Τρόποι επικοικωνίας των αρχαίων Ελλήνων

Η Πυρσεία

Μια διαθεματική εργασία των μαθημάτων :

Τεχνολογία, Πληροφορική και Μαθηματικά

Ένα βίντεο φτιαγμένο από το Γιάννη Νίκου, μαθητή του Β3 τμήματος του 9ου Γυμνασίου Βόλου και μέλους της παιδαγωγικής ομάδας της διαθεματικής εργασίας με θέμα "Από την Πυρσεία στον σύγχρονο Υπολογιστή".

Το θέμα της διαθεματικής εργασίας εξετάστηκε διαθεματικά μέσα από τα μαθήματα:
Τεχνολογία - Καθηγητής : π. Γκιώνης Αμβρόσιος, Υπεύθυνος του προγράμματος
Πληροφορική - Καθηγήτρια : Βασιλική Βούλγαρη
Μαθηματικά - Καθηγητής : Κομίνης Γεώργιος

Η κωδικοποίηση είναι συνυφασμένη με τη καθημερινή μας ζωή...

Μια κωδικοποίηση χαρακτήρων αποτελείται από έναν κώδικα που συσχετίζει ένα σύνολο χαρακτήρων όπως πχ: οι χαρακτήρες που χρησιμοποιούμε σε ένα αλφάβητο με ένα διαφορετικό σύνολο πχ αριθμών, ή ηλεκτρικών σημάτων, προκειμένου να διευκολυνθεί η αποθήκευση, διαχείριση κειμένου σε υπολογιστικά συστήματα καθώς και η μεταφορά κειμένου μέσω τηλεπικοινωνιακών δικτύων.

Κλασικά παραδείγματα είναι ο κώδικας Μορς που κωδικοποιεί ένα σύνολο γραμμάτων του λατινικού αλφαβήτου σε μια σειρά από μικρές και μεγάλες παύλες, και ο κώδικας ASCII, που κωδικοποιεί γράμματα,αριθμούς και άλλα σύμβολα στίξης κτλ, σαν δυαδικούς αριθμούς επτά δυαδικών ψηφίων. Πχ το γράμμα 'Α' κωδικοποιείται από τον κώδικα ASCII στην ακολουθία 1-0-0-0-0-0-1.

Το δυαδικό σύστημα αρίθμησης αναπαριστά αριθμητικές τιμές χρησιμοποιώντας δύο σύμβολα, το 0 και το 1. Πιο συγκεκριμένα, το δυαδικό είναι ένα θεσιακό σύστημα με βάση το δύο. Κάθε ψηφίο ανήκει σε μία τάξη μεγέθους μεγαλύτερη κατά ένα από αυτήν του ψηφίου στα δεξιά του. Έτσι, κάθε ψηφίο ενός δυαδικού αριθμού από δεξιά προς τ' αριστερά δηλώνει μονάδες, δυάδες, τετράδες, οκτάδες κ.ο.κ.

Ονομάζεται δυαδικό επειδή η αναπαράσταση της πληροφορίας γίνεται με χρήση δύο συμβόλων.

Πληροφορική

Το DNA (δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό οξύ) είναι μια σύνθετη χημική ένωση, αποτελούμενη από δύο τμήματα, τα οποία διατηρούνται το ένα δίπλα στο άλλο λόγω των αλληλεπιδράσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των νουκλεοβάσεων. Η αλληλουχία των νουκλεοβάσεων καθορίζει τα κληρονομικά και χαρακτηριστικά των ζωντανών οργανισμών και αντιπροσωπεύει τη γενετική πληροφορία. Συνοπτικά, το DNA είναι το γενετικό υλικό του κυττάρου, το οποίο περιέχει όλες τις πληροφορίες σχετικά με τη δομή και τη λειτουργία του κυττάρου.

Βιολογία

Έστω Α ένα αλφάβητο. Κάθε μη κενό υποσύνολο C του Α ονομάζεται κώδικας επί του αλφαβήτου Α και τα στοιχεία του (κωδικο)λέξεις.

Κωδικοποίηση-Αποκωδικοποίηση :
Έστω S={a1,a2,a3?.....αν} ένα πεπερασμένο σύνολο το οποίο ονομάζουμε πηγή και C ένας κώδικας, μία συνάρτηση κωδικοποίησης είναι μία συνάρτηση f : S (βελάκι) C η οποία είναι 1-1 και επί.
Η συνάρτηση αποκρυπτογράφησης πρέπει να είναι 1-1 και επί διότι διαφορετικά, για ένα στοιχείο του S, θα αντιστοιχούν δύο στοιχεία κατά την αποκωδικοποίησή του μηνύματος. Δηλαδή σε αυτή τη συνάρτηση δεν αντιστοιχεί μόνο ένα χ σε ένα ψ, αλλά και ένα ψ σε ένα μόνο χ. Επίσης, πρέπει όλες οι λέξεις του κώδικα[(κωδικο)λέξεις] πρέπει να έχουν το ίδιο μήκος,(π.χ. ο ASCII έχει μήκος δύο[0,1]), διαφορετικά δεν θα αντιστοιχούν στο ίδιο «πηγαίο μήνυμα». Έτσι ο κώδικας C είναι σταθερού μήκους αν όλες οι λέξεις έχουν το ίδιο μήκος, δηλαδή αν υπάρχει ένας θετικός ακέραιος n ο οποίος ονομάζεται μήκος της λέξης. Αλλιώς ο κώδικας ονομάζεται μεταβλητού μήκους. Με με p θα συμβολίζουμε τον αριθμό των στοιχείων του κώδικα.

Μαθηματικά

Ιστορική Αναδρομή

Η επικοινωνία του ανθρώπου στο χρόνο

Ο άνθρωπος από την εμφάνισή τους στη γη μέχρι και σήμερα νιώθει την ανάγκη να επικοινωνήσει με διάφορους τρόπους και μέσα. Η ανάγκη για γρήγορη επικοινωνία τον οδήγησε να ανακαλύψει και να εφαρμόσει διάφορα μέσα επικοινωνίας, από τους ημεροδρόμους στην Αρχαία Ελλάδα μέχρι και το internet στη σημερινή εποχή. Χρησιμοποίησε λοιπόν ότι μέσο διέθετε τη δεδομένη στιγμή προκειμένου να μεταφέρει πληροφορίες και γεγονότα, ευχάριστα και δυσάρεστα, σε μακρινές και κοντινές αποστάσεις. Η εξέλιξη της επικοινωνίας όπως θα δούμε παρακάτω είναι αναμφισβήτητη και δημιουργικότητα του ανθρώπου εκπληκτική. Ηχητικά, και οπτικά σήματα, σήματα καπνού και φωτιάς, γραφή και κωδικοποιημένη γραφή, με το σώμα και με τη χρήση ζώων, ο άνθρωπος έφθασε έως το internet και την πιο γρήγορη μορφή επικοινωνίας, ασύγχρονη και σύγχρονη. 

ΑΙΓΕΑΣ - ΘΗΣΕΑΣ  (Προϊστορικοί χρόνοι - Μυθολογία)

Κλασικό παράδειγμα ευρηματικού τρόπου επικοινωνίας των Αρχαίων Ελλήνων σε μεγάλες αποστάσεις, βρίσκεται στην ιστορία του Θησέα, γιού του βασιλιά της Αθήνας Αιγέα, από τους προϊστορικούς-μυθολογικούς ακόμα χρόνους, που ανέλαβε τη δύσκολη αποστολή να καταργήσει την υποτέλεια των Αθηναίων στον Κρήτα βασιλιά Μίνωα.

Οι Αθηναίοι έπρεπε να στέλνουν κάθε χρόνο, επτά αγόρια και επτά κορίτσια για να γίνουν βορά του τερατώδους Μινώταυρου.
Ο Θησέας παίρνοντας τη θέση ενός από τα αγόρια, κατάφερε να σκοτώσει το Μινώταυρο μέσα στο δαιδαλώδη λαβύρινθο.

Στην επιστροφή του όμως, ξέχασε να τοποθετήσει όπως είχε προσυμφωνηθεί για την περίπτωση νίκης, άσπρο πανί στο καράβι του, (επικοινωνιακός κώδικας), με αποτέλεσμα ο Αιγέας αντικρίζοντας το μαύρο πανί, να πέσει απελπισμένος από το βράχο του Σουνίου και "Αιγαίο".

Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ  (1700 π.Χ.)

Ο περίφημος δίσκος της Φαιστού στην Κρήτη, αποτελεί την πρώτη τυπογραφική σελίδα της ανθρωπότητας και συνάμα το πρώτο καταγεγραμμένο "κωδικογραφημένο" μήνυμα. Από το 1908 που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα, παραμένει ανερμήνευτος παρά τις προσπάθειες διασήμων επιστημόνων.

Το ότι οι χαρακτήρες που επαναλαμβάνονται είναι πανομοιότυποι, αποδεικνύει ότι για την "εκτύπωση" των συμβόλων σε μαλακό πηλό πριν αυτός ψηθεί, χρησιμοποιήθηκαν ξύλινες και μεταλλικές μήτρες.

Η χρονολογική τοποθέτηση αυτού του γεγονότος, το καθιστά αξιοθαύμαστο.

ΚΩΔΙΚΟ ΜΟΙΡΟΓΝΩΜΟΝΙΟ  (4ος αιώνας π.Χ.) 

Η μέθοδος που εδώ για λόγους αναφοράς ονομάζεται "κωδικό μοιρογνωμόνιο", αποτελούσε ένα εξαιρετικά απλό σύστημα κρυπτογράφησης σύντομων μηνυμάτων. Σε δίσκο διαμέτρου 8-10 εκατοστών, άνοιγαν περιμετρικά 24 οπές (όσες και τα γράμματα του αλφαβήτου) και μία επιπλέον στο κέντρο. Επίσης, επί νοητής διαμέτρου με άκρο μία από τις περιφερειακές οπές, υπήρχε μια ενδιάμεση, σε απόσταση δύο περίπου εκατοστών από το κέντρο. Η οπή αυτή καθόριζε και τη θέση του πρώτου γράμματος του αλφαβήτου "Α", ενώ τα υπόλοιπα θεωρείται ότι αντιστοιχούσαν σειριακά στις υπόλοιπες 23 (Ο δακτύλιος με τα γράμματα που φαίνεται στην εικόνα, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά παρατίθεται για λόγους κατανόησης του συστήματος).

Παραλλαγή του συστήματος, μπορούσε να είναι ο καθορισμός άλλου γράμματος σαν εναρκτήριο για την σειριακή ανάγνωση. Αυτό γινόταν μετά από μυστική προ-συνεννόηση μεταξύ των επικοινωνιακών μερών. Το μήνυμα αποτυπωνόταν με τη βοήθεια λεπτού κορδονιού, το οποίο δενόταν στο κέντρο και από κει περνούσε διαδοχικά από τις οπές που αντιστοιχούσαν στα γράμματα του μηνύματος.

Στην περίπτωση που ένα γράμμα επαναλαμβανόταν, το κορδόνι περνούσε δύο φορές από την ίδια οπή, με περιέλιξη γύρω από την περιφέρεια του δίσκου. Η ανάγνωση του μηνύματος γινόταν από το τέλος προς την αρχή, με το "ξετύλιγμα" του κορδονιού.

ΚΕΡΩΜΕΝΑ ΔΙΠΤΥΧΑ ΠΙΝΑΚΙΔΙΑ  (4ος αιώνας π.Χ.)

Τα δίπτυχα κερωμένα πινακίδια, αποτελούσαν ίσως μία από τις σημαντικότερες μεθόδους αποστολής μηνυμάτων. 

Το μήνυμα σκαλιζόταν πάνω σε κερί ή πίσσα που είχε απλωθεί για το λόγο αυτό στην επιφάνεια ξύλινων πλακών, ενωμένων μεταξύ τους με κάποιο είδος άρθρωσης.

Για την αποτύπωση των λέξεων, εφόσον επρόκειτο για διαβαθμισμένες πληροφορίες, εφαρμοζόταν κάποια προσυμφωνημένη μέθοδος κωδικογράφησης και η γραφή γινόταν ανάποδα, ώστε να απαιτείται κάτοπτρο για την ορθή 

ανάγνωσή τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραλλαγής του συστήματος, είναι ο τρόπος με τον οποίο ο αυτοεξόριστος στην Περσία Σπαρτιάτης Δημάρατος (4ος αιώνας π.Χ.), έστειλε στη Σπάρτη την πληροφορία ότι ο βασιλιάς Ξέρξης σκόπευε να εκστρατεύσει εναντίον τους. Σκάλισε λοιπόν το μήνυμα στην ξύλινη επιφάνεια των πινακίδων και τις κάλυψε με κερί. Κατόπιν έστειλε τις φαινομενικά άδειες πινακίδες στη Σπάρτη, όπου η γυναίκα του βασιλιά Λεωνίδα Γοργώ, μαντεύοντας το τέχνασμα αποκάλυψε την κρυμμένη πληροφορία.

ΚΡΥΦΑΙΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ  (4ος αιώνας π.Χ.)

Η μέθοδος των κρυφών επιστολών, περιγράφεται από τον Αινεία τον Τακτικό ως ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα κρυπτογραφικής επικοινωνίας των Αρχαίων Ελλήνων.

Η διαδικασία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εξαιρετικά απλή έως αφελής. Θα πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη, αφενός η χρονολογική τοποθέτηση της μεθόδου και αφετέρου, το επίπεδο αντίληψης των αντιπάλων των Ελλήνων την εποχή εκείνη.

Το κωδικοποιημένο μήνυμα περιείχε "ανοιχτά" όλα τα σύμφωνα, ενώ τα φωνήεντα αντικαθίσταντο με ομάδες αριθμού στιγμάτων, ανάλογα με την κατά τάξη αρίθμησή τους στο αλφάβητο. Ο πίνακας που ακολουθεί αποδίδει παραστατικά τη μέθοδο.

Για παράδειγμα, η φράση "ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΚΑΛΟΣ" γραφόταν:

Με κατάλληλες ομαδοποιήσεις, μπορούσαν να γίνουν πολλές παραλλαγές στον τρόπο εμφάνισης του μηνύματος:

ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΙ

Στη μυθολογία αναφέρεται ο Ερμής ως ο αγγελιοφόρος των θεών, δηλαδή ως μεσάζοντας μεταξύ αυτών και των ανθρώπων. Τον απεικόνιζαν με φτερωτά σανδάλια που έδιναν γρηγοράδα

ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΙ

Οι αρχαίοι Έλληνες μπορούσαν να ανταλλάσουν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και σε γρήγορο χρόνο πληροφορίες, τόσο κατά την περίοδο των πολέμων όσο και σε περίοδο ειρήνης. Ο πιο διάσημος ημεροδρόμος ήταν ο Φειδιππίδης που μετέφερε στους Έλληνες το μήνυμα της νίκης τους ενάντια στους Πέρσες, ιδρύοντας εν αγνοία του αλλά και προς τιμή του το αγώνισμα του Μαραθώνιου. Αλλά και το Ολυμπιακό αγώνισμα της σκυταλοδρομίας είναι το κατάλοιπο αρχαίου ταχυδρομικού συστήματος. Η σκυτάλη στην αρχαιότητα είχε το μεταφερόμενο μήνυμα. Ο Φειδιππίδης έκανε το δρόμο από τον Μαραθώνα ως την Αθήνα για να μεταφέρει το νέο της νίκης των Ελλήνων κατά των Περσών, χωρίς να σταματήσει πουθενά. Οι άνθρωποι αυτοί ονομάζονταν Ημεροδρόμοι. Οι Ημεροδρόμοι ήταν άνθρωποι γνωστοί για τις ικανότητές τους στο τρέξιμο στους οποίους εμπιστεύονταν τη μεταφορά μηνυμάτων σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ενδέχεται κάποιοι από τους ημεροδρόμους να ήταν έφιπποι ειδικά όταν ήταν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις. Αυτή ήταν η αρχική μορφή του συστήματος των ημεροδρόμων που στη πορεία αναβαθμίστηκε και βελτιώθηκε με τη δημιουργία σταθμών στους οποίους οι αγγελιαφόροι πλέον άλλαζαν τα άλογά τους και ξεκουράζονταν ή άλλαζε και ο αγγελιοφόρος.

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ

Γνωστοί χαριτωμένοι αγγελιοφόροι της ιστορίας είναι τα ταχυδρομικά περιστέρια. Έχουν την άνεση να επιστρέφουν στην φωλιά τους από πολύ μακρινές αποστάσεις μεταφέροντας και μικρά μηνύματα δεμένα σε μικρή θήκη πάνω τους. Εντυπωσιακή και ανεξήγητη είναι και η ικανότητά τους να ξαναβρίσκουν την φωλιά τους από μεγάλες αποστάσεις, ακόμα κι αν αυτή έχει μετακινηθεί σε κάποια απόσταση απ την αρχική της θέση ή ακόμα κι όταν αυτή είναι διαρκώς μετακινούμενη π.χ. σε πλοίο. Η ταχυδρομική χρήση των περιστεριών είναι γνωστή απ την αρχαιότητα και συνεχίστηκε μέχρι και στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όπου κάποια περιστέρια παρασημοφορήθηκαν για τις ικανότητές τους. Ακόμα και σήμερα ο στρατός των ΗΠΑ και του Καναδά διατηρεί ταχυδρομικά περιστέρια για περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Πραγματικοί εφευρέτες του τρόπου επικοινωνίας με ταχυδρομικά περιστέρια υπήρξαν οι Σουμέριοι, γύρω στο 2000 π.Χ. Τις πρώτες αναφορές για χρήση περιστεριών τις έχουμε από αιγυπτιακές πηγές του 12ου π.Χ. αιώνα. Στην Ελλάδα ο Αιλιανός αναφέρει ότι στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αρχαία Ολυμπία πήρε μέρος και ο αθλητής Ταυροσθένης από την Αίγινα. Το μήνυματης νίκης του έφθασε στην Αίγινα με ένα περιστέρι που είχε στο πόδι του μια κόκκινη κορδέλα.

ΦΡΥΚΤΩΡΙΕΣ (φρυκτός = πυρσός +ώρα = φροντίδα)

Η ανάγκη για κάτι γρηγορότερο από τους ταχυδρόμους, οδήγησε στην απόφαση να δημιουργηθεί σύστημα μηνυμάτων με φωτιά. Οι φρυκτωρίες είναι συστηματική μέθοδος μετάδοσης προσυμφωνημένων μηνυμάτων με χρήση φωτιάς σύντομα και σε μεγάλη απόσταση. Η χρήση φωτεινών σημάτων κυρίως χρησιμοποιήθηκε στο πόλεμο για να μεταφέρουν τις διαταγές των ανωτέρων. Τα οπτικά σήματα μπορούσαν να αναπαράγουν πληροφορίες μεγάλης ποικιλίας. Για παράδειγμα η Μήδεια, υψώνοντας ένα αναμμένο πυρσό ειδοποίησε τους Αργοναύτες να σπεύσουν στη Κολχίδα. Για τη μετάδοση των οπτικών σημάτων με έντονους καπνούς ή στήλες καπνού ήταν απαραίτητη η κατασκευή ειδικών κτισμάτων σε υπερυψωμένα σημεία, τα οποία ονομάζονταν φρυκτωρίες. Για τα φωτεινά σήματα που ανταλλάσσονταν μέσω των φρυκτών (πυρσών) είχαν συμφωνήσει εκ των προτέρων και οι δύο πλευρές για τη μετάφραση των μηνυμάτων. Όπως εκτιμούν οι μελετητές ο πρώτος που χρησιμοποίησε τηλεπικοινωνιακούς πύργους για τη μετάδοση μηνυμάτων ήταν ο Ηρακλής, ο οποίος σε δύο κωμοπόλεις της Δυτικής Μεσογείου, την Αβύλη και την Κάπλη, έστησε τις γνωστές Ηράκλειες Στήλες, που έπαιζαν το ρόλο φάρου στα διερχόμενα πλοία. Από τα γνωστότερα παραδείγματα μετάδοσης μηνυμάτων με σήματα φωτιάς ήταν η είδηση ότιη Τροία έπεσε στα χέρια των Ελλήνων και η υπόλοιπη Ελλάδα το έμαθε σε χρόνο ρεκόρ, σε μία ημέρα. Για την μετάδοση του μηνύματος χρησιμοποιήθηκε το σύστημα της πυρσείας δηλαδή η χρήση φωτεινών αναμεταδοτών από βουνοκορφή σε βουνοκορφή.

Το μήνυμα ταξίδεψε από την Τροία στο Ερμαίο της Λήμνου, απο κεί στον Άθω, στις κορυφές του Μακίστου στην Εύβοια και στη κορυφή του Κιθαιρώνα. Από εκεί το μήνυμα μεταφέρθηκε στη λίμνη Γοργώτη, στο Αγίπλαγκτο (Μέγαρα) και στη συνέχεια η φωτεινή λωρίδα υπερπήδησε το Σαρωνικό κόλπο κι έφτασε στο Αραχναίον κοντά στις Μυκήνες κι απο κει ημεροδρόμοι το μετέφεραν στο ανάκτορο των Ατρειδών. Οι κορυφές των βουνών δεν επιλέχθηκαν τυχαία. Ακόμα και σήμερα παρατηρούμε ότι υπάρχει καλή ορατότητα μεταξύ τους. Είναι το πρώτο και αρχαιότερο οργανωμένο δίκτυο επικοινωνίας για το οποίο υπάρχει γραπτή μαρτυρία (Αισχύλου Αγαμέμνων, στίχοι263-304)

ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΚΗ Ή ΚΡΥΠΤΕΙΑ ΣΚΥΤΑΛΗ

Η τέχνη της κρυπτογράφησης χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα για πολεμικούς σκοπούς. Ο όρος σκυτάλη, μέθοδος των Σπαρτιατών, είναι ευφυής και διάσημος αλλά και παρεξηγημένος. Γύρω από ξύλινο κύλινδρο (σκυτάλη) τυλίγεται ταινία περγαμηνής ή υφάσματος ή δέρματος. Κατά μήκος της περιέλιξης καταγράφονταν σειρές μηνύματος. Όταν ξετυλίγονταν η ταινία, τα γράμματα βρίσκονταν σε αταξία, η οποία δεν επέτρεπε να αποκωδικοποιηθεί το μήνυμα. Ο παραλήπτης έπρεπε να τυλίξει την ταινία σε κύλινδρο(σκυτάλη) ίδιου μήκους και διαμέτρου, με τον τρόπο που είχε προ-συμφωνηθεί με τον αποστολέα, προκειμένου να αποκαλύψει το μήνυμα. Τα μηνύματα που μεταφέρονταν με τη μέθοδο αυτή, θα πρέπει να ήταν σύντομα, δηλαδή «λακωνικά». Ο Πλούταρχος περιγράφει τη μέθοδο στο έργο του «ο βίος του Λύσανδρου» και αναφορές γίνονται από τους Θουκυδίδη, Ξενοφώντα, Αριστοφάνη, Πίνδαρο, Πλάτωνα κ.ά..

ΤΗΛΕΒΟΑΣ: ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Ο Μ. Αλέξανδρος χρησιμοποίησε για τον στρατό του τις ακουστικές επικοινωνίες. Ήταν ο πρώτος που συνέλαβε τη ιδέα της αναπαραγωγής ήχων μέσω του ακουστικού τηλέγραφου ο οποίος μπορούσε να μεταφέρει τους ήχους μέσω του αέρα σε μακρινές αποστάσεις. Αποτελούνταν από ένα τρίποδο ύψους τεσσάρων μέτρων ενωμένο στη κορυφή, από την οποία ξεκινούσε ένα σκοινί που συγκρατούσε ένα στρογγυλό ηχητικό κέρας μεγάλου μεγέθους. Η ανάρτηση ήταν τέτοια που επέτρεπε την περιστροφή του κέρατος, ώστε το σήμα να πηγαίνει προς όλες τις κατευθύνσεις. Το ηχητικό σήμα μπορούσε να ακουστεί καθαρά, ακόμα και σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους και την κατεύθυνση του ανέμου.

ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ (Ο ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΑΙΝΕΙΑ ΤΟΥ ΤΑΚΤΙΚΟΥ)

Γύρω στα 330 π.χ. ο Αρκάδας στρατηγός Αινείας ο Τακτικός επινόησε ένα έξυπνο σύστημα τηλεγραφίας. Στους σηματοδοτικούς σταθμούς υπήρχαν 2 πανομοιότυποι κάδοι κυλινδρικοί γεμάτοι με νερό μέχρι το ίδιο σημείο που είχαν στη βάση τους από μια βρύση ίδιας διαμέτρου, ώστε όταν έτρεχε νερό η ροή του να ήταν ίδια και στους δύο κάδους. Το ύψος των κάδων ήταν περίπου 1,50 μέτρα και το πλάτος τους περίπου μισό μέτρο. Πάνω στο νερό του κάθε κάδου επέπλεε ένα ξύλινο ραβδί που ήταν κάθετα στηριγμένο σε έναν κυλινδρικόφελό που είχε διάμετρο λίγο μικρότερη από τους κάδους. Το ραβδί ήταν χωρισμένο σε παράλληλους κύκλους που είχαν απόσταση περίπου 6 εκατοστά μεταξύ τους. Στα κενά αυτών των κύκλων ήταν σημειωμένες διάφορες κωδικοποιημένες πληροφορίες στρατιωτικής κυρίως φύσης οι ίδιες και στους 2 κάδους. Η επικοινωνία γινόταν ως εξής όταν επρόκειτο να μεταδοθεί ένα μήνυμα. Ειδοποιούσαν τον επόμενο σταθμό υψώνοντας έναν πυρσό. Όταν οεπόμενος σταθμός ειδοποιούσε και αυτός με έναν πυρσό ότι ήταν έτοιμος, ο πομπός ύψωνε τον πυρσό του και πάλι και τότε άνοιγαν και οι δύο τις βρύσες ταυτόχρονα. Όταν το ραβδί καθώς κατέβαινε έφτανε στο μήνυμα που ήθελαν να μεταδώσουν τότε ο πομπός έσβηνε τον πυρσό και τότε έκλειναν και οι δύο βρύσες. Το μήνυμα είχε μεταδοθεί. Το σύστημα αυτό βασίζεται στο συγχρονισμό κινήσεων πομπού και δέκτη. Ο Τηλέγραφος του Αινεία συνδύαζε τους πυρσούς και τη μηχανική έτσι ώστε η επικοινωνία μεταξύ του αποστολέα και του δέκτη να περιέχει σαφείς πληροφορίες, όπως, για παράδειγμα, "πεζικό με βαρύ οπλισμό" κ.α. Βασική προϋπόθεση για τη σωστή μετάδοση του μηνύματος ήταν οι υδραυλικοί τηλέγραφοι να είναι όμοιοι.

Οι υδραυλικοί τηλέγραφοι βρίσκονταν πάντα σε υψόμετρα, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη οπτική επαφή. Η απόσταση που είχαν μεταξύ τους δύο ή περισσότεροι τηλέγραφοι δεν ήταν σταθερή, παρ όλα αυτά μπορούμε να πούμε ότι συνήθως ξεπερνούσε τα δεκάδες χιλιόμετρα.

Ο ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΒΙΟΥ- ΠΥΡΣΕΙΑ (ΟΠΤΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ)

Πρόκειται για αλφαβητικό Κώδικα. Όταν οι χρήστες του υδραυλικού τηλέγραφου με την πάροδο του χρόνου διαπίστωσαν δυσκολίες στην ακριβή περιγραφή των πληροφοριών όπως αναφορά σε αριθμητικές δυνάμεις του εχθρού, ήρθε ή ώρα που οι Κλεόξενος και Δημόκλειτος παρουσίασαν την "Πυρσεία" ή αλλιώς "οπτικό τηλέγραφο".

Η λειτουργία του είχε ως εξής: αρχικά διαίρεσαν το αλφάβητο σε πέντε μέρη ανά πέντε γράμματα τα οποία αναγράφονταν σε πινακίδες τις οποίες θα έπρεπε να έχουν μαζί τους όσοι θα συνομιλούσαν. 

Πριν εγκαταστήσουν και τα υπόλοιπα εξαρτήματα του τηλέγραφου υπήρχε η συνεννόηση ότι οι πρώτοι -δύο στον αριθμό- πυρσοί που θα σηκώνονταν θα ήταν από εκείνον που ήθελε να αναγγείλει κάτι. 

Για να επιτευχθεί σωστά και γρήγορα η μετάδοση του μηνύματος, οι χρήστες της Πυρσείας, οι οποίοι ήταν πολίτες με άριστη γνώση ανάγνωσης, γραμματικής και ορθογραφίας, εκπαιδεύονταν καθημερινά ώστε να συνηθίσουν στον τρόπο ραφής και μετάδοσης των μηνυμάτων.

Με την πάροδο του χρόνου κάποιοι βελτίωσαν τον οπτικό τηλέγραφο κάνοντας στην αρχική μορφή κάποιες παρεμβάσεις, αλλάζοντας τα γράμματα των πλακών έτσι ώστε να αποφευχθεί η υποκλοπή του μηνύματος. 

Η μεταφορά των πληροφοριών θα ξεκινούσε αν κι από την απέναντι πλευρά σηκώνονταν δύο πυρσοί. Όταν κατέβαιναν όλοι οι πυρσοί, τότε εκείνος που ήθελε να αναφέρει κάτι σήκωνε τους πρώτους πυρσούς από τα αριστερά, δηλώνοντας με αυτό το τρόπο στο δέκτη ποια πινακίδα έπρεπε να εξετάσει. Αν για παράδειγμα σήκωνε τον πρώτο πυρσό , εννοούσε τη πρώτη πινακίδα κ.ο.κ. Η δεύτερη ομάδα πυρσών χρησιμοποιούνταν για να υποδείξουν τα γράμματα που θα σχημάτιζαν τη λέξη του μηνύματος. Για την καλύτερη καταγραφή των εναλλασσόμενων πυρσών οι χρήστες χρησιμοποιούσαν κατάλληλες διόπτρες. Για την αποφυγή λαθών, εκείνος που θα σήκωνε ή θα κατέβαζε τους πυρσούς, ήταν πίσω από ένα πρόχειρα κατασκευασμένο τοίχο με σύνηθες ύψος τα δέκα μέτρα. Επειδή η συμπλήρωση ενός πλήρους μηνύματος απαιτούσε χρόνο, οι χρήστες αναγκάστηκαν να βρουν τις λέξεις με τα λιγότερα γράμματα, χωρίς όμως να χάνει το πληροφοριακό της περιεχόμενο η πρόταση.

ΣΗΜΑΤΑ ΣΗΜΑΙΩΝ

Ένας αρκετά διαδεδομένος τύπος οπτικών σημάτων που χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα κυρίως απ τον στρατό, είναι με κινούμενες σημαίες και αντίστοιχο κώδικα κινήσεων. Στο ναυτικό χρησιμοποιείται ακόμη από τους σημαιοφόρους. Αλλά και στα αεροδρόμια παρόμοιο απλουστευμένο σύστημα βοηθάει (αναντικατάστατο μέχρι και σήμερα!) στους ελιγμούς των αεροσκαφών στο αεροδρόμιο.

ΑΝΑΚΛΑΣΤΗΡΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ

Τα σήματα από τις φωτιές λέγεται ότι βοηθιόταν με ειδικούς ανακλαστήρες να φανούν αρκετά μακριά. Κάποιες γυαλισμένες ασπίδες λένε ότι ήταν πολύ καλές και για τέτοια χρήση. Αργότερα η χρήση κανονικών κατόπτρων μπορούσε να χρησιμοποιήσει προφανώς και την αντανάκλαση του ηλιακού φωτός για επικοινωνία. Όπως λέει η Ιστορία, ο περίφημος φάρος της Αλεξανδρείας χρησιμοποιούσε ειδικούς ανακλαστήρες και ίσως και κάποιον ειδικό φακό, ώστε να στέλνει το φως του στην μέγιστη δυνατή απόσταση. Λέγεται μάλιστα ότι παρατηρώντας μέσα από αυτό τον φακό υπήρχε η δυνατότητα να φανούν ευκολότερα τα μακρινά πλοία αλλά και με την βοήθειά του να καούν από μακριά εχθρικά πλοία.

ΣΦΥΡΙΓΜΑΤΑ

Οι Γκουάντσε, οι κάτοικοι των Καναρίων Νησιών, χρησιμοποιούσαν μια ειδική γλώσσα σφυριγμάτων για να επικοινωνούν σε μεγάλες αποστάσεις. Λέγεται ότι με αυτά τα σφυρίγματα μπορούσαν να επικοινωνούν μέχρι και σε αποστάσεις τεσσάρων χιλιομέτρων. Ο Αυστριακός Δρ. Ντομινίκ Ουέλφερ που μελέτησε αυτή την ιδιόμορφη γλώσσα το 1940 κατέγραψε ένα λεξιλόγιο αποτελούμενο από 2.909 λέξεις! Η γλώσσα αυτή των σφυριγμάτων Σίλμπο, διασώζεται μέχρι σήμερα στο νησί Γκομέρα, περιλαμβάνει τέσσερις ήχους για φωνήεντα και δύο για σύμφωνα. Σήμερα γίνονται προσπάθειες να παραμείνει ζωντανή. Παρόμοιες αναφορές υπάρχουν και για κάποια χωριά της Ελλάδας που κάποιοι μπορούν ακόμα να επικοινωνούν με σφυρίγματα

ΚΑΜΙΝΟΒΙΓΛΑΤΟΡΕΣ

Οι Βυζαντινοί είχαν τους καμινοβιγλάτορες δηλαδή τις βίγλες (παρατηρητήρια) και τα καμίνια που διατηρούσαν άσβηστη τη φλόγα των πυρσών. Το σύστημα επικοινωνίας των Βυζαντινών έφτανε μέχρι την ταρσό της Μικράς Ασίας μια απόσταση δηλαδή 700χιλιομέτρων και η απόσταση από φανό σε φανό ήταν περίπου 100 χιλιόμετρα.

Ο Κ. Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το μήνυμα έφτανε στην Κωνσταντινούπολη σε μία ώρα. Μετά την κατάκτηση του Βυζαντίου από τους Σταυροφόρους το 1204 αυτοί χρησιμοποίησαν το τηλεπικοινωνιακό σύστημα των πύργων (οι Τούρκοι τους ονόμαζαν κουλέδες). Είχαν φτιάξει πολλούς πύργους τους οποίους ονόμαζαν και φανούς (Το Φανάρι της Κωνσταντινούπολης από αυτό πήρε το όνομά του).

Πηγές :

ΝΟΗΣΙΣ - Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας, www.tmth.edu.gr

Γενικό Επιτελείο Στρατού, www.army.gr

ΕΤ, Εκπομπή ΜΕΤΑΜΟΥΣΕΙΟ

Μουσείο Τηλεπικοινωνιών ΟΤΕ

Τσιρίμπαση Ελένη, Η  Επικοινωνία του ανθρώπου στο χρόνο

ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ,  Διεθνής Πολιτιστικός Φιλοσοφικός Οργανισμός

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ