ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

 

 

 

 

α) Βιογραφικά στοιχεία

Ο Αριστοτέλης, γιος του γιατρού Νικόμαχου, γεννήθηκε στα Στάγ(ε)ιρα της Χαλκιδικής. Σε ηλικία 17 ετών ήρθε στην Αθήνα και εντάχθηκε στην Ακαδημία του Πλάτωνα, όπου παρέμεινε είκοσι χρόνια, κατά τα οποία διακρίθηκε για τη φιλομάθεια και τη διαλεκτική του δεινότητα. Συζήτησε, μελέτησε, έγραψε και με την επίμονη εργασία του αναδείχθηκε σε μεγάλη πνευματική προσωπικότητα.

Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, πήγε στην Άσσο της Τρωάδας και στη Μυτιλήνη, όπου συνέχισε τις φιλοσοφικές του μελέτες, χειραφετημένος πλέον σε μεγάλο βαθμό από τις βασικές θεωρίες του Πλάτωνα.

Το 342 π.Χ. πήγε στην Πέλλα, για να αναλάβει την εκπαίδευση του Αλέξανδρου[1], και ύστερα από τρία χρόνια επέστρεψε στην Αθήνα, όπου, το 335 π.Χ., ίδρυσε δική του σχολή, το «Λύκειον»[2]. Η σχολή ονομάστηκε και «περιπατητική» ή «περίπατος», γιατί η διδασκαλία γινόταν καθώς οι μαθητές βάδιζαν κάτω από τις δενδροστοιχίες, κοντά στην όχθη του Ιλισσού ποταμού.

Ως μέθοδο διδασκαλίας είχε τον συνεχή λόγο, γιατί οι φυσικές και ιστορικές έρευνες του Αριστοτέλη δεν μπορούσαν να διδαχθούν διαλογικά.

Όταν πέθανε ο Αλέξανδρος, οι Αθηναίοι ανέλαβαν την ηγεμονία των Ελλήνων κατά των Μακεδόνων και οι μακεδονίζοντες περιέπεσαν σε δυσμένεια. Σ' αυτούς ανήκε και ο Αριστοτέλης, ο οποίος κατέφυγε στη Χαλκίδα, στο σπίτι της μητέρας του Φαιστίδας, όπου τον επόμενο χρόνο πέθανε. Στο Λύκειο τον διαδέχθηκε ο μαθητής του Θεόφραστος (372-286 π.Χ.), από την Ερεσό της Λέσβου, γνωστός κυρίως από τους Χαρακτήρες, ένα σατιρικό έργο, από 30 σκίτσα προσώπων, που δημιούργησε ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος.

Το έργο του Αριστοτέλη

Το αριστοτελικό έργο καλύπτει όλους τους τομείς του επιστητού. Η ζωολογία, η βοτανική, η βιολογία, η μηχανική, η λογική, η διαλεκτική, η ρητορική, η πολιτική, η ποιητική, η φυσική και η μεταφυσική αποτελούν αντικείμενο των μελετών του και της διδασκαλίας του.

Οι μελητές του Αριστοτέλη διακρίνουν την επιστημονική και φιλοσοφική δράση του σε τρεις περιόδους: την πρώτη αθηναϊκή, την περίοδο της Άσσου-Λέσβου-Πέλλας και τη δεύτερη αθηναϊκή. Στην πρώτη περίοδο η σκέψη του είναι επηρεασμένη από τον Πλάτωνα, ενώ κατά τη δεύτερη και την τρίτη το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται σε επιστημονικές μελέτες.

Γλώσσα - Ύφος

Τα συγγράμματα του, σε αττική γλώσσα, χαρακτηρίζονται από αφθονία νέων όρων, τεχνικών και επιστημονικών, και από την ακρίβεια με την οποία χρησιμοποιεί τις λέξεις της κοινής γλώσσας. Δεν τον απασχολεί η λεπτότητα της αττικής διαλέκτου, αλλά χρησιμοποιεί με πολλή άνεση λέξεις της ομιλούμενης

γλώσσας προαναγγέλλοντας έτσι την κοινή διάλεκτο. Οι εκφράσεις του είναι ζωηρές, με λίγες εικόνες και μεταφορές. Συχνά ο λόγος του, σε ύφος απλό, αλλά αυστηρά επιστημονικό, παρουσιάζεται βραχύς και ελλειπτικός, με αποτέλεσμα η κατανόησή του να γίνεται ενίοτε δύσκολη.

Φιλοσοικές απόφεις

Ο Αριστοτέλης υπήρξε κορυφαίος διδάσκαλος της επιστήμης και των θεωρητικών αναζητήσεων του ανθρώπου. Συμφωνα με τις απόψεις του, η επιστήμη έχει σκοπό τη γνώση της ουσίας των πραγμάτων και η ουσία αυτή βρίσκεται στη γενική ιδέα του επιστητού. Δεν υπάρχει επιστήμη του ειδικού, αλλά μόνο επιστήμη του γενικού. Η ουσία των πραγμάτων δεν ανάγεται σε μια γενική αρχή. Στο θέμα αυτό διαφοροποιείται από τον Πλάτωνα, ο οποίος εξαρτούσε τα πάντα από την υπέρτατη ιδέα του αγαθού. Ο Πλάτων αναζητούσε την ερμηνεία του αισθητού κόσμου μέσω του νοητού, του κόσμου των Ιδεών. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης απορρίπτει τη θεωρία των Ιδεών και πιστεύει ότι δεν υπάρχει νοητός κόσμος διαφορετικός από τον αισθητό ούτε γνώση χωρίς την αίσθηση. Σώμα και ψυχή βρίσκονται στην ίδια σχέση, όπως η ύλη και η μορφή (είδος). H μορφή είναι αναμεμειγμένη με την ύλη, ενώ η πλατωνική ιδέα ήταν χωρισμένη από αυτήν. Για τον Αριστοτέλη η γνώση ενός πράγματος προϋποθέτει τη διάκριση των στοιχείων από τα οποία προσδιορίζεται και που αποτελούν τα αίτιά του: α) την ύλη από την οποία γίνεται, β) τη μορφή (τὸ εἶδος) που παίρνει η ύλη, γ) τὸ κινοῦν, τη δύναμη δηλαδή που το διαμορφώνει, και δ) τον σκοπό (τό τέλος) για τον οποίο πραγματοποιείται. Το πιο σημαντικό από τα τέσσερα είναι το αίτιο του σκοπού.

Ο φιλόσοφος θεωρεί ότι το γεγονός είναι η βάση κάθε επιστήμης και γι' αυτό το αναζητεί σε όλες τις πηγές των πληροφοριών. Συλλέγει και μελετά κάθε είδους γεγονότα. Με αυτά θεμελιώνει τις θεωρίες του και επιδιώκει να εξηγήσει καθετί που υπάρχει.

Επίδραση

Ο Αριστοτέλης επηρέασε την παγκόσμια σκέψη όσο κανείς άλλος φιλόσοφος. Μελέτησε τις απόψεις των προγενέστερων φιλοσόφων, τις συστηματοποίησε και συγκρότησε τη φιλοσοφική επιστήμη. Το έργο του αποτελεί την κορυφαία φάση της ελληνικής φιλοσοφίας και συνέβαλε σημαντικά στην προαγωγή της επιστήμης και στη δημιουργία πολλών νέων κλάδων της.

Τομείς ενασχόλησης

Οι κυριότεροι επιστημονικοί κλάδοι με τους οποίους ασχολήθηκε ο Αριστοτέλης ήταν:

Λογική

Αποφασιστική ήταν η συμβολή του στη γένεση της Λογικής. H Λογική του ασχολείται με τη σκέψη του ανθρώπου στην καθημερινή του ζωή και διακρίνεται σε αναλυτική και διαλεκτική. Κεντρική θέση στη μέθοδο με την οποία διερευνά τα φιλοσοφικά και επιστημονικά προβλήματα κατέχουν η παρατήρηση και η επαγωγή, η απόδειξη.

Φυσική

Σημαντική είναι και η Φυσική του, η οποία έχει ως αντικείμενο τα όντα που υπάρχουν «φύσει», όσα δηλαδή έχουν μέσα τους κίνηση και στάση. Τέτοια είναι τα ζώα, τα φυτά, αλλά και η γη, το πυρ, ο αέρας και το νερό. Οι φυσικές μελέτες του Αριστοτέλη επηρέασαν τους μεγάλους εκπροσώπους της νεότερης φυσικής και φιλοσοφίας.

Βιολογία

Στον τομέα της βιολογίας η συμβολή του υπήρξε επίσης σπουδαία, αφού στα έργα του ερμηνεύεται η γένεση της ζωής με κύρια έννοια την εντελέχεια (ἐν - τέλος - ἔχειν = ολοκλήρωση, δηλαδή ότι έχει μέσα του την τελείωση). Ο αριστοτελικός αυτός όρος σημαίνει τη μετάβαση της άμορφης ύλης από την περιοχή της δυνατότητας (ἐν δυνάμει) στην περιοχή της πραγματικότητας (ἐν ενεργεία), όπου εντάσσεται χάρη στη συγκεκριμένη μορφή που της δόθηκε, σύμφωνα με τον σκοπό του δημιουργού της. Για τα έμβια όντα πρώτη εντελέχεια είναι η ψυχή, η οποία διαπλάθει και συντηρεί τον οργανισμό τους, δημιουργεί και κατευθύνει τις κινήσεις και τις αισθήσεις τους.

Ψυχολογία

H ψυχολογία του, δηλαδή η επιστήμη που έχει αντικείμενο τη μελέτη της ψυχής, μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος των θεωριών που αναπτύχθηκαν στους νεότερους χρόνους. Βασικές έννοιές της είναι τα «πάθη», οι «δυνάμεις», οι «έξεις», η «αίσθηση», ο «νους», η «επιθυμία» και η «βούληση».

Ηθική

H ηθική του, που ασχολείται με τους κανόνες των πράξεων του ανθρώπου, έχει ως κέντρο της το αγαθό, την αρετή και την ευδαιμονία.

Τρεις είναι οι κύριες αρετές σύμφωνα με τις οποίες ο άνθρωπος ζει με ευδαιμονία: η σοφία, η σύνεση και η σωφροσύνη. H αρχή του «ορθού μέσου» είναι μια σωστή αναλογία ανάμεσα σε δυο άκρα, όπως, για παράδειγμα, το θάρρος ανάμεσα στην ανανδρία και την αλόγιστη τόλμη.

Πολιτική

Οι απόψεις του για την πολιτική συμπυκνώνονται στο θεώρημα σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος είναι «ζῷον πολιτικόν», ένα ον δηλαδή που έχει έμφυτη τη διάθεση να ζει στην κοινότητα μιας πόλης. H πολιτική κοινωνία δεν είναι κάτι τεχνητό, αλλά υπάρχει από τη φύση για να εξασφαλίζει το «κοινῇ συμφέρον» των πολιτών.

Τέχνη του λόγου

Εξετάζει προβλήματα αισθητικής, που ασχολείται με τη θεωρία της δομής των έργων τέχνης (τεχνοκριτική).

Διαίρεση του έργου του

Τα σημαντικότερα έργα του διακρίνονται στις ομάδες που ακολουθούν:

I. Διάλογοι, στους οποίους χρησιμοποιεί την πλατωνική μέθοδο για τη διατύπωση φιλοσοφικών θεμάτων. Από τους διαλόγους διασώθηκαν μόνο κάποια αποσπάσματα.

II. Έργα πολυμάθειας (Αθηναίων πολιτεία και Διδασκαλίαι, από τις οποίες διασώθηκαν ελάχιστες φράσεις).

III. Πραγματείες ή Διατριβές, στις οποίες προσεγγίζει, κατά τρόπο επιστημονικό, αρκετά από τα θέματα που σχετίζονται με τους διάφορους τομείς της ζωής. Εδώ εντάσσονται όσα αναφέρονται στο θεωρητικό μέρος της επιστήμης (Φυσικά, Μετὰ τὰ Φυσικά ή Πρώτη Φιλοσοφία, Περί ψυχής κ.ά.).

IV. Ακολουθούν όσα αναφέρονται στην πρακτική εφαρμογή: Πολιτικά, Ηθικά, Ὄργανον (δηλαδή εργαλείο για κάθε γνώση, από πέντε πραγματείες σχετικές με τη Λογική), Σοφιστικοί έλεγχοι, Ρητορική, Περί ποιητικής.

V. Έγραψε και ποιήματα, όπως τον παιάνα «Ὕμνος εἰς Ἐρμε(ί)αν», ύμνο στην ηθική Αρετή.

Περιλήψεις των κυριότερων έργων του

Αθηναίων Πολιτεία

Το έργο διαιρείται σε δυο μέρη: Στο πρώτο εξιστορούνται οι πολιτικές μεταβολές της Αθήνας και διασώθηκε σχεδόν στο σύνολό του. Στο δεύτερο μέρος, από το οποίο έχουμε μόνο αποσπάσματα, αναφέρεται η ιστορία της Αθήνας. H Αθηναίων Πολιτεία αποτελούσε μέρος συλλογής πολλών πραγματειών (Πολιτεῖαι πόλεων), στις οποίες ο Αριστοτέλης είχε μελετήσει τα πολιτεύματα 158 πόλεων, ελληνικών ή βαρβαρικών.

Διδασκαλίαι

Πρόκειται για κατάλογο θεατρικών παραστάσεων με τους τίτλους των έργων, τα ονόματα των συγγραφέων, των χορηγών και των νικητών. Δεν παρατίθενται απλώς τα στοιχεία αυτά, αλλά γίνεται αναφορά στην οργάνωση των αγώνων, στον ποιητή των «διδασκομένων» έργων και σε άλλα θέματα που σχετίζονται με την ιστορία του δράματος.

Φυσικά

Στο έργο διατυπώνονται οι αρχές και οι όροι με βάση τους οποίους γίνεται η αριστοτελική ερμηνεία της φύσης και αναπτύσσεται η θεωρία των τεσσάρων αιτιών κάθε πράγματος (ύλη, μορφή, κίνηση, σκοπός). Με τη θεωρία αυτή συνδέεται και η εντελέχεια, η δύναμη δηλαδή που δίνει μορφή στην ύλη και οδηγεί τα όντα στην πραγμάτωση του είδους τους.

 

Μετὰ τὰ Φυσικά ή Πρώτη Φιλοσοφία

Η ονομασία οφείλεται στη σειρά των έργων, επειδή στην έκδοση είχε τοποθετηθεί μετά τα Φυσικά. Από εδώ προέρχεται ο νεότερος όρος «μεταφυσική». Το έργο αρχίζει με την αποδοχή της άποψης, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος «φύσει τοῦ εἰδέναι ορέγεται». Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης, αναζητώντας την αρχή της κίνησης, οδηγείται στο αίτημα για την ύπαρξη μιας κινούσας αρχής, του θεού, του οποίου όμως δε δέχεται καμιά ανάμειξη στις ανθρώπινες υποθέσεις.

Περί ψυχής

Αναφέρεται σε όλες τις μορφές ζωής και διακρίνει τις διάφορες λειτουργίες της ψυχής (αισθητική, θρεπτική, νοητική). H νοητική λειτουργία είναι ανώτερη από όλες τις άλλες, είναι έργο του Νου και υπάρχει μόνο στον άνθρωπο.

Ηθικά

O όρος παραπέμπει στις τρεις πραγματείες του Αριστοτέλη για την ηθική: Ἠθικὰ Νικομάχεια (10 βιβλία), Ἠθικὰ Εύδήμεια (7 βιβλία) και Ἠθικὰ Μεγάλα (2 μόνο βιβλία, παρά τον τίτλο). Τα δυο πρώτα τιτλοφορήθηκαν από τα ονόματα των εκδοτών (ο Νικόμαχος ήταν γιος του Αριστοτέλη και ο Εύδημος μαθητής του από τη Ρόδο). Περιεχόμενο των Ηθικών Νικομαχείων είναι η ευδαιμονία, η οποία, κατά τον φιλόσοφο, αποτελεί τον απώτερο σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης. H ευτυχία βρίσκεται σε άμεση σχέση με την αρετή, δηλαδή με την ηθική και διανοητική τελείωση. H αρετή δεν υπάρχει εκ φύσεως στον άνθρωπο ούτε αποτελεί αντικείμενο μάθησης, όπως θεωρούσε ο Πλάτων. Είναι συνήθεια που αποκτάται με την ελεύθερη βούληση και ωθεί στην επιτέλεση του καλού. Βρίσκεται μεταξύ δύο άκρων (μεσότης), της υπερβολής και της έλλειψης.

Πολιτικά

Αποτελούνται από 8 βιβλία, στα οποία ο Αριστοτέλης ασχολείται με τη μελέτη των ανθρώπινων κοινωνιών και των προβλημάτων τους. Στο Α' βιβλίο δίνει τον ορισμό του κράτους, στο Β' ασκεί κριτική στα συστήματα που προτείνουν κάποιο πολίτευμα ως ιδεώδες, στο Γ' κατατάσσει τις διάφορες μορφές πολιτευμάτων. Στα Δ'-ΣΤ' αναφέρεται στην ποικιλία των καθεστώτων, στον τρόπο θεμελίωσης και φθοράς τους. Στο Z' κάνει λόγο για την ιδανική πολιτεία, ενώ στο Η' για την εκπαίδευση του πολίτη. O ίδιος δεν τάσσεται ανοικτά υπέρ ενός συγκεκριμένου πολιτεύματος. Δείχνει πάντως προτίμηση για ένα μεικτό πολίτευμα (ολιγαρχίας και δημοκρατίας), το οποίο ονομάζει απλά πολιτεία. Αποδοκιμάζει όμως όλα τα πολιτεύματα που συνιστούν παρεκβάσεις της βασιλείας, της αριστοκρατίας και της δημοκρατίας, δηλαδή την τυραννία, την ολιγαρχία και τη δημαγωγία.

Περί ποιητικής

Από τα δυο βιβλία που την αποτελούσαν μάς διασώθηκε το πρώτο, το περιεχόμενο του οποίου αναφέρεται στην τραγωδία και στο έπος. Το δεύτερο βιβλίο αναφερόταν στην κωμωδία.

Ρητορική

Αποτελείται από 3 βιβλία και δίνεται ο ορισμός της ρητορικής και τα διάφορα είδη της. Γίνεται αναφορά στα συναισθήματα που προκαλούνται με τον λόγο (οργή, φιλία, φόβος, ντροπή, λύπη, αγανάκτηση κ.ά.) και παρατίθενται τα στοιχεία που αφορούν τη σύνθεση και το ύφος του ρητορικού λόγου.

Επιβίωση

Το έργο του Αριστοτέλη σχολιάστηκε στους αρχαίους και μεταγενέστερους χρόνους και είχε μεγάλη απήχηση, γιατί έγινε γνωστό μέσω των αραβικών και λατινικών μεταφράσεων. O χριστιανισμός αξιοποίησε την αριστοτελική σκέψη· μια μεγάλη μορφή της Καθολικής Εκκλησίας, ο Θωμάς Ακινάτης (13^ος αι.) χρησιμοποίησε τα έργα του ως βάση μιας χριστιανικής φιλοσοφίας. O Αριστοτέλης θεωρήθηκε αυθεντία και αλάθητος και επηρέασε ακόμη και τη σχολαστική θεολογία του Μεσαίωνα, που επιδίωκε να θεμελιώσει τα χριστιανικά δόγματα στη φιλοσοφία. Το ενδιαφέρον για τον φιλόσοφο ανανεώθηκε στα χρόνια της Αναγέννησης. Σήμερα, το έργο του διαβάζεται με ιδιαίτερη προσοχή και ολοένα αναγνωρίζεται η αξία της σκέψης του.

 

---

Κάποιους από τους λόγους του Δημοσθένη μπορείς να τους βρεις στη Βικιπαίδεια ή στο Hodoi Elektonikai

---

Πηγή: Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Αναστάσιος Στέφος, Εμμανουήλ Στεργιούλης, Γεωργία Χαριτίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, εκδ. Β, 2007