τη
Home ΠολιτιστικέςΕιδήσεις ΔημοτικόΤραγούδι ΠαραδοσιακήΜαγειρική Μαθητικό Βήμα Εκπαιδευτικά Θέματα ]

 

 



 ΑΡΧΑΙΑ  ΗΡΑΙΑ


ΑΞΙΖΟΥΝ ΜΕΛΕΤΗΣ


 ΑΛΛΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ


\\

ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΗΡΑΙΑ ΤΟ 1930
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ  ΔΕΛΤΙΟΝ 1931 - 1932  σελίδες 57 - 70

Στήν κοινότητα  το ¨Αη - Γιάννη Ἡραίας ο ἀγρότες ὅταν ἔσκαβαν στά χωράφια τους ἔβρισκαν μαρμάρινες μεγέθεις πλάκες". Χρειάστηκε τό ἔμπειρο μάτι καί ο γνώσεις τοῦ ἀρχαιολόγου Αλέξανδρου Φιλαδελφέως γιά ν ἀποκαλυφθοῦν  θεμέλια  ἀρχαίων οἰκοδομημάτων. Ὁ Ἀλέξανδρος Φιλαδελφεῦς, «παρακάλεσε τό Ὑπουργεῖο» νά τοῦ δώσει ἄδεια ἀνασκαφῆς στόν χῶρο. Καί τήν 12η Σεπτεμβρίου 1930, ἄρχισε τις ἔρευνες ἀπ' τήν θέση «Παλαιοεκκλησιά».
Οἱ ἀντίξοες συνθῆκες κάτω ἀπ' τίς ὁποῖες ἐργαζόταν ἡ ἀνασκαφική ὁμάδα, περιγράφονται στό
«Ἀρχαιολογικό Δελτίο» : Τόν περισσότερο χρόνο ἐργάζονταν ὑπό βροχή. Συγκοινωνία δέν ὑπῆρχε («Οὕτε ὁδοί ὑπάρχουσιν οὕτε γέφυραι.. ἡ δι' ἡμιόνων πορεία τυγχάνει κοπιωδεστάτη...»)  Καί ὅταν τελικά ἀποκάλυψαν τά ἀνεκτίμητα εῥήματα, δέν εὕρισκαν χώρο κατάλληλο  γιά τήν φύλαξή τους. Τά παρέδωσαν  στόν Πρόεδρο τῆς Κοινότητος, μέσα σέ «
ξύλινο κιβώτιο».

Η Αρχαιολογική Εταιρεία πρόθυμα μας παραχώρησε σε φωτοτυπία την Αναφορά του Αλεξάνδρου Φιλαδελφέως από τον τόμο του ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ (έτος 1931, σελ.57-70 ). Την προσφέρουμε στους φίλους επισκέπτες της Ιστοσελίδας μας.

ΑΝΑΣΚΑΦΑΙ    ΗΡΑΙΑΣ

                Ἡ Ἡραία τυγχάνει πόλις ἀρχαία κειμένη ἐν Ἀρκαδίᾳ παρά τόν Ἀλφειόν
ποταμόν, κατστραφείσα δέ καί ἐρειπωθείσα μετά τήν κτάλυσιν τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου, σχεδόν τέλειον κατά τόν Μεσαίωνα ἐξηφανίσθη, ἐπί δέ τῶν ἐρειπίων αὐτῆς καί διά τῆς χρησιμοποιήσεώς των συγχρόνως ἐκτίσθη κατά τούς νεωτέρους χρόνους τό χωρίον Ἅγιος Ἰωάννης, ἀριθμοῦν σήμερον περί τάς 50-60 οἰκογενείας, ἀνῆκον δέ εἰς τήν ἐπαρχίαν Γορτυνίας, ἀλλά πρός τό δυτικόν ταύτης τμῆμα, τό ἀτενίζον τό Ἰονιον πέλαγος καί τήν Ἠλείαν. Περι ταύτης γράφει ὁ Παυσανίας ἐν Βιβλ. 8 (Ἀρκαδικά) καί Κεφ. 241-2, τά ἑξῆς: «Ἡραιᾶσι δέ οἰκιστής μέν γέγονεν Ἡραιεύς ὁ Λυκάονος, κεῖται δ’ ἡ πόλις ἐν δεξιᾷ τοῦ Ἀλφειοῦ, τά μέν πολλά ἐν ἡρέμα προσάντει, τά δέ ἐπ’ αὐτόν καθήκει τόν Ἀλφειόν. Δρόμοι τε παρά τῷ ποταμῷ πεποίηνται μυρσίναις καί ἄλλοις ἡμέροις διεκεκριμένοις δένδροις. και τά λουτρά αὐτόθι. Εἰσί δέ καί Διονύσῳ ναοί. Τόν μέν καλοῦσιν αὐτῶν Πολίτης, τόν δέ Αὐξίτην. Καί τό οἴκημά ἐστι σφίσιν ἔνθα τῷ Διονύσῳ τά ὄργια ἄγουσιν. Ἔστι καί ναός ἐν τῇ Ἡραίᾳ Πανός, ἅτε τοῖς Ἀρκᾶσιν ἐπιχωρίου. Τῆς δέ Ἥρας τοῦ ναοῦ καί ἄλλα ἐρείπια καί οἱ κίονες ἔτι ἐλείποντο. Ἀθλητάς δέ, ὁπόσοι γεγόνανιν Ἀρκᾶσιν, ὑπερῆρκεν τῇ δόξῃ Δαμάρετος Ἡραιεῦς, ὅς τόν ὁπλίτην δρόμον ἐνίκησεν ἐν Ὀλυμπίᾳ πρῶτος. Ἐς δέ τήν Ἠλείαν κατιών ἐξ Ἡραίας, στάδια μέν που πεντεκαίδεκα ἀποσχών Ἡραίας  διαβήσῃ τόν Λάδωνα, ἀπό τούτου δέ ἐς Ἑρύμανθον, ὅσον εἴκοσι ἀφίξῃ σταδίους. Τῇ δέ Ἡραίᾳ ὅροι πρός τήν Ἠλίαν λόγῳ μέν τῷ Ἀρκάδων ἐστίν ὁ Ἑρύμανθος. Ἡλεῖοι δέ τόν Κορείβου τάφον φασί τήν χώραν σφίσιν ὁρίζειν. Ἠνίκα δέ τόν ἀγῶνα τόν Ὁλυμπιακόν ἐκλιπόντα ἐπί χρόνον πολύν ἀντιώσατο Ἴφιτος καί αὔθις ἐξ ἀρχῆς Ὁλύμπια ἤγαγον, τότε δρόμου σφίσιν ἄθλα ἐτέθη μόνον και Κόροιβος ἐνίκησε. Καί ἔστιν ἐπίγραμμα ἐπί τῷ μνήματι ὡς Ὁλυμπίασιν ἐνίκησεν ἀνθρώπων πρῶτος, καί ὅτι τῆς Ἠλείας ἐπί τῷ πέρατι ὁ τάφος αὐτῷ πεποίηται».             
                Παρέθεσα ὁλόκληρον τό περί Ἡραίας χωρίον τοῦ Παυσανίου, διότι τοῦτο περιληπτικότατον ὅν και ἀκριβέστατον, ἐχρησίμευσεν ὡς βάσις τῆς ἐμῆς ἐργασίας. Τό μόνον θλιβερόν εἷνε ὅτι ἐκ πασης τῆς πάλαι λαμπρότητος ἐκείνης δέν ὑπελείφθησαν ἤ ἀραιά καίμόλις ὁρατά ἴχνη, τό δ’ ἔτι χεῖρον, ὅτι καί αὐτή ἡ ὑπέροχος ἄλλως τοποθεσία τῆς Ἡραίας κατέστη τελείων ἀπρόσιτος ἐκ τῆς ἐντελοῦς ἐλλείψεως συγκοιωνίας, διότι οὔτε ὁδοί ὑπάρχουσιν, οὔτε γέφυραι ἐπί τῶν εὐρυτάτων ἐκείνων ποταμῶν, οὔτω δέ ἡ δι’ ἡμιόνων πορεία τυγχάνει κοπιωδεστάτη, ἡ δέ διά τῶν ποταμῶν διάβασις καί κινδυνώδης ἔτι, ἀριθμοῦσα οὐκ ὁλίγα θύματα ἀνθρώπινα.     
                Ἐπειδή δέ σύμπασα αὕτη ἡ περιοχή, ἡ τοσοῦτον σημαντική διά τήν πάλαι ἀκμήν, οὐδέποτε σχεδόν ἀρχαιολογικῶς ἐξηρευνήθη, παρεκάλεσα τόΣεβ. Ὑπουργεῖον ἵνα μοι παράσχῃ τήν ἄδειαν ἀνασκαφῆς μετά σχετικῆς πιστώσεως, ἥτις ὄντως καί προθύμως μοι ἐχορηγήθη, οὕτω δέ τήν 13ην Σεπτεμβρίου παρελθόντος ἔτους ἠρξάμην τῶν ἐργασιῶν ἀκριβῶς ἐντός του χώρου, ὅν καθορίζει τό κείμενον τοῦ ἀρχαίου περιηγητοῦ. Κεῖται δ’ οὗτος εὐθύς ὡς ἐξέλθῃ τις τοῦ χωρίου «Ἁγίου Ἰωάννου», ὅπερ καί αὐτο, ὡς προείπομεν, ἐκτίσθη ἐπί τμήματος τῆς ἀρχαίας Ἡραίας. Ὡς πρῶτον δέ σημεῖον ἐρεύνης ἐξέλεξα τήνθέσιν «Παληοεκκλησιά», ὑποπτευθείς μήπως ὑπό τόλίαν ἐνδεικτικόν τοῦτο ὄνομα κρύπτεται ναός τις ἀρχαῖος ἤ βασιλική παλαιοχριστιανική. Μετά διήμερον ὅμως ἔρευναν δέν ἀνευρέθησαν ἤ παχύτατοι τοῖχοι ἐκ λίθων καί πλίνθων, οἱ ὁποῖοι ἀνῆκον πιθανῶς εἰς {ρωμαϊκόν ἤ βυζαντινόν κτίριον μεγάλων διαστάσεων καίσπουδαιον, ἀλλ’ ὁλοσχερῶς κατεστραμμένον, διότι οἱ τοῖχοι οὗτοι διεκόπτοντο κατά διαστήματα καί δέν ὑπῆρε συνοχή, ἀνωρύξαμεν δέ καί πολλούς τάφους χριστιανικούς, ἠναγκάδθην δέ ὡς ἐκ τούτου νά διακόψω τήν ἀνασκαφήν ταύτην, φοβηθείς μή μάτην δαπανήσω τό πλεῖστον τῆς πιστώσεὤς μου ἄνευ θετικοῦ ἀποτελέσματος. Διό ἐπελήφθην τῆς ἐξερευνήσεως ἑτέρου χώρου, ἐντός ἀγρου, ὅπου διεκρίνοντο δύο εὐμεγέθεις πλάκες καθέτως κεχωσμέναι ἐντός τοῦ ἐδάφους. Ἐπειδή δέ αὗται δέν ἠδύναντο νἀνήκωσιν ἤ εἰς ἀρχαῖον κτίριον καί πιθανόν κατά χώραν, ἐπεχείρησα ἀμέσως τηνἐκσκαφήν του. Τύχῃ δέ ἀγαθῇ, εὐθύς μετ’ ὁλίγας ὥρας ἀπεκαλύφθησαν ἐν συνεχείᾳ καί εἰς ἐλάχιστον βάθος ὀρθογώνιοι ὀγκόλιθοι ἐξ έγχωρίου λίθου, ἀποτελοῦντες θεμέλιον μεγάλου κτιρίου. Μετά ζήλου λοιπόν συνεχίσθη ἡ ἀνασκαφή ἐπί πολλάς ἡμέρας, οὕτω δέ ἀπεκαλύφθη ἐν τέλει ὁλόκληρον τό σωζόμενον θεμέλιον τοῦ ἀρχαίου οἰκοδομήματος, ὅπερ εἷχε σχῆμα ὀρθογωνίου παραλληλογράμμου, ὡς βλέπει τις ἐν τῷ ἐπισυνημμένῳ Πίν. 1 ἀριθ. 1 καί εἰκ. 1, Τούτου αἱ διαστάσεις εἷνε αἱ αὐταί κατά μ[ξκος καί πλάτος, ἧτοι 4 μ 20, αλλά τό κτίριον ἧτο ἀρχικῶς ἐπίμηκες βαῖνον ἀπό Α. πρός Δ. ὡς ἀπέδειξεν ἡ περαιτ΄ρτω ἀνασκαφή, δι’ ἧς ἐπιστοποιήθη ὅτι εἷχον ἀφαιρεθῆ πάντες σχεδόν οἱ θεμέλιοι λίθοι τῆς δυτικῆς πλευτᾶς. Ἐπειδή δέ πρός τήν ἀντίθετον πλευράν, τήν ἀνατολικήν, ἀπεκαλύφθη εὐρεία εἴσοδος, ἥτοι τό κατώφλιον μεγάλης θύρας μετά τοῦ αὐλακος καί τῶν ὀπῶν τῶν γιγγλυμῶν, συγχρόνως δ’ ἀνευρέθη ἐκεῖ πλησίον καί ἐντός τοῦ κτιρίου ὁ ἄβαξ μετά τοῦ ἐχίνου δωρικοῦ κιονοκράνου, συνεπέρανα μετά βεβαιότητος σχεδόν ὅτι τό κατερειπωμένον τοῦτο κτίριον θα ἧτο εἷς ἐκ τῶν τεσσάρων ὑπό τοῦ Παυσανίου μνημονευομένων ἐν Ἡραίᾳ ἀρχαίων ναῶν. Εἰς τίνα ὅμως θεόν ἀνῆκεν οὗτος εἷνε ἀδύνατον νά πιστοποιηθῇ, διότι οὔτε ἐπιγραφή τις ἀνευρέθη, οὔτε ἄλλη τις ἔνδειξις. Ἐπειδή δέ τό ἀνευρεθέν κιονόκρανον τυγχάνει σπουδαῖον τεκμήριον παραθέτω τό ἀκριβές τούτου σχέδιον ἐν τῇ αὐτῇ εἰκόνι παραπλεύρως τῆς κατόψεως τοῦ ναοῦ, ἐκ τῆς τομῆς δέ ἀποδείκνυται ὅτι ὁ ἐχῖνος εἷχε κλίσιν 45 μοιρῶν, οἵα ἐάν δέν ἀπατῶμαι, ἀνάγεται εἰς τους καλούς χρόνους τῆς ἑλλην. τέχνης. τό μῆκος τοῦ ἄβακος εἶνε 0.75.              
                Ἀλλ’ ὁ ναός οὗτος ὑπέστη μεγάλας καταστροφάς, ὡς καί πάντα τά ἐν Ἡραίᾳ κτίρια, τό δέ χείριστον μετά τήν κατάπτωσίν του, ἐκ σεισμῶν βεβαίως, ἐχρησιμοποιήθη δι’ ἄλλας ἀνάγκας ὑπό τῶν κατοίκων τῆς Ἡραίας, ὡς ἀποδείκνυται ἐκ τῶν πολλαπλῶν καί καθ’ ὅλας τάς διευθύνσεις ἐποικοδομηθέντων ἐπ’ αὐτοῦ τοίχων, ἀποτελούντων ἕνεκα τῆς εὐτελοῦς κατασκευῆς των αἰσθητήν ἀντίθεσιν πρός τα’ ἀρχαιοπρεπῆ θεμέλια τοῦ κατεδαφισθέντος ναοῦ. Ἐκτός δέ τῶν ἄνω περιγραφέντων θεμελίων ἀνευρέθησαν ἐντός τῆς ἐπιχώσεως πλεῖστα ὄστρακα ἀρχαίων ἀγγείων, ὧν πολλά τῶν καλῶν χρόνων, πρός δέ ἥλοι πολλοί, μόλυβδος καί ἄλλα ὅμοια ἀντικείμενα.        

                Μετά τήν λῆξιν τῆς ἀνωτέρω ἀνασκαφῆς ἐστράφην πρός ἀναζήτησιν βωμοῦ τινος ἔν τινι ἄξονι τῆς εἰσόδου, ἀλλ’ ἄνευ ἀποτελέσματος. Τοὐναντίον ἐξερευνήσας τόν ἀντίθετον πρός Δ χῶρον, εἰς μικράν ἀπό τοῦ ναοῦ ἀπόστασιν (60 περίπου μ.), ὡς βλέπει τις ἐν τῷ γενικῷ τοπογραφίῳ Πίνακι 3, ἀπεκάλυψα τό ὑπ’ ἀρ. 2 τετραγωνικόν κτίριον (Πίν. 1, ἀρ. 2), τοῦ ὁποίου μόνον ὡς τοῦ πρώτου τά θεμέλια σώζονται, ἀποτελούμενα καί ταῦτα ἐκ μεγάλων, κατά μᾶλλον καί ἥττον, κανονικῶν ὀγκολίθων, ἄν καί ὑπάρχουσι καί μικροτεροι παρά τούτοις λίθοι. Τοῦ τετραγῶνου τούτου ἐλλείπουσιν οἱ θεμέλιοι λίθοι κατά τήν ΒΔ καί τήν ΝΑ γωνίαν, οὕτω δ’ ἀποτελοῦνται δύο ἁνοίγματα, ὧν τό πρός τό ΒΔ φαίνεται κανονικώτερον, πάντως ὅμως δέν πρόκειται περί εἰσόδων, διότι αὕται θά ἧσαν ἐπί τῶν ἄνωθεν τῶν θεμελίων δομῶν τοῦ κτιρίου, θ’ ἀπεκαλύπτετο δ’ ὁ οὐδός τῆς θύρας, ὡς συνέβη ἐν τῷ ναῷ καί ἀλλαχοῦ. Ταἁνοίγματα λοιπόν ταῦτα προέρχονται ἁπλούστατα ἐκ τῆς ἀφαιρέσεως τῶν ὀγκολίθων οἱ ὁποῖοι ἐπλήρουν ταῦτα ὑπό τῶν χωρικῶν. Τό τετράγωνον τοῦτο κτίριον ἔχει μῆκος ἑκάστης πλευρᾶς 3 μ.30. Τί νά ἧτο ἐν τούτοις τό μικρόν τοῦτο τετραγωνικόν οἰκοδόμημα; Μεθ’ ὅλας τάς εἰκασίας καί ὑποθέσεις εἰς οὐδέν κατέληξα συμπέρασμα, ἄν καί ὁ σχεδιάσας τήν κάτοψιν τούτου δόκιμος μηχανικός κ. Ι. Τσανάκης, σημειοῖ παραπλεύρως τήν λέξιν Οἰκία. Τοιαύτη ὅμως δέν δύνατα νά εἶνε, διότι εἷνε γνωστόν τό σχέδιον καί ἡ κάτοψις τῶν ἀρχαίων οἰκιῶν, ὡς θά ἴδωμεν ἐν τοῖς ἑξῆς καί ἐν αὐτῇ τῇ Ἡραίᾳ.   5; Ἡραίᾳ.  
                Μετά τήν τελείαν ἀνασκαφήν τοῦ τετραγωνικοῦ τούτου θεμελίου, ἐντός τῶν χωμάτων τοῦ ὁποίου ἀνευρέθησαν πολλά κέρματα ἀγγείων, ἁπλῶν καί ἄνευ παραστάσεων, καθώς καί ῥψμαϊκά τινα λίαν ἐφθαρμένα νομίσματα, ἐτράπημεν πρός ἕτερον σημεῖον κείμενον πρός Β εἰς τόν ἀγρόν τῶν ἀδελφῶν Δημητρίου καί Στέλιου Σπηλιοπούλων, ὅπου μοι ὑπεδείχθη ὑπό πολλῶν χωρικῶν ὅτι πρό πολλῶν ἐτῶν ἐξήχθησαν ἐκεῖθεν πολλαί πλάκες καί λίθοι ὀγκώδεις. Πράγματι, ὡς παρατηρεῖται ἐν τῷ πίν. 1 πρός τό  ΒΑ ἄκρον (ὅπου ὁ ἀριθ. 5), ἀνευρέθη μακρά σειρά θεμελίων ἐκ κανονικῶν λιθίνων δόμων ἀπό Δ πρός Α δήκουσα. Μετά πολυήμερον ἐργασίαν ἀπεκαλύφθη εἰς βάθος ἑνός περίπου μέτρου (ἀλλαχοῦ περισσότερον ἀλλαχοῦ δ’ ἔλαττον ἕνεκα τοῦ ἀνωμάλου οτῦ ἐδάφους), ὁλόκληρον τό θεμέλιον  ἐπιμήκους κτιρίου διῃρημένου δι’ ἐγκαρσίων τοίψων εἰς τέσσαρας αἰθούσας, ὧν τρεῖς μεγάλας, μία δέ ἡ πρός Δ μικροτέρα. Μεγίστη παςῶν εἷναι ἡ ἀκραία προς Α. Τό ὁλικόν μῆκος εἶνε 24 μ τό δέ πλάτος 5μ.10, τῶν δέ καθ’ ἕκαστον δωματίων τά ἐμβαδά εἷνε ἐκ Δ πρός Α 1) 3,90Χ3,90 2) 4,20Χ5,10 3) 5,60Χ5,10 4) 6,60Χ5,10, ὡς δηλοῦνται ταῦτα σαφέστατα καί ἐν τῷ ἐπισυνημμένῳ Πίνακι 1 ὑπ’ ἀριθ. 5 καί εἰκ. 3. Ἐντός ταῶν χωμάτων ἀνευρέθησαν παντοῖα θραύσματα ἀγγείων διαφόρων χρόνων, ἰδίως τῆς ὑστέρας ἱστορικῆς περιόδου, {ρωμαϊκά τινα καί βυζαντινά νομίσματαλίαν ἐφθαρμένα και ἥλοι σιδηροῖ, πλεῖστα πήλινα σταθμία, τεμμάχια μολύβδου κλπ. Ἐί ἑνός τῶν νομισμάτων παρίσταται κεφαλή Διός, ὡς τῆς του Ἠλείου, ἐπί τῆς ἀντιθέτου δέ ὅψεως ἔλαφος ὀκλάζουσα. Τά δωμάτια δέ ταῦτα ἧσαν προσιτά δι’ εἰσόδων πολλῶνκαί ἐκ Β καί ἐκ Ν, ὡς βλέπει τις ἐν τῇ κατόψει (εἰκ.3). Δύο ὅμως ἧσαν αἱ κυριώτατοι εἴσοδοικατά το  μέσον περίπου τοῦ ὅλου κτιρίου, εἰς τό δεύτερον δέ συμπίπτουσαι ἐξ Α δωμάτιον, ὅπερ φαίνεται ὅτι θά ἥτο εἷδός τι προδόμου ἤ διαδρόμου (
hall δηλαδή ὡς ἀγγλιστί εἴθισται σήμερον νά καλῶνται τά πρόθυρα [restibules] ἤ πρόδομοι τῶν συγχρόνων μεγάρων), διότι βεβαίως δέν θά ἠδύνατο νά χρησομοποιηθῇ οὔτε δι’ ἑστιατόριον, οὔτε δι’ αἴθουσαν δεξιώσεως δωμάτιον ἔχον καί πρός Β καί πρός Ν τοιοῦτον μεγάλας καί εὐρείας θύρας. Ὑπάρχει μάλιστα καί Τρίτη θύρα πρός Α δι’ ἧς εἰσήρχετό τις εἰς τήν ἀκραίαν μεγάλην αἴθουσαν, ἥτις βεβαίως θά ἥτο ἡ κυριωτέρα τοῦ ὅλου κτιρίου. Ἡ αἴθουσα δ’ αὔτη ἧτο προσιτή καί ἐκ τῆς πρός Ν πλευρᾶς, ὅπου ἀνευρέθη καί ἕτρος οὐδός, διότι εἰς πάντα τ’ ἀνωτέρω ἁνοίγγματα (εἰσόδους) ἀπεκαλύφθησαν λίαν ΄’ςπιμςλῶς ἐκ λευκοτάτου λίθου ἐξειργασμένοι οὐδοί φέροντες τήν κεντρικήν αὔλακα παραλλήλως πρός τήν τοιχοδομίαν διήκουσαν καί  ἐντός τῆς ὁποίας ἐσύροντο πιθανῶς θυρόφυλλα. Ἑκατέρωθεν δέ τοῦ αὐλακίου τούτου, εἰς τά δύο ἀκρότατα σημεῖα, ὑπάρχουσιν ὀπαί πρός ἐνσφήνωσιν τῶν γυγγλυμῶν τῶν θυροφύλλων. Ἀνευρέθη μάλιστα καί παχύτατος σιδηροῦς σωληνοειδής δακτύλιος (μήκους 0,003, διαμέτρου 0,04 καί πάχους 0,015) λίαν έσκωριασμένος, ὅστις θά ἥτό ποτε ἐσφραγισμένος διά μολύβδου ἐντός τῆς μιᾶς τῶν ἀνωτέρω ὀπῶν.     
                Πρός τήν ΒΑ γωνίαν ἀνευρέθη βάσις κίονος ἰωνικοῦ, ἀλλά λίαν κατεστραμμένη. Μόλις καί μετά κόπου ἀνεγνωρίζετο τό ἀρχικον της σχῆμα. Ἡ ἐπίχωσις πάντων τῶν δωματίων ἧτο πλήρης κεράμων προερχομένων ἀσφαλῶς ἐκ τῆς καταπεσούσης στέγης.         
                Τί ἧτο ὅμως τό μέγα τοῦτο κτίριον, ὅπερ θά ἐκτίσθη εἰς τούς καλούς ἑλληνικούς χρόνους; Ὡς διά τό προμνημονευθέν τετραγωνικόν κτίριον καί διά τοῦτο οὐδέν ἠδυνήθην σαφές νά εἰκάσω, διότι οὔτε στοά εἷνε, οὔτε καί οἰκία ἰδιωτική, ἄν καί ἠδύνατο νά εἷνε τοιαύτη ἐάν ἀνευρίσκετο πρός Ν περιστύλιόν τι, ὥστε τά δωμάτια ταῦτα ν’ ἀτενίζωσι πρός αὐτό καί ἐξ αὐτοῦ νά εἷνε προσιτά διά τῶν τριῶν θυρῶν των. Πρός τοῦτο ἀνηρεύνησα πάντα τόν πἐριξ χῶρον καί πλησίον μέν δέν ἀνεῦρόν τι, ἀλλ’ εἰς μικράν σχετικῶς ἀπόστασιν, 30μ περίπου, πρός τήν διαγωνίαν διεύθυνσιν ωοτιοδυτικῶς, ἀπεκαλύφθη μικρόν κτίριον, ὀρθογωνικόν καί τοῦτο (Πίν. 1 ἀριθ. 4), τό ὁποῖον ἔχει μῆκος μέν 1,25, πλάτος δέ 5,30. Τοῦτο εἷνε ἐκτισμένον διά μεγάλων ὡραίων τετραγωνικῶν πλίνθων, εἷνε δ’ ἔσωθεν οἱ τοῖχοι ἐπικεχρισμένοι διά κονιάματος. Ἀλλ’ ὅ.τι χαρακτηρίζει ἰδιαιτέρως τό μικρόν τοῦτο οἰκοδόμηνα εἷνε αἱ ἐντός τούτου, εἰς ἐλαχίστην σχετικῶς ἀπ’ ἀλλήλων ἀπόστασιν, στυλίσκοι, ἐκ τετραγωνικῶν πλίθων ἐκτισμένοι, ὕψους περίπου ἡμίσεως μέτρου. Πρός δέ τήν βορεινήν πλευράν ὑπῆρχεν ὀπή συγκοινωνοῦσα μετά πυραύνου ἤ μικροσκοπικού κλιβάνου. Ἐκ πάντων τούτων καταφανές ἐγένετο ὅτι τό κατασκεύασμα τοῦτο ἧτο ὑπόκαυστον, οἷα συνηθίζοντο κατά τούς ῥωμαϊκούς χρόνους καί ὧν ὅμοια ἀνεῦρον ἐν Νικοπόλει, Σικυῶνι καί ἀλλαχοῦ. Ὅ,τι δέ ἐκεῖ ἠνάπτετο πῦρ ἧτο φανερόν καί ἐκ τῆς αἰθάλης τῆς καλυπτούσης τά τοιχώματα, ἀλλά καί ἐξ αὐτῶν τῶν πλίνθων, αἵτινες ἅμα τῇ ἁφῇ ἐθραύοντο ἕνεκα τῆς ὑπερβολικῆς καύσεως, ἥν εἷχον ὑποστῆ (πρβ. Πίν. 1, ἀριθ. 4 εἰκ.4). Τοιαῦτα δέ ὑπόκαυστα ἧσαν ἐν χρήσει τό πάλαι καί ἐν ἰδιωτικοῖς οἱκοις καί ἐν λουτροῖς, ἐνταῦθα δέ μᾶλλον περί τῶν πρώτων δύναταί τις μετά πιθανότητος νά εἰκάσῃ.              
                Ἀλλ’ ἔτι σημαντικωτέρα ἧτο ἡ μετ’ ὁλίγας ἡμέρας εἰς μικράν ἀπόστασιν ἀπό τοῦ ὑποκαύστου ἀνεύρεσις θαυμασίου ψηφιδωτοῦ, ὅπερ ἀπιστεύτως καλῶς διετηρήθη, εἰς ἐλάχιστον ἀπό τοῦ σημερινοῦ ἐδάφους βάθος, διότι δέν θά εἷνε τοῦτο μεῖζον τῶν 0,30 – 0,40 τοῦ μέτρου. Εἷνε δέ τοῦτο ἐκπληκτικόν, διότι ὁ ἀγρός οὗτος ἐπί δεκαετηρίδας, ἴσως και αἰῶνας [οργοῦται, σπείρεται και καλλιεργεῖται, ὡς δέ καί ἄλλοτε διά τάς ἐν Σικυῶνι διασωθείσας ἀρχαιότητας ἔγραψα, ἐάν ἡ παρ’ ἡμῖν γεωργία ἥτο μᾶλλον προηγμένη καίοἱ χωρικοί μας μετεχειρίζοντο ἀντί τοῦ Ἠσιοδείου ἀρότρου τά νῦν ἐν χρήσει πανταχοῦ τοῦ κόσμου βενζινάροτρα βεβαίως δέν θά διεσώζετο οὐδέ ψηφίς ἐκ τῶν ἀρχαίων μωσαϊκῶν, ἀλλ’ οὐδέ κἄν καί αὐτοί οἱ ὁλίγοι ὑπολειφθέντες θεμέλιοι λίθοι!...           
                Τό ἀποκαλυφθέν ψηφιδωτόν (Πίν. 1, ἀριθ. 3, είκ. 5) ἔχει σχῆμα τελείως τετραγωνικόν, διότι ἑκάστη πλευρά τούτου ἔχει μῆκος 5 μ. 50 ἀποτελεῖται δέ ἀπό μικράς τετραγωνικάς ψηφίδας λιθίνας και πηλίνας διφόρων χρωμάτων, ἰδίως λευκάς, μελαίνας και ἐρυθράς. Τό πλεῖστον τῆς διακοσμήσεως τούτου εἷνε γεωμετρικόν, ἤτοι σχήματα τετραγωνικόν, τριγωνικόν, ἐναλλασσόμενοι κύκλοι, πλοχμοί καί τά τοιαῦτα, μετά μαθηματικῆς ἀκριβείας καί ἄκρας συμμετρ΄΄ιας διαγεγραμμένοι καί συντεθειμένοι. Καί κατά τάς τέσσαρας μέν πρώτας σειράς, πλησίον δηλ. τῶν ὀρθουμένων τοιχίων τῶν πλαισιούντων πέριξ ἐν εἴδει θωρακίου (πεζουλίου) τό ψηφιδωτόν, διαγράφονται ἐντός πλατείας ζώνης, 0,30 πλάτους, ἐλικοειδῶς ἀναπτυσσόμενοι κλαδοι ἤ κλῶνες, ἐν συνεχείᾳ ἀνελισσόμενοι, οἵους ἀπαντῶμεν καί ἐπί πλείστων ἀρχαίων ζῳοφόρων καί τούς ὁποίους ἀπεμιμήθη εἴτα συχνάκις ἡ βυζαντινή τέχνη. Ἕπονται κατόπιν ἐν ζώνῃ τοῦ αὐτοῦ περίπου πλάτους δύο πλοχμοί παραλλήλως βαίνοντες καί ἐκ ψηφίδων ἐναλλασσομένων χρωμάτων, ὥστε ν’ ἀποτελῶσιν οὗτοι σύνολον θαυμασίως ἁρμονικόν. Αἱ δύο αὗται ζῶναι, αἱ τοσοῦτοβ ποικίλαι τά σχήματα καί τόν χρωματισμόν, πλαισιοῦσι λίαν πλουσίως τό λοιπον ἐμβαδόν του ψηφιδωτοῦ, ὅπερ ἤδη ἀποτελεῖται ἀπό τετράγωνα, ἄλλα μέν σταυροειδῶς διακοπτόμενα καί δασταυρούμενα εἰς τέσσαρα τρίγωνα, ἄλλα δέ διαγωνίως περιέχοντα ἕτερα τετράγωνα, ὥστε τό ?πλον δάπεδον καλύπτεται ὡς ζατρίκιον ὑπό πολλῶν πολυχρώμων ἀβακλιων συγκείμενιν, τό ὁποῖον πλαισιοῖ εἰς τό κέντρον αὐτοῦ τετράγωνον κοιλότητα, ἥτις ἔχει βάθος μέν 0,25, τά δέ πέριξ ταύτης τοιχία εἷνε ἐπικεχρισμένα δι’ ἀσβεστοκονιάματος, οὕτω δέ τό κοίλωμα τοῦτο παρέχει ὄψιν μικρᾶς δεξαμενῆς, ἄν καί δέν ἀνεκλύφθη που σωλήν ἤ ὀχετός πρός διοχέτευσιν ὕδατος. Πάντα δέ ταῦτά εἰσι κατασκευασμένα μετά μεγίστης ἐπιμελείας καί εὐπρεπείας. Ἔξωθεν ὅμως τοῦ πλαισίου καί κατά τάς τέσσαρας πλευράς αὐτου σχηματίζονται συμμετρικῶς τέσσαρα μικρότερα τετράγωνα ὡς μικροί πίνακες, ἐπί τῶν ὁποίων παρίστανται ἐπί μέν τοῦ 1ου προς Ν Σάτυρος ὀρχούμενος γυμνός καί κρατών θύρσον, ἐπί τοῦ 2ου πρός Δ ὁμοίως δέ ἐπί τοῦ 3ου πρός Α ἀνά εἷς θαλάσσιος ἵππος μέ οὐράν δράκοντος, κάτωθεν δέ τούτων μικροσκοπικός Δελφίν, ἐπ΄δέ τοῦ 4ου ὅμοιος Σάτυρος πρός τόν πρῶτον, ὀρχούμενος ἐπίσης καί κρατών ἐπί το[ὥμου κοντόν ματά δικτύου(;). Οἱ ταἐσσαρες οὗτοι πίνακες ἔχουσι μεγέθη περίπου 0,83Χ0,79.               
                Δυστυχῶς ἕνεκα τοῦ ἀπροσίτου τοῦ χωρίου Ἅγιος Ἰωάννης δέν ἠδυνήθην νά φωτογραφήσω τό ψηφιδωτόν τοῦτο, οὐχ ἥττον παραθέτω ὧδε τρεῖς φωτογραφίας ληφθείσας ὑπό φίλου ἐρασιτέχνου, λίαν ὅμως ἀτελεῖς (εἰκ. 6 – 8). Παραπλεύρως δέ τοῦ ψηφιδωτοῦ τούτου ἀπεκαλύφθη καλῶς κατασκευασμένη δεξαμενή (Πίν. 1 ἀριθ. 3) ἔχουσα μῆκος 3,05, πλᾶτος 1,30 και βάθος 0,80. Ὁλόκληρος ἡ ἐσωτερική ταύτης ἐπιφάνεια εἷνε κεκαλυμμένη δι’ ἀσβεστοκονιάματος ἄριστα διατηρουμένου, ἐμ τῷ πυθμένι δέ, κατά την ΝΔ γωνίαν, ὑπάρχει ὀπή ἐκροῆς. Ὅντως δέ ἔξωθεν καί πέριξ ὑπάρχουσι πολλοί ὀχετοί καί πήλινοι σωλῆνες πρός διοχέτευσιν τοῦ ὕδατος καί τήν ἀποστράγγισιν τῆς δεξαμενῆς.   
                Ἡ ἀνεύρεσις ἐν τούτοις τοῦ ψηφιδωτοῦ, τῆς δεξαμενῆς καί τοῦ ὑποκαύστου τοσοῦτον πλησίον ἀλλήλων ἐν τῷ αὐτῷ χώρῳ καθιστῶσι λίαν πιθανήν τήν εἰκασίαν ὅτι ἐκεῖ ὑπῆρχέ ποτέ μεγάλη καί πλουσία κατοικία ἤ ίσιωτικόν μέγαρον, δέν εἷνε δέ ἀπίθανον καί τ’ ἀποκαλυφθέντα καί περιγραφέντα ἀνωτέρω τέσσαρα εὐμεγέθη δωμάτια νἀνήκουν εἰς τό οἰκοδομικόν συγκρότημα τοῦ εἰρημένου μεγάροτὺ.            
                Ἤδη, μετά τήν ἐξερεύνησιν τοῦ βορειοδυτικοῦ τομέως τῆς ἀρχαίας Ἡραίας ἐτράπημεν ἀπό τῆς 1ης Ὀκτωβρίου πρός τόν ἀντίθετον τομέα τόν νοτιοδυτικόν (Πίν. 1, ἀρ. 6), εἰς ἀπόστασιν 350 μ. ἀπό τοῦ ναου, ὅπου ὑπάρχουσι πολλοί ἀμπελῶνες. Ἐντός λοιπόν ἑνός ἐξ αὐτῶν, ἀνήκοντος εἰς τόν Ἀναστ. Ἀλβανιώτην, ὑπῆρχον κιονίσκοι καί τινα ἄλλα λείψανα ἀρχαῖα μαρτυροῦντα, ὅτι ἐκεῖ που τό πάλαι εὑρίσκετο οἰκοδομή τις ἰδιωτική ἤ ναός. Ὄντως δέ μετά πολλῶν ἡμερῶν ἀνασκαφήν ἀπεκαλύφθησαν θεμέλια δωματίων διήκοντα ἀπό Δ πρός Α εις μῆκος 18,30 μ, ἐντός δέ τῆς ἐπιχώσεως ἀνεύρομεν πολλούς ἔτι κιονίσκους καί πληθύν ἀμέτρητον πλίνθων καί κεράμων, ἐξ ὧν φανερόν ἧτο, ὅτι πᾶσα ἡ στέγη κατέπεσέ ποτε καί ἐτάφη ἐντός τῶν χωμάτων καί τῶν λίθων τῆς οἰκοδομῆς. Προχωροῦντες δ’ εἰς τήν ἀνασκαφήν τοῦ θεμελίου τούτου ἀπεκαλύψαμεν μετά τινας ἡμέρας ε’ς ἀπόστασιν 5 μ. 25 νέον ψηφιδωτόν δάπεδον ἐπίσης ὡραῖον καί ποικίλον ὡς τόπρῶτον (ἴδε Πίν. 1, ἀριθ. 6 εἰκ 9), διαφόρου ὅμως συνθέσεως καί ἐκτελέσεως. Τό ψηφιδωτόν τοῦτο εἷνε ἐπίσης τετράγωνον, ἑκάστης πλευρᾶς ἐχούσης μῆκος 5 μ.60, ἔκειτο δ’ ἐντός περιστυλίου, διότι ἐπί τοῦ περιφράσσοντος τοῦτο θωρακίου διεσώζοντο ἔτι τά ἴχνη τῶν βάσεων, ἐφ’ ὧν ἐρείδοντο οἱ ἀποτελοῦντες τό περιστύλιον κιονίσκοι. Τοῦ τετραγώνου τούτου ψηφιδωτοῦ τό ἐμβαδόν διαιρεῖται κατά τάς τέσσαρας πλευράς εἰς ζώνας δύο, αἵτινες ἐπέχουσι μοίραν πλαισίου περί τόν κεντρικόν μέγαν κύκλον ὑποδιαιρούμενον καί τοῦτον εἰς τέσσαρας μικροτέρους συμμετρικούς κύκλους ἤ περιφερικάς ζώνας. Πᾶσαι ζὗται αἱ ζῶναι φέρουσι κοσμήματα ποικίλα ἔχοντα ὡς ἑξῆς:  Καί ἐν πρώτοις ἡ πρώτη ζώνη, ἡ ἐφαπτομένη τῶν τοιχίων τῶν περιφρασσόντων τό ψηφιδωτόν (τοῦ θωρακίου), ἀποτελεῖται ἀπό στρῶμα ἀσβεστοκονιάματος πλάτους 0,95. Μετ’ αὐτό ἕπεται ζώνη ἐκ ψηφιδωτοῦ μαιάνδρου πλ. 0,35. Ἐντός τοῦ τετραγωνικοῦ τούτου πλαισίου διαγράφεται μέγας κύκλος διαμέτρου 1,72, εἰς τάς τέσσαρας δέ πέριξ γωνίας σχηματίζονται τέσσαρα κενά τετράγωνα, τά ὁποῖα πληροῦσι τέσσαρα ὡραιώτατα ἀνθέμια (ὕψ. 0,50). Ἐντός δέ τοῦ πρώτου συγκεντρικοῦ κύκλου ἤ ζώνης πλ. 0.20, διαγράφονται τά γνωστά ὠά τοῦ ἀρχαίου Ἰωνικοῦ κιονοκράνου ἐναλλασσόμενα μετά καθέτων ἑκατέρωθεν διπλῶν λογχῶν, ἐντός τοῦ δευτέρου ἀνελίσσεται εἰς ἀνακυκλουμένας ἕλικας μετά φύλλων θαυμαστή περιπλοκάς, πλ. 0,25. Μετ’ αὐτήν ἀκολουθεῖ ἑτέρα, ἡ τρίτι ζώνη, κεκοσμημένη δι’ ὠῶν ὁμοίων ὡς τῶν τῆς πρώτης, καί τέλος ἐν τῇ τετάρτῃ περιφερικῇ ζώνῃ, ἐχούςῃ πλάτος πλέον τῶν 0,30, διότι τό κέντρον εἷνε κατεστραμμένον καί καθίσταται ἀδύνατον νά καθορίςῃ τις τό ἐκεῖ τέρμα τοῦ ψηφιδωτοῦ, παρίστανται φῦλλα ὅμοια πρός τ’ ἀκανθωτά τῶν κιονοκράνων. Ἀκριβῶς δ’ ἐν τῷ κέντρῳ ὑπάρχει κοίλωμα, ἄγνωστον ἐάν τοῦτο προῆλθεν ἐκ καταστροφῆς ἤ ἐάν εἷνε τεχνητόν, ὁπότε πιθανόν νά ἧτο ἐν αὐτῷ ἐμπεπηγμένος κίων ὑποβαστάζων ἀγαλμάτιον, βωμίσκον ἤ καί κρίνην.         
                Τό μᾶλλον ἰδιάζον τοῦ παρόντος ψηφιδωτοῦ εἷνε ὅτι τοῦτο εἷνε κατεσκευασμένον οὐχί ἐκ τεχνητῶν ψηφίδων (λιθίωνν, κεραμείων ἤ ὑελώδους μάζης), ὡς συνήθως, ἀλλ’ ἐκ φυσικῶν ψηφίδων, αἵτινες πιθανόν νά περισυνελέγησαν καί ἐξ αὐτῆς τῆς κοίτης τοῦ κάτωθεν ῥέοντος Ἀλφειοῦ. Εἰσί δέ πᾶσαι αὗται τοῦ αὐτοῦ μεγέθους καί σχήματος ὡοειδοῦς, χρώματος δέ κυανοῦ, λευκοῦ καί ἐρυθροῦ. Πάντως εἷνε ἀξοσημείωτον τό ὁμοιόσχημον καί τό ἰσομέγεθες τῶν μικρῶν ψηφίδων, ὡσεί πᾶσαι νά ἐξῆλθον ἐκ τῆς αὐτῆς τεχνητῆς μήτρας.                             Ἡ εἴσοδος δέ εἰς τό ψηφιδωτόν τοῦτο δάπεδον ἧτο ἐκ Δ >οπου ἀπεκαλύφθη οὐδός, μήκους 1,50, πλάτους δέ 0.90, ὅσνον δηλ. εἷνε καί τό πλάτος τῆς πρώτης ζώνης, ἐφ’ ἧς καί  κεῖται οὗτος. Ἐπί τοῦ ούδοῦ δέ τούτου ὑπάρχει ἕτερον ψηφιδωτόν κατά τόν αὐτόν τρόπον κατεσκευασμένον καί ἐφ’ οὗ παρίστανται δύο πτερωτοί λέοντες ἀντιμέτωποι, ὁρμῶντες μέ τούς ἐμπροσθίους πόδας κατ’ ἀλλήλων, πέριξ δέ ἐλικοειδές κόσμημα πλαισιοῖ τήν ὅλην σύνθεσιν ἐξειργασμένην μετά πολλῆς ἐπιμελείας καί τέχνης, ὡς καί τοῦ μεγάλου κεντρικοῦ ψηφιδωτοῦ τοῦ ἀνωτέρω περιγραφέντος.             
                Ἐντός δέ τῶν χωμάτων ὁλοκλήρου τοῦ ἀνασκαφέντος τούτου χώρου ἀνευρέθησαν ἐκτός τῶν ἄνω μνημονευθέντων κιονίσκων, πολλοί λευκοί λίθοι μετ’ ἐπιμελείας λελαξευμένοι, τεμάχια μολύβδου, θραύσματα ἐξ ὀγκωδεστάτου καί παχυτάτου πίθου, ὧν πολλά φέρουσι μολυβδίνους συνδέσμους ἐξ ἀρχαίας συγκολλήσεως, πρός δέ χαλκά τινα νομίσματα, ῥωμαϊκά καί τινα ἑλληνικά, πλήν λίαν ἐφθαρμένα ὥστε νά καθίσταται δυσδιάκριτος ὁ ἐπί τούτων ἔκτυπος μορφή. 
                Πρέπει ἐνταῦθα να σημειωθῇ ὅτι κατά τάς ἐργασίας ἡμῶν ταύτας ἐν Ἡραίᾳ εἴχομεν ἐπανειλημμένας καί παρατεταμένας βροχάς καί ψῦχος ἐνίοτε δριμύ, ὥστε συχνάκις ἡ ἐργασία διεκόπτετο καί συγχρόνως καθίστατο καί δυσχερής ἕνεκα τοῦ σχηματιζομένου πηλοῦ ἐντός τῶν τάφρων καί τῶν πολλῶν ὑδάτων. Παρ’ ὅλα ταῦτα ἐν τούτοις ἡ ἐργασία διεξήχθη καλῶς, διότι οἱ ἐργάται ὡς γενναῖοι στρατιῶται, ἠψίφουν καί τήν βροχήν καί τό ψῦχος. Τελευταῖον εἰργάσθημεν ἐν θέσει «Βαμβακᾶ», πρός τό ΒΑ τοῦ χωρίου «Ἅγιοε Ἰωνάννης», ὅπου πρό δεκαετίας περίπου εἷχεν ἀνευρεθῆ ὅλως τυχαίως ἐντός χαράδρας βαθυτάτης πούς ἀνδρικός μαρμάρινος, ὅστις δηλωθείς καί μετακομισθείς εἰς Ὁλυμπίαν, κατετέθη ἐν τῷ ἐκεῖ μουσείῳ. Ἡ θέσις «Βαμβακᾶ» κεῖται ἀκριβῶς κάτωθεν ἑνός λόφου καλουμένου «Ἀνεμοδούρα», ἕνεκα πιθανόν τῶν ἐκεῖ ὑψηλά πνεόντων σφοδρῶν ἀνέμων. Ἡ ἀνεύρεσις λοιπόν τοῦ ἀρχαίου ἐκείνου γλυπτοῦ με ἤγαγεν εἰς τήν ἐξερεύνησιν καί τοῦ χώρου ἐκείνου μέ τήν ἐλπίδα ὅτι θἀνευρίσκετο ἴσως καί ὁ ἀνδριάς, εἰς ὅν ἀνῆκεν ὁ ἀνακαλυφθείς τυχαίως πούς. Ὄντως ἠρξάμεθα συστηματικῆς σκαφικῆς ἐρεύνης παρά τήν ὄχθην καί ἐντός τοῦ ῥεύματος, μετά τινας δ’ ἡμέρας ἀπεκαλύφθησαν κατά τήν ἀνατολ. Πλευράν αὐτοῦ εἰς βάθος 2 μ. θεμέλιον οἰκοδομήματος ἐκ λιθίνων ὀρθογωνίων δόμων, διῆκον ἐκ Β πρός Ν καί ἕτερον ἐγκάρσιον ὅμοιον θεμέλιον τοίχου πρός τήν βορ. πλευράν. Εἰς τό βάθος δέ ταύτης καί παραλλήλως τῶν θεμελίων ὑπῆρχεν ὑδραγωγεῖον ἐκ παχυτάτων καί ἀρίστης κατασκευῆς κεράμων ἐχόντων τό σχῆμα Π ἀνεστραμμένου. Ἐκ τούτου συνεπέρανα μήτι εἰς τήν θέσιν ταύτην ἧτό ποτε κρήνη τις δημοσία ἤ Νυμφαῖον, ὡς εἴθιστο λίαν κατά την ἀρχαιότητ. Τήν εἰκασίαν ταύτην ἐνισχύει τά μέγιστα τό γεγονός ὅτι ὁλίγον τι κατωτέρω ὑπάρχει ἡ ἐν χρήσει σήμερον κρήνη, ἐξ ἧς ὑδρεύονται αἱ χωρικαί τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου. Φαίνεται μάλιστα ὅτι ὡς συμβαίνει εἰς ὅλας τάς πηγάς καί τά σπήλαιακαί ἐνταῦθα ἐγκθιδρύθη ποτέ ὁ θεός Πάν μέ τάς Νύμφας, μεθ’ ὧν ὠρχεῖτο ἐν πάσῃ ἱερᾳ σεμνότητι. Ἀλλ’ ἐκτός τούτου καί ἄλλα τινά ἀντικείμενα εὑρέθησαν ἐντός τῆς ἐπιχώσεως ὧν τά σπουδαιότερα εἷνε τά ἑξῆς:        
                1)            Ἀκρωτήριον στέγης ἤ ὀρθοκέραμος κεκοσμημένη δι’ ἀνθεμίου. Αὗτη ἔχει ὕψος 0,28, πλάτος  0,22 καί μῆκος 0,62. Ἐργασία ἀρίστη.  
                2)            Βάσις τραπέζης στρογγύλης μαρμαρίνης, τεθραυσμένη κατά τό ἥμισυ. Αὔτη ἔχει κάτωθεν διάμ. 0,44, ὕψος 0,24 καί ἄνωθεν διάμετρον 0,22.              
                3)            Πολλά θραύσματα πηλίνου εἰδωλίου καί κεφαλῆς φυσικοῦ μεγέθους (ἐκ τῆς κόμης). 
                4)            Χαλκοῦς δακτύλιος μέ παράστασιιν ἀσαφῆ ἐπί τῆς σφενδόνης.              
                5)            Μικρόν χαλκοῦν νόμισμα λίαν ἐφθαρμένον.     
                6)            Δάκτυλος χειρός ἐκ πηλοῦ φυσικοῦ μεγέθους (μήκους 0,105).   
                7)            Τεμάχια ἐκ χαλκοῦ κατόπτρου.               
                Τό ἀποκαλυφθέν εἰς βάθος 3 μ κτίριον ἔχει σχῆμα ὀρθογωνίου παραλληλογράμμου, μήκους 4,80, πλάτους δ’ ἀορίστου, ὡς εἴρηται ἀνωτέρω. Εὑρέθη ὅμως πρός Α εἴσοδος ἔχουσα περίπου πλάτος 2,50.         
                Κατά τό διάστημα τῶν ἀνωτέρω ἐργασιῶν προέβην καί εἰς δοκιμαστικάς ἐρεύνας πρός ἀνακάλυψιν τῆς Νεκροπόλεως τῆς Ἡραίας. Αὕτη φαίνεται ὅτι ἐξετείνετο ἔξωθεν τῆς πόλεως καί παρά τους πόδας τῆς Ἀκροπόλεως, ἥτις, καθά εἰκάζω, κατελάμβανε τούς πρός τό ΒΑ λόφους, ὧν εἷς τυγχάνει λίαν ἐπίπεδος. Πρός Β τοῦ λόφου τούτου σώζονται ὑπεράνω ἀποκρήμνου καί βαθυτάτης φάραγγος θεμέλιοι λίθοι ἐκ τοῦ ἀρχαίου περιβόλου, ἐκ τῆς ἀντιθέτου δέ πλευρᾶς, ἤτοι πρός μεσημβρίαν, διαθέει ἀπό Α πρός Δ ὑδραγωγεῖον ἐκ πηλίνων τετραγώνων σωλήνων καλλίστης κατασκευῆς, ὅπερ μετέφερε τό ὕδωρ ἐκ τῶν ὡψηλῶν πρός Δ ὀρέων, ὅπου σήμερον κεῖται ἡ κωμόπολις Παλούμπα.    
                Λείψανα ἀρχαίας νεκροπόλεως εὕρηνται καί πρός Α τοῦ χωρίου «Ἅγιος Ἰωάννης», ἔνθα τό σημερινόν νεκροταφεῖον. Κάτωθεν τούτου ὑπάρχει ῥεῦμα, ἐντός τοῦ ὁποίου εὑρέθη μικρόν νόμισμα χαλκοῦν λίαν ἐφθαρμένον (διαμ. 0,02), ἐπί τῆς κυτίας ὄψεως τοῦ ὁποίου παρίσταται ὁ Ζεῦς καθήμενος ἐπί θρόνου, ὡς ἐπί τῶν νομισμάτων τῶν Ἠλείων, πρός τά δεξιά δέ ἡ λέξις ΗΡΑΙΕΩΝ. Ἐπί δέ τῆς ἀντιθέτου ὄψεως παρίσταται γυμνός ἀνήρ ὄρθιος κρατών Νίκην καί σκῆπτρον. Ἀριστερόθεν ἀναγινώσκεται ἡ λέξις Θεός(;).               
               Καί τό χωρίον δέ Ἅγιος Ἰωάννης, ὡς ἀρχόμενος εἷπον, τυγχάνει πλῆρες ἀρχαίων λίθων καί ἀρχιτεκτονικῶν μελων, διότι ὁλόκληρον ἐκτίσθη ἐκ τῶν ἐρειπίων τῆς ἀρχαίας περιλάμπρου πόλεως, εἷνε δέ θέαμα θλιβερόν νά διακρίνῃ τις ἐντός μανδροτοίχων ὡραίους ὀρθογωνικούς δόμους, σπονδύλους κιόνων καί ἐπιστύλια. Ἀλλά καί ἐπιγραφάς τινας ἀνέγνων, ὧν παραθέτω τά κείμενα.      
                Οὕτω ἐντός τοίχου τῆς οἰκίας τοῦ Δημ. Σπηλιοπούλου, ὅστις τυγχάνει καί ἰδιοκτήτης τοῦ γηπέδου ὅπου ἀνεσκάψαμεν τό μέγα κτίριον μέ τάς τέσσαρας αἰθούσας, ὑπάρχει ἐσφηνωμένος μικρός λίθος (0,24Χ0,17), ἐφ’ οὗ ἀναγινώσκονται ΦΙΛΟΞΕΝΙ … ΧΑΙΡΕ. Ἡ οικία αὕτη κεῖται ἀκριβῶς ἔναντι τῆς ἐκκλησίας τοῦ χωρίου Ἅγιος Ἀθανάσιος, παραπλεύρως δέ τοῦ δημοτικοῦ Σχολείου, ὅπερ διηύθυνε καθ’ ἅς ἡμέρας εἰργαζόμεθα ὁ διδάκτωρ τῆς Φιλολογίας Ἰω. Γείτονας ἐκ Λαγκαδίων, ὅστις μετ’ ἐνδιαφέροντος παρηκολούθησε τάς ἐργασίας ἡμῶν ἐν Ἡραίᾳ. Ὄπισθεν δέ τοῦ Σχολείου, ὑπάρχει πλάξ ἐπιμήκης ὀρθογωνική, ἐπιμελῶς λελαξευμένη καί ἥτις φαίνεται ὅτι μετηνέχθη ἐκεῖσε ἐξ αὐτοῦ τοῦ προμνημονευθέντος, κτήματος τοῦ Δημ. Σπηλιοπούλου. Ἡ πλάξ αὕτη ἐκ λευκοῦ ἐγχωρίου λίθου, εἰς δύο τεμάχια κα΄τα τήν μεταφοράν θραυσθεῖσα, ἔχει μῆκος 1 μ.13, πλάτος δέ 0,43. Καί ἐπί μέν τῆς μιᾶς ὄψεως, τῆς κυρίας, φέρει ἐλαφράν κοιλότητα (0.02 περίπου) καθ’ ὅλην τήν ἐπιφάνειαν, καταλήγουσαν κατά τό ἕτερον ἄκρον εἰς γωνιώδη ἐκροήν, ὥστε τό ἐντός τῆς κοιλότητος ὑγρόν νά ἐκρέῃ ἐκεῖθεν. Ὀπισθεν δέ εἷνε ἐπίσης κανονικῶς λελαξευμένη, σχηματιζομένου ἑνός ---- . Ἐπί δέ τῆς στενῆς πλευρᾶς ἥτις θά ἧτο καί ὁρατή εἰς τους διαβάτας, φέρεται ἡ ἑξῆς ἐπιγραφή:            
                                ΤΙΜΑΡΧΙΣΑΣΚΛΑΠΙΟΥΠΑΙΣΙΝΑΝΕΘΗΚΕ         
Πρόκειται λοιπόν περί ἀναθήματος ἀναγομένου εἰς τήν ἀγορανομίαν καί θά ἐχρησιμοποιεῖτο πιθανόν, ὡς τά «σηκώματα», πρός ἔλεγχον τῶν ὑγρῶν, ἐκτός ἐάν παρίστα ἐν σμικρῷ ληνόν πρός ἔκθλιψιν τῶν σταφυλῶν. Τά ψηφία τῆς ἐπιγραφῆς εἷνε κανονικῶς κεχαραγμένα καί λίαν εὐδιάκριτα, ἀνάγονται δ’ εἰς τους καλούς ῥωμαϊκούς χρόνους.        
                Τέλος ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Σ. Σαραντοπούλου, ὅστις διετέλεσε καί ἐργάτης καθ’ ὅλην τήν διάρκειαν τῶν ἀνασκαφῶν, σώζεται ἐντετοιχισμένη, δυστυχῶς ἐπί τοῦ πλατυσκάλου τῆς κλίμακος ἐπιτυμβία πλάξ μετ’ ἀετωματίου, μήκους 0,78, πλάτους 0,37, ἐφ’ ἧς ἀναγινώσκονται τά ἑξῆς:  
                                                ΧΑΡΜΟΝΙΚΗ   
                                                ΠΟΛΥΞΕΝΑ      
                                                ΣΤΡΑΤΟΝΙΚΟΣ
                                                ΧΑΡΙΔΑΜΟΣ    
                                                ΧΑΙΡΕΤΕ             
                Τοιαῦτα ἐν συνόψει τἀποτελέσματα τῆς ἐν ἀρχαίᾳ Ἡραίᾳ τεσσαρακονταπενθημέρου περίπου σκαφικῆς ἡμῶν ἐρεύνης, μετά τήν λῆξιν τῆς ὁποίας περισυλλέξας πάντα τά μικρά εὑρήματα καί ἀναγράψας ἐν πρωτοκόλλῳ ἐπακριβῶς, ἐτοποθέτησα ἐντός κιβωτίου μεγάλου, ὅπερ παρέδωκα μετά τῶν λοιπῶν ὀγκωδεστέρων λιθίνων καί πηλίνων ἀντικειμένων, πρός τόν πρόεδρον τῆς Κοινότητος «Ἁγ. Ἰωάννου» κ. Ἰω. Μιχαλακόπουλον πρός φύλαξιν, διότι τό Σχολεῖον τοῦ χωρίου, ὅπερ ἀνωτέρω ἀνέφερα, διατελεῖ οὐχί εἰς καλήν κατάστασιν, πρό παντός δέ στερεῖται καί χώρου πρός ἀποθήκευσιν ἀρχαιοτήτων[1].                     Ἐν τέλει πολλάς χάριτας ὀφείλω πρός τήν Διεύθυνσιν τοῦ τμήματος ὁδοποιίας Ὁλυμπίας – Τριπόλεως καί ἰδιαιτέρως τους μηχανικούς κ. κ. Μορίτην καί Μαυρουδῆν, οἱ ὁποῖοι παρέσχον πᾶσαν δυνατήν εὐκολίαν εἰς τό ἔργον μου, χορηγήσαντες ἡμῖν σκαπάνας, πτύα καί χειραμάξας ἐκ τοῦ ίδίου των συνεργείου. Ἐπίσης θερμάς ἐκφράζω εὐχαριστίας πρός τόν μηχανικόν κ.  Τσακάκην, ὅστις, ἔχων βοηθόν τόν κ. Ἀλεξανδρόπουλον, ἧλθεν εἰς Ἡραίαν καί παρ’ ὅλην τήν κακοκαιρίαν κατεμέτρησεν ἀκριβῶς πάντα τἀνασκαφέντα ἐπείπια, εἴτα δέ συνέταξε μετά πάσης ἐπιστημονικῆς ἐπιστασίας τόν συνημμένον πίνακα καί λοιπάς τῶν κτιρίων κατόψεις.   
                Ὀφείλω πρός τούτοις νά σημειώσω ἐνταῦθα ὅτι ὁλόκληρος ἡ περιοχή Ἡραίας δεῖται ἐπισταμένης καί συστηματικῆς ἀρχαιολογικῆς ἐρεύνης, διότι πλεῖστα ὅσα σπουδαῖα μνημεῖα κρύπτονται ἔτι ἐν τοῖς κόλποις τῆς ἀρχαιοτάτης ταύτης χώρας. Μία μέλλουσα ἀνασκαφή δύναται νά φέρῃ εἰς φῶς καί μυκηναϊκά, ὡς καί προμυκηναϊκά μνημεῖα καί τάφους σπηλαιώδεις ἤ θολωτούς. Ὑπάρχουσι μάλιστα πρός Δ καί πρός τό ΝΔ τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοποθεσίαι ὑπό τό ἐνδεικτικόν ὄνομα «Ἑλληνικό», ὅπου σώζονται σημαντικά ἐρείπια. Τοιαῦτα εἷνε ἡ γνωστή ὑπό τό ὄνομα «Ἑλληνικό» πα΄ρα τήν Παλούμπαν καί ἄνωθεν τοῦ Ἀλφειοῦ τοποθεσία, ἥτις ἀποτελεῖται ἀπό λόφον εὐσύνοπτον, τό πάλαι δι’ ‘σοδομικοῦ τείχους ὠχυρομένον, οὗ σώζονται ἱκανά λείψανα, προκαλοῦντα τόν θαυμασμόν διά τήν ἁρμονικήν των ὄψιν. Ὁλόκληρος ἡ ἐπιφάνεια τῆς ἀρχαίας ταύτης ἀκροπόλεως εἷνε κατεσπαρμένη ἐκ κεράμων παντοίας ἐποχῆς, οἱ ΄δε χωρικοί οἱ καλλιεργοῦντες ἐπ’ αὐτῆς ἀνευρίσκουσι πολλά πήλινα καί χαλκᾶ εἰδώλια, νομίσματα ἀρχαῖα καί ἄλλα τοιαῦτα. Ἐπίσης καί ἡ θέσις «Κοκορᾶ», πρός τό ΝΔ τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου καί οὐ μακράν τῆς προειρημένης τοποθεσίας, περιέχει πολλά ἀρχαῖα καί βυζαντινά ἐρείπια. Μίαν δέ ὥραν μακράν τῆς ἀρχαίας Ἡραίας κεῖται τό χωρίον «Καλύβια», ἡμίσειαν ὥραν ἔξωθεν τοῦ ὁποίου κεῖνται τά

Καλούμεν Λουτά, ἐκ τῶν ἐκεῖ ἀναβλυζόντων θειούχων καί ἁλκαλικῶν ὑφάτων, γνωστῶν δέ καί κατά τήν ἀρχαιότητα, ἰδίως κατά τούς ῥωμαϊκούς χρόνους. Τούτων σώζονται λείψανα ἀρκετά σπουδαῖα.      
                Καί ἐν αὐτῇ δέ τῇ Ἡραίᾳ, κάτωθεν παρά τόν Ἀλφειόν, σώζονται κολοσσιαῖα ἐρείπια ῥωμαϊκῶν θερμῶν, οἷας ἀναφέρει ὁ Παυσανίας, μετά δεξαμενῶν καί πηγῶν ἰαματικῶν, ὡς καί ἄλλα  κτίρια, ἅτινα ἀνασκαπτόμενα θἀναγάγωσιν εἰς φῶς τίς οἷδε τίνας θησαυρούς τέχνης, διότι, ὡς περιγράφει ὁ ἀρχαῖος Περιηγητής, ἐκεῖ παρά τόν Ἀλφειὄν ὑπῆρχε θαυμάσιος περίπατος μετά ὡραίων δενδροστοιχιῶν καί ἄλλων ἀρωμτικῶν φυτῶν καί δένδρων.         
                Διά πάντα ταῦτα ἐπιβάλλεται τό ταχύτερον ἡ συστηματική ἐξερεύνησις συμπάσης ταύτης τῆς περιοχῆς, ἥτις θά εὐεργετήσῃ οὐσιοδῶς καί τήν λίαν ἠδικημένην ταλτρην ἐπαρχίαν τῆς Ἀρκαδίας.          

 

                ΑΛΕΞ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΥΣ 


[1] Διά τήν διαφύλαξιν καί συντήρησιν τῶν δύο ψηφιδωτῶν ἠγόρασα ἐν Πύργῳ κατά τήν ἐπιστροφήν μου ἐξ Ἡραίας δύο ὀγκώδεις κυλίνδρους συρματοπλέγματος, οὕς ἀπέστειλα πρός τόν Πρόεδρον τῆς Κοινότητος ἵνα δι’ αὐτῶν περιφράξῃ τά είρημένα μνημεῖα καθ’ ἅ ῥητῶς μοι εἷχεν ὁ ἴδιος ὑποσχεθῇ. 







 

 

Στείλτε το μήνυμά σας στην Ηλεκτρονική Διεύθυνση geioanni@sch.gr 
Copyright © Οκτώβριος 2005
Η Ιστοσελίδα μας ενημερώνεται τακτικά (τουλάχιστον κάθε μήνα)

< >Τελευταία Ενημέρωση  της  Ιστοσελίδας</ > 07-Απρ-2022