Με την επικράτηση του Χριστιανισμού οι Έλληνες Ορθόδοξοι δέχτηκαν την εβραϊκή αρίθμηση και εγκατέλειψαν τά ονόματα πού παρέπεμπαν στο Δωδεκάθεο. Αντί της Πρώτης Σαββάτου μόνο, χρησιμοποιούν την Κυριακή, σε ανάμνηση της ανάστασης του Κυρίου. Αντίθετα οι λοιποί Ευρωπαίοι διατηρούν την ελληνική ονοματοθεσία μεταφρασμένη βεβαίως στην διάλεκτό τους. Η εβδομάδα αποτελεί την πρώτη τεχνητή μονάδα μέτρησης του χρόνου, η αξία της όμως μάλλον οφείλεται σέ θρησκευτικούς λόγους παρά στην επιστημονική της αναγκαιότητα.

Οι μήνες στην ελληνική αρχαιότητα έπαιρναν το όνομα από τις εορτές πού τελούνταν στην διάρκειά τους καί  εποίκιλαν από πόλη σε πόλη , ενώ στους Ρωμαίους άλλοι φέρουν τά ονόματα θεών ή καισάρων και άλλοι τον αύξοντα αριθμό τους. Έτσι ο Ιανουάριος οφείλει το όνομά του στον διπρόσωπο θεό ή βασιλιά Ιανό, ο Φεβρουάριος στις εορτές προς τιμήν του Κρόνου, ο Μάρτιος στον θεό Άρη, ο Απρίλιος στην Αφροδίτη, ο Μάιος στην μητέρα του Ερμή, Μαία, ο Ιούνιος στην Ήρα, ο Ιούλιος στον ομώνυμο καίσαρα, ο Αύγουστος στον Οκταβιανό πού ονομάστηκε Αύγουστος (= σεβαστός), ενώ οι υπόλοιποι μήνες φέρουν ονόματα με βάση την αρίθμησή τους στα λατινικά και την θέση τους στους 10 αρχικούς μήνες επί Ρωμύλου. Ο Ιανουάριος και Φεβρουάριος είναι μεταγενέστερες προσθήκες από τον Νουμά, τον Σαβίνο βασιλιά των Ρωμαίων, πού διαδέχτηκε τον Ρωμύλο. Από τά αρχαιοελληνικά αναφέρουμε ενδεικτικά τους μήνες σύμφωνα με το ηλιοσεληνιακό αττικό ημερολόγιο. Γαμηλιών (Ιαν/Φεβ), Άνθεστηριών (Φεβ/Μαρ), Ελαφηβολιών (Μαρ/Απρ), Μουνυχιών (Απρ/Μάι), Θαργηλιών (Μάι/Ιούν), Σκιροφοριών (Ιουν/Ιουλ), Εκατομβαιών (Ιουλ/Αυγ), Μεταγειτνιών (Αυγ/Σεπ), Βοηδρομίων (Σεπ/Οκτ), Πυανεψιών (Οκτ/Νοε), Μαιμακτηριών (Νοε/Δεκ) και Ποσειδεών (Δεκ/Ιαν). Ο μήνας άρχιζε με την πρώτη ορατότητα της Σελήνης και τελείωνε με την νέα Σελήνη, ενώ το έτος άρχιζε με την πρώτη ορατότητα της Σελήνης μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Με την ρωμαϊκή κατάκτηση η Αθήνα και η υπόλοιπη Ελλάδα υιοθέτησε σταδιακά το ρωμαϊκό ηλιακό ημερολόγιο.

 Από την αρχαιότητα έγιναν πολλές προσπάθειες σύνδεσης του έτους με τους μήνες αλλά και τις ημέρες, παρά τις δυσκολίες πού ενέχει το γεγονός, ότι το έτος δεν περιέχει ακέραιο αριθμό ημερών (περίπου 365,25) ή μηνών, ούτε ο σεληνιακός μήνας περιέχει ακέραιο αριθμό ημερών (περίπου 29,5 κατά μέσο όρο). Έτσι προτεινόταν κατά καιρούς, κυρίως από τούς Έλληνες, διάφορες διορθώσεις ή και εμβόλιμοι μήνες ανά μερικά έτη. Για ιστορικούς λόγους αναφέρουμε την συμβολή του Αναξίμανδρου του Μιλήσιου, τού Κλεόστρατου τού Τενέδιου, του περίφημου Μέτωνα  Παυσανίου από την Αθήνα ( Μέτωνος  ενιαυτός), του Καλλίπου του Κυζικηνού (μέτοικος στην Αθήνα), του Αριστάρχου του Σαμίου και βεβαίως του Ιππάρχου.

Επίσης ο Ιούλιος καίσαρ το 46 π.Χ. επέφερε σημαντική μεταρρύθμιση στο ημερολόγιο δίδοντας μάλιστα το όνομά του (Ιουλιανό ημερολόγιο). Για την ακρίβεια επέβαλε την μεταρρύθμιση πού επεχείρησε δύο αιώνες πρίν, το 238 στην Αίγυπτο, ο Πτολεμαίος ο Ευεργέτης, αλλά η αντίδραση του ιερατείου τον εμπόδισε. Με την μεταρρύθμιση αυτή εισήχθη το δίσεκτο έτος. Το Ιουλιανό ημερολόγιο κάθε 400 χρόνια κέρδιζε 3 ημέρες. Την ανακρίβεια την διαπίστωσε ο βυζαντινός σοφός Νικηφόρος Γρηγοράς (1295-1359), αλλά την αίτησή του για διόρθωση του ημερολογίου την απέρριψε ο αυτοκράτωρ Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος, για να μην προκληθεί σκάνδαλο στις συνειδήσεις των πιστών. Έτσι την νέα μεταρρύθμιση θα την κάνει ο πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ το 1582 με τις προτάσεις επιστημονικής επιτροπής, πού συνέστησε προς τούτο. Το νέο ημερολόγιο εκλήθη Γρηγοριανό και η ακρίβειά του είναι μια ημέρα κάθε 3.323 χρόνια. Το Γρηγοριανό ημερολόγιο καθιερώθηκε στην Ευρώπη με καθυστέρηση αιώνων. Στην Ελλάδα εισήχθη το 1923, οπότε η 16^η Φεβρουαρίου μετονομάστηκε  σε 1^η Μαρτίου, η εκκλησία όμως το δέχθηκε το επόμενο έτος 1924. Σήμερα υπάρχουν κάποιοι πιστοί, πού ακόμα χρησιμοποιούν ως προς τά εκκλησιαστικά το Ιουλιανό ημερολόγιο, οι λεγόμενοι παλαιοημερολογίτες..

Εκτός από τις μονάδες χρονολόγησης των αστρονομικών κύκλων, παλαιότατο σύστημα και ευρέως χρησιμοποιούμενο ήταν οι Ολυμπιάδες. Ολυμπιάς ήταν το χρονικό διάστημα τεσσάρων ετών μεταξύ  δύο διοργανώσεων της εορτής των Ολυμπίων. Ως πρώτο έτος της πρώτης Ολυμπιάδος εθεωρείτο το 776 π.Χ., έτος αναβίωσης βεβαίως και όχι ιδρύσεως, των Ολυμπιακών Αγώνων. Τέλος αναφέρομε ότι στα ελληνιστικά χρόνια η χρονολόγηση γινόταν από θανάτου Αλεξάνδρου (του Μεγίστου), ενώ βεβαίως με την επικράτηση του Χριστιανισμού  καθιερώθηκε ως βάση χρονομέτρησης η ημερομηνία γέννησης του Χριστού και ο χρόνος διακρίνεται σήμερα σε π.Χ και μ.Χ.

Τεχνητές μονάδες χρόνου

Με την εξέλιξη της αστρονομίας αλλά και την ανάγκη ακριβέστερου προσδιορισμού του χρόνου, πού επέβαλλαν οι νέες συνθήκες είτε της καθημερινής ζωής, είτε της ανάπτυξης των επιστημών, προέκυψαν αφ’ ενός οι μικρότερες υποδιαιρέσεις της ημέρας, ώρες, λεπτά , δευτερόλεπτα, χιλιοστά του δευτερολέπτου (μιλισεκόντ), μικροδευτερόλεπτα (1/1000 του μιλισεκόντ), αφ’ ετέρου η ίδια η ημέρα προσδιορίστηκε με μεγαλύτερη ακρίβεια, όπως και η σχέση της με το έτος.  Αργότερα μάλιστα με τις διαστημικές πτήσεις και την πυρηνική διάσπαση δημιουργήθηκε η ανάγκη για μεγαλύτερη ακόμα ακρίβεια στην μέτρηση του χρόνου. Ο χρόνος ζωής π.χ. σωματιδίων πού παράγονται με πυρηνικές διεργασίες μπορεί να είναι αφάνταστα μικρός. Εμφανίζονται και εξαφανίζονται μέσα σε νανοδευτερόλεπτα (1/1000 του μικροδευτερολέπτου) ή σε πικοδευτερόλεπτα (1/1000 του νανοδευτερολέπτου). Έτσι επετεύχθη μέθοδος μέτρησης του χρόνου με ακρίβεια  1 δευτερόλεπτο στα 3.000 χρόνια! Από την άλλη πλευρά πάλι, ακόμα και το έτος είναι κωμικά ανεπαρκές για τις μελέτες των αρχείων της Γής (αρχαιολογικά ευρήματα, γεωλογικά στρώματα, απολιθώματα, ραδιενεργά στοιχεία) από αρχαιολόγους, παλαιοντολόγους, γεωλόγους. Εκεί πλέον, όπως και στο αμυδρό φώς πού φτάνει στον πλανήτη μας από απομακρυσμένα άστρα, καταγράφονται συμβάντα, πού συνέβησαν πρίν από αιώνες, χιλιετίες, εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια έτη, αφού μπορούμε να αναχθούμε ακόμα και στην στιγμή της δημιουργίας του σύμπαντος. Είναι αξιοζήλευτο το προνόμιο των αστρονόμων – αστροφυσικών, αλλά εξίσου εντυπωσιακό, αν αναλογισθεί κανείς, ότι εκείνο πού παρατηρούν, την στιγμή πού το παρατηρούν, είναι το παρελθόν των αστέρων. Και τούτο, διότι οι αποστάσεις του εξωτερικού διαστήματος είναι τόσο τεράστιες, πού ακόμα και το φώς, το οποίο διανύει 9.5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα  το έτος, χρειάζεται δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει στον παρατηρητή της Γής από άλλους γαλαξίες. Εκείνο πού παρατηρείται λοιπόν, είναι το πώς ήταν ο αστέρας ή ο γαλαξίας, όταν το φώς ξεκίνησε από αυτόν. Ενδεχομένως παρατηρούμε το παρελθόν, εν εξελίξει βεβαίως, ενός αστέρα, οποίος έχει πρό πολλού πεθάνει.

Για να επανέλθουμε στις σημερινές μονάδες μέτρησης του χρόνου αναφέρουμε ότι το έτος έχει 365 ημέρες αλλά κάθε τέσσερα χρόνια έχει 366 μέρες (δίσεκτο έτος). Έχει δε 12 μήνες με διαφορετικό αριθμό ημερών, και διαιρείται σε τέσσερις εποχές άνισης διάρκειας. Συγκεκριμένα η άνοιξη αρχίζει στις 21 Μαρτίου (εαρινή ισημερία, διάρκεια μέρας ίση με της νύχτας) και τελειώνει στις 21 Ιουνίου (θερινό ηλιοστάσιο, μέγιστη διάρκεια μέρας-ελάχιστη νύχτας) μέ διάρκεια 92 ημέρες και 20.2 ώρες. Το καλοκαίρι αρχίζει στις 21 Ιουνίου και τελειώνει στις 22 Σεπτεμβρίου (φθινοπωρινή ισημερία, διάρκεια μέρας ίση με της νύχτας) με διάρκεια 93 ημέρες και 14.4 ώρες. Το Φθινόπωρο αρχίζει στις 22 Σεπτεμβρίου και τελειώνει στις 22 Δεκεμβρίου (χειμερινό ηλιοστάσιο, μέγιστη διάρκεια νύχτας-ελάχιστη μέρας) με διάρκεια 89 ημέρες και 18.7 ώρες. Τέλος ο Χειμώνας αρχίζει στις 22 Δεκεμβρίου και τελειώνει στις 21 Μαρτίου με διάρκεια 89 ημέρες και 0.5 ώρες.  Οι σχέσεις ανάμεσα στο έτος και τις υποδιαιρέσεις του φαίνονται περίπλοκες αλλά αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι αστρονομικοί κύκλοι (περιστροφές Γής – Σελήνης) με τους οποίους προσδιορίζονται, είναι ανεξάρτητοι μεταξύ τους.

Μέθοδοι  μέτρησης χρόνου

            Στην αρχή η μέτρηση του χρόνου γινόταν με συσκευές πού στηρίζονταν σε υλικά πού ρέουν, όπως το νερό πού τρέχει, άμμος πού γλιστρά λίθοι πού πέφτουν, αφού έπρεπε να μετρήσουν ένα μέγεθος, πού και αυτό αποτελεί μία ρέουσα πραγματικότητα. Αλλά και αναμμένα κεριά με διαβαθμίσεις ήταν συνηθισμένο χρονόμετρο. Έτσι υπήρχαν οι αμμοκλεψύδρες οι υδραυλικές κλεψύδρες, το υδραυλικό χρονόμετρο και τά κεριά χρονομέτρησης.

Το βασικό χρονομετρικό όργανο όμως από την αρχαιότητα μέχρι τον 16^ο αιώνα ήταν το ηλιακό ρολόι διαφόρων μάλιστα τύπων, πού έδειχνε την ώρα με την βοήθεια της σκιάς του βασικού του εξαρτήματος (γνώμων) πού δημιουργούσε ο ήλιος. Ο γνώμων ήταν ειδικό ορθογώνιο τρίγωνο του οποίου η μία από τις οξείες γωνίες ήταν ίση με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου στον οποίο χρησιμοποιείτο.

Σταθμό όμως αποτέλεσε στην … τεχνολογία της χρονομέτρησης και η κατασκευή του αστρολάβου (κατά πάσα πιθανότητα από τον Ίππαρχο, τον πατέρα της Αστρονομίας), με τον οποίο προσδιοριζόταν η ώρα με ακρίβεια λεπτού. Μόλις τον 13^ο μ.Χ. αιώνα επινοήθηκαν τά μηχανικά ρολόγια ίσως από τους Κινέζους, έτσι τουλάχιστον πίστευαν, μέχρι πού κάποιοι σφουγγαράδες ανακάλυψαν το 1901 τον περίφημο πλέον μηχανισμό των Αντικυθήρων. Ο μηχανισμός αυτός έχει πάρα πολλά μεταλλικά κυκλικά γρανάζια τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο ώστε να εξομοιώνεται η κίνηση κάποιων πλανητών. Ποιος και πώς τον κατασκεύασε με τέτοιες αστρονομικές γνώσεις και τέτοια κατασκευαστική ακρίβεια εκείνη την εποχή (χρονολογήθηκε στο 80 π.Χ.) παραμένει μυστήριο. Φαίνεται πάντως ότι πρόκειται μάλλον για αστρονομικό μηχανικό υπολογιστή παρά για έναν πιο περίπλοκο έστω αστρολάβο.

 Εξέλιξη των μηχανικών ρολογιών με γρανάζια αποτελούν  εκείνα με κρυστάλλους χαλαζία και ακρίβεια ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου. Ακολουθούν τά ατομικά ρολόγια στα οποία η ώρα υπολογίζεται από τους παλμούς του ατόμου του Αζώτου στο μόριο της Αμμωνίας, ή του ατόμου του Καισίου-133 πού συμβαίνουν μέσα σ’ ένα δευτερόλεπτο, μέ ακρίβεια πού είναι ασύλληπτη. Τέλος η ακρίβεια στο Απόλυτο Ρολόι, πού χρησιμοποιεί άτομα υδρογόνου, είναι της τάξης του 1/1.000.000.000.000.000 του δευτερολέπτου. Παράλληλα αναπτύσσεται τεχνολογία παγιδευμένου ιόντος για ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια.

Συντονισμένος Παγκόσμιος Χρόνος (U.T.C.)

            Σήμερα ο χρόνος, όπως προκύπτει και από τά παραπάνω, υπολογίζεται με βάση τις ιδιοσυχνότητες με τις οποίες ταλαντώνονται τά άτομα των ατομικών ρολογιών. Ήδη από την πρώτη Ιανουαρίου 1972 το Διεθνές Γραφείο Ώρας (Bureau International de l’ Heure) των Παρισίων εκπέμπει συνεχώς σήμα χρόνου, πού στηρίζεται στον μέσο όρο 80 ατομικών ρολογιών, τά οποία είναι διάσπαρτα σε 24 χώρες της Γής. Ο χρόνος αυτός ονομάζεται Συντονισμένος Παγκόσμιος Χρόνος ή συνοπτικά U.T.C. από τά αρχικά των λέξεων Coordinated Universal Time, και είναι αυτός ο πολιτικός χρόνος πού ανακοινώνουν τά αστεροσκοπεία στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Επομένως οι αστρονομικές παρατηρήσεις των κινήσεων του Ηλίου ή των άλλων άστρων δεν παίζουν πλέον ρόλο στον υπολογισμό του χρόνου.

Η γνωστή μας  θερινή ώρα δεν έχει καμμία σχέση με τά παραπάνω. Επιβάλλεται από τις διάφορες χώρες για καθαρά πρακτικούς ενεργειακούς λόγους. Εξασφαλίζεται μ’ αυτή δηλαδή εξοικονόμηση ενέργειας, αφού γίνεται μεγαλύτερη εκμετάλλευση του φωτεινού τμήματος της 24ωρης ημέρας.

Επίσης για πρακτικούς λόγους έχουν καθιερωθεί και οι 24 άτρακτοι στις οποίες μοιράστηκε ο πλανήτης μας και κάθε μια διαφέρει από την γειτονική της κατά μία ώρα. Έτσι προκύπτει βεβαίως και η νοητή γραμμή εκατέρωθεν της οποίας  οι περιοχές διαφέρουν κατά 24 ώρες και γι’ αυτό λέγεται και Γραμμή Αλλαγής Ημερομηνίας. Αυτή διχοτομεί την 12^η άτρακτο και περνάει από το μέσον περίπου του Ειρηνικού ωκεανού. Για την ακρίβεια ακολουθεί τεθλασμένη πορεία για να μην μπερδεύονται οι κάτοικοι γειτονικών περιοχών από την αλλαγή ημερομηνίας. Από το ένα μέρος αυτής της γραμμής τά ρολόγια δείχνουν 12 ώρες μπροστά από από την ώρα Γκρήνουιτς και από το άλλο 12 ώρες πίσω. Η διπλανή εικόνα δείχνει ακριβώς τις ατράκτους και την διαφορά ώρας κάθε μιάς από τήν πρώτη άτρακτο απ’ την οποία διέρχεται και ο μεσημβρινός του Γκρήνουιτς. Επίσης φαίνεται η τεθλασμένη γραμμή αλλαγής ημερομηνίας (International Date Line).

Βιολογικά Ρολόγια

Όπως αναφέραμε και στην αρχή της εργασίας τά πάντα σ’ αυτόν τον κόσμο συνέχονται από την αρχέγονη, έστω και απροσδιόριστη, ουσία του χρόνου. Έτσι όλοι σχεδόν οι ζωντανοί οργανισμοί, ζώα και φυτά, έχουν αναπτύξει δικούς τους ωρολογιακούς μηχανισμούς, με την βοήθεια των οποίων τά πάντα να γίνονται στην ώρα τους, άλλως θα επερχόταν ο μαρασμός και ο θάνατος. Οι δραστηριότητες των μελών του ζωικού και φυτικού βασιλείου εκδηλώνονται και αυτές σε κύκλους συντονισμένους  με τους αστρονομικούς κύκλους της εναλλαγής μέρας και νύχτας, της εναλλαγής των εποχών, των φάσεων της Σελήνης και του ενδεκαετούς κύκλου της δραστηριότητας του Ηλίου. Κάποιοι κύκλοι μάλιστα καταγράφονται στους ίδιους τούς οργανισμούς όπως π.χ. τά έτη φαίνονται στούς κύκλους τών κορμών των δένδρων. Αυτοί οι περίπλοκοι ωρολογιακοί μηχανισμοί ενημερώνουν τά φυτά πότε να ανθίζουν, τά λουλούδια πότε να ανοίγουν, τά αποδημητικά πουλιά πότε να μεταναστεύουν, αλλά και το πότε να κοιμόμαστε, πότε να ξυπνάμε κ.λ.π. Με την πάροδο του χρόνου, και αφού ζήσουν τους κύκλους πού τους αναλογούν, τά βιολογικά αυτά ρολόγια ξεκουρδίζονται, παύει η λειτουργία τους και επέρχεται ο θάνατος των οργανισμών. Ο χρόνος όμως συνεχίζει την πορεία του, αδιάφορος για το τι αφήνει πίσω του.

Επίλογος

            Ο χρόνος, σε όλες τις εποχές, αλλά ιδιαίτερα μετά την διατύπωση των θεωριών της Ειδικής και της Γενικής Σχετικότητας, αποτέλεσε το επίκεντρο ενασχόλησης πολλών ανήσυχων πνευμάτων πού όλα εστιάζουν στα εξής ερωτήματα: Υπάρχει πραγματικά ή όχι; Προς τά πού κινείται; Είναι αντιστρεπτός ή όχι; Μπορούμε να ταξιδέψουμε στο παρελθόν ή το μέλλον;  Έχει αρχή και τέλος και πού είναι αυτά; Προφανώς όλα τά ερωτήματα είναι αναπάντητα αλλά και μόνο η διατύπωσή τους δημιουργεί και διαμορφώνει μιά μυστηριακή και γοητευτική ατμόσφαιρα και γεννά μια παράξενη ψυχική διάθεση, σαν να επικοινωνείς με το θείο.

            Το αν υπάρχει πραγματικά ο χρόνος ή όχι είναι καθαρά φιλοσοφικό ερώτημα και εντάσσεται στο γενικότερο ερώτημα αν όντως υπάρχουμε και μείς ή όχι. Γιά έναν Φυσικό δεν τίθεται λοιπόν τέτοιο θέμα. Για να διερευνηθούν τά άλλα ερωτήματα μία μέθοδος θα ήταν να συνδεθεί ο χρόνος μ’ ένα άλλο φυσικό μέγεθος και να μελετηθούν αλληλένδετα. Ένα τέτοιο μέγεθος είναι η Εντροπία, η οποία εκφράζει γενικώς την αταξία ενός συστήματος σωμάτων. Οι περισσότερες μεταβολές στην φύση, και η ροή του χρόνου νοείται ως μια τέτοια, φαίνονται να είναι αντιστρεπτές. Δηλαδή εκ πρώτης όψεως θα έλεγε κανείς ότι ο ήλιος π.χ. θα μπορούσε να ανατέλλει από την δύση και να δύει στην ανατολή κινούμενος κατά την αντίθετη φορά, φτάνει η περιστροφή της Γής να ήταν αντίστροφη. Κάτι τέτοιο δεν αποκλείεται από κάποιο φυσικό νόμο. Τότε τι θα γινόταν με την ροή του χρόνου; Θα κυλούσε προς το παρελθόν; Θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε και άλλα φαινόμενα με αντίθετη εξέλιξη, αν βέβαια αντιστρέφαμε τις αιτίες τους. Έτσι οι μαγνητικοί πόλοι ενός μαγνήτη, ή ενός πηνίου θα μπορούσαν να εκδηλώνονται στα αντίθετα άκρα. Το νερό γίνεται πάγος αν του αφαιρέσουμε θερμότητα, αλλά και ο πάγος γίνεται νερό, αν του προσφέρουμε θερμότητα Αυτά τά φαινόμενα λέμε ότι εμφανίζουν συμμετρία ως προς τον χρόνο. Αν μελετήσουμε όμως την ροή της θερμότητας, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή ρέει αυθόρμητα πάντα από τά θερμότερα σώματα προς τά ψυχρότερα και ποτέ αντιστρόφως. Τελικά βέβαια η επιστήμη έδειξε ότι στην φύση όλες οι μεταβολές είναι μη αντιστρεπτές. Οι σχετικές μελέτες οδήγησαν στην διατύπωση από τους Κέλβιν, Πλανκ και Κλαούσιους του Δευτέρου Θερμοδυναμικού Νόμου, πού κατά πολλούς εκφράζει την μονόρροπη  φορά της ροής του χρόνου. Γενικεύοντας και εκλαϊκεύοντας τον νόμο αυτό της Φυσικής λέμε, ότι σ’ οποιοδήποτε μονωμένο σύστημα, και το σύμπαν θεωρείται ότι είναι τέτοιο σύστημα, τά διάφορα συστατικά του μπορούν ν’ αυξήσουν ή να μειώσουν την Εντροπία τους (αταξία) με την πάροδο του χρόνου, αλλά η συνολική Εντροπία του συστήματος πάντα θ’ αυξάνεται. Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει φαίνεται ότι αυξάνει και η τάξη των δομικών του λίθων, καθώς σχηματίζονται τά διάφορα όργανα του σώματός του και σταθεροποιούνται οι ρυθμοί των λειτουργιών τους. Αυτό όμως επιτυγχάνεται με την διατροφή, κατά την οποία η τροφή διασπάται στα θρεπτικά συστατικά της και αυτό βεβαίως συνεπάγεται αύξηση της αταξίας αυτών, δηλαδή της εντροπίας τους, ώστε συνολικά για το σύστημα παιδί – τροφή η εντροπία αυξάνεται καθώς τά χρόνια περνούν και το παιδί μεγαλώνει.  Αυτή η μονόδρομη φορά της Εντροπίας δείχνει και την αντίστοιχη μονόδρομη φορά του χρόνου.Αλλά αν δεχτούμε την μονόδρομη φορά του χρόνου, πότε θα σταματήσει;

Κατά τον Μπόλτζμαν, αυστριακό φυσικό, το τέλος του χρόνου θα επέλθει όταν το σύμπαν αποκτήσει την μέγιστη εντροπία. Τότε ουδεμία μεταβολή θα μπορεί να συμβαίνει, δεν θα υπάρχει θερμότερο και ψυχρότερο σώμα, η ραδιενέργεια δεν θα υπάρχει αφού τά ραδιενεργά στοιχεία θα έχουν διασπαστεί και θα έχουν μεταπέσει σε σταθερά. Τά άστρα δεν θα ακτινοβολούν πλέον ενώ η Γή και οι υπόλοιποι πλανήτες με συνεχή απώλεια της ενέργειάς τους θα επιπέσουν επί του ηλίου. Φυσικά ο άνθρωπος θα έχει πρό πολλού εκλείψει. Θα έχει επέλθει ο περίφημος θερμικός θάνατος του σύμπαντος και αφού δεν θα υπάρχει μεταβολή με την οποία να διαπιστώνεται και να μετρείται ο χρόνος, ο ίδιος και αν ακόμα εξακολουθεί να υπάρχει, δεν θα έχει όμως νόημα. Αυτό θα συμβεί το έτος 10.000.000.000.000.000.000.000 μ.Χ. , όπως προκύπτει λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον χρόνο υποδιπλασιασμού του στοιχείου μόλυβδος _ 204, και την ποσότητα αυτού στο σύμπαν.

Ως προς την αρχή του χρόνου; Αυτή ανάγεται στην στιγμή της Μεγάλης Εκρήξεως, κατά την οποία είχαμε την πρώτη μεταβολή και την έναρξη της δημιουργίας του σύμπαντος. Τι προκάλεσε όμως την μεγάλη έκρηξη; Άρα τι υπήρχε πρίν από αυτή; Μήπως υπήρχε χρόνος; Ερωτήματα ασφαλώς αναπάντητα, πού από μόνα τους όμως ανεβάζουν τον άνθρωπο σε άλλα επίπεδα.

Σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία της Κοσμολογίας, το σύμπαν μετά την μεγάλη έκρηξη άρχισε να διαστέλλεται με αντίστοιχη κίνηση του χρόνου. Σήμερα βρισκόμαστε ακόμα σ’ αυτή την φάση της διαστολής. Σε 40 δισεκατομμύρια έτη από την μεγάλη έκρηξη, θα αρχίσει να συστέλλεται, και σε άλλα 40 δισεκατομμύρια έτη θά ακολουθήσει ενδεχομένως άλλη έκρηξη και ο κύκλος θα ξαναρχίσει, όπως ακριβώς έλεγαν οι Στωικοί χιλιάδες χρόνια πρίν. Το σύμπαν δηλαδή, σαν μυθικός φοίνικας, καίγεται περιοδικά και ξαναγεννιέται από τις στάχτες του; Ο χρόνος πού είναι συνυφασμένος μαζί του τι κάνει; Κατά την διάρκεια της συστολής κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση; Και αυτό ισοδυναμεί με ταξίδι στο παρελθόν; Το τέλος του χρόνου συμπίπτει δηλαδή με την αρχή του; Και πόσες φορές συνέβη ο κύκλος αυτός; Κατά τον μαθηματικό και φιλόσοφο Άλφρεντ Νόρθ Χουάιτχαϊντ  « είναι αδύνατο να στοχαστούμε πάνω στον χρόνο και στο μυστήριο της δημιουργικής πορείας της φύσεως χωρίς ένα αίσθημα συντριβής μπροστά στα όρια της ανθρώπινης σκέψεως ».-

επιστροφή