό μέρος του πυρήνα ίσως είναι τηγμένο.

   Στην πραγματικότητα ο Ερμής διαθέτει μια λεπτή ατμόσφαιρα αποτελούμενη από άτομα που εκτοξεύονται από την επιφάνειά του εξαιτίας του ηλιακού ανέμου. Αυτά τα άτομα γρήγορα διαφεύγουν στο διάστημα λόγω της υψηλής θερμοκρασίας του πλανήτη. Έτσι, αντίθετα με τη Γη και την Αφροδίτη που έχουν σταθερές ατμόσφαιρες, ο Ερμής έχει μια διαρκώς ανανεούμενη ατμόσφαιρα.

   Η επιφάνεια του Ερμή παρουσιάζει τεράστιους κρημνούς, μερικοί από τους οποίους έχουν ύψος 3 km και εκτείνονται σε μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων. Κάποιοι διαπερνούν κρατήρες και άλλα εδαφικά χαρακτηριστικά με τέτοιον τρόπο που παραπέμπουν σε σχηματισμό τους λόγω συμπίεσης. Εκτιμάται ότι η επιφάνεια του Ερμή έχει συρρικνωθεί κατά 0,1% περίπου (μείωση της ακτίνας του πλανήτη περί το 1 km).

   Ένας από τους μεγαλύτερους σχηματισμούς στην επιφάνεια του Ερμή είναι η λεκάνη Caloris (Caloris Basin, εικόνα δεξιά). Πιστεύεται ότι είναι παρόμοια με τις θάλασσες της Σελήνης. Όπως και στη Σελήνη, πιθανώς σχηματίστηκε από μια πολύ μεγάλη μετεωριτική πρόσκρουση κατά τα πρώτα στάδια της ιστορίας του ηλιακού συστήματος. Αυτή η πρόσκρουση ευθύνεται ίσως και για την ανώμαλη επιφάνεια που παρουσιάζεται στην αντίθετη πλευρά του πλανήτη (αριστερά).

   Εκτός από τις διάστικτες με κρατήρες περιοχές, ο Ερμής διαθέτει και κάποιες άλλες σχετικά πιο ομαλές. Ορισμένες από αυτές ίσως οφείλονται στη δραστηριότητα αρχαίων ηφαιστείων, ενώ άλλες ίσως είναι αποτέλεσμα απόθεσης εκτοξευθέντων υλικών από μετεωριτικές προσκρούσεις.

   Μια επανεξέταση των δεδομένων του Mariner έδωσε κάποια στοιχεία πρόσφατης ηφαιστειακής δραστηριότητας στον Ερμή. Αυτό όμως δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί ελλείψει πρόσθετων δεδομένων.

   Παρατηρήσεις με radar στο βόρειο πόλο του Ερμή (περιοχή που δεν χαρτογραφήθηκε από το Mariner 10) παραδόξως δίνουν στοιχεία για ύπαρξη πάγου νερού μέσα σε κρατήρες που βρίσκονται συνεχώς στη σκιά.

   Ο Ερμής διαθέτει ένα ασθενές μαγνητικό πεδίο με ένταση περίπου όσο το 1% αυτού της Γης.

   Ο Ερμής δεν έχει κανέναν γνωστό δορυφόρο.

   Ο πλανήτης Ερμής συχνά είναι ορατός με κυάλια ή και δια γυμνού οφθαλμού, όμως πάντοτε βρίσκεται πολύ κοντά στον Ήλιο κι αυτό δυσχεραίνει την παρατήρησή του.

MESSENGER - Mercury Surface, Space Environment, Geochemistry and Ranging (NASA)