27 28 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


27

Δημοτικό τραγούδι

Ύπνε μου κι έπαρέ μου το

Στην Κάρπαθο επιβιώνει από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα το έθιμο των «Εφτά». Επτά μέρες μετά τη γέννηση του παιδιού μαζεύονται οι συγγενείς στο σπίτι του και παίρνουν μέρος στην τελετή. Βάζουν το βρέφος σε μεταξωτή κουβέρτα και κρατώντας τις τέσσερις άκρες της το κουνούν και του τραγουδούν τραγούδια (μαντινάδες) στον σκοπό του νανουρίσματος. Ένα τέτοιο τραγούδι είναι κι αυτό που ακολουθεί.

Δημήτρης Δάβης, Καρπαθιώτισσα

Δημήτρης Δάβης, Καρπαθιώτισσα φακός
Λάδι σε μουσαμά , 89,7 x 70,5 εκ.
Εθνική Πινακοθήκη, Αρ. έργου: Π.4512
Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση
στην Εθνική Πινακοθήκη

Ύπνε μου κι έπαρέ μου το, ύπνε νανούρισέ το
κι αν έχεις μήλα, κόψε του, κουλούρια τάισέ το
κι αν έχεις και ροδόσταμο, να το ροδοσταμνίσεις.
Κι αν μου το πάρεις, ύπνε μου, τρεις χώρες σου χαρίζω
τρεις χώρες και τα τρία χωριά και τρία μοναστήρια.
Την Κάρπαθο με τα νερά, τη Ρόδο με τα πλούτη
και την Κωσταντινούπολη με το πολύ λουάρι.
Κοιμήσου που παράγγειλα κάτω στην Αλεξάνδρα
για να σου φέρουν κόρη μου τσεμπέρι με τα χάντρα.
Νάνι τη την κορούλα μου, την ακριβή μου κόρη
που μου τη λουαριάζουσι γιατροί και δικηγόροι.
Κοιμήσου που να κάθεσαι κι η μοίρα σου να υφαίνει
και το καλό σου ριζικό να κουβαλεί να φέρνει.
Κι αν την επάρεις, ύπνε μου, πάρ’ τη σε περιβόλια
σε κυπαρίσσια σε δεντριά σε μήλα σε κυδώνια.
Ύπνε που παίρεις τα παιδιά, έλα έπαρε και τούτο,
μικρό μικρό μου τώπαρε μεγάλο φέρε μού το.
Κοιμήσου με την Παναγιά και με τον Αϊ-Γιάννη
και τον Αφέντη το Χριστό κι όπου πονεί να γειάνει.
Κοιμήσου που να κοιμηθείς στο μέλι και στο γάλα
και να σε βάλει η μοίρα σου σ’ αρχοντικά μεγάλα.

 

Γ. Μ. Γεωργίου, Καρπαθιακά, τόμ. Α’

 

Παράλληλα Κείμενα
«Δημοτικά νανουρίσματα» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου] «Δημοτικά νανουρίσματα» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου]
Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά
Περισσότερα νανουρίσματα εδώ

 

Λεξιλόγιο

έπαρε: πάρε *λουάρι: αμύθητα πλούτη *Αλεξάνδρα: Αλεξάνδρεια *τσεμπέρι: πλουμιστό μαντίλι για το κεφάλι *τα χάντρα (το χάντρο): οι χάντρες, το μάλαμα *λουαριάζουσι: λογαριάζουνε, υπολογίζουν ως μελλοντική νύφη *παίρεις: παίρνεις *τώπαρε: πάρε το

 


28

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  • 1. Τι ζητά για χάρη του βρέφους από τον ύπνο ο/η τραγουδιστής/-στρια και τι τάζει ο ίδιος να του δώσει ως ανταπόδοση;
  • 2. Πώς προβάλλεται μέσα στο νανούρισμα η αξία της νεογέννητης κόρης;
  • 3. Ποια προϊόντα και τρόφιμα αναφέρονται στο τραγούδι; Σε ποιες παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων αντιστοιχούν;
  • 4. Σε ποια σημεία του τραγουδιού συναντάμε θέματα από την αρχαία μυθολογία (π.χ. για τη μοίρα) και σε ποια από τη χριστιανική θρησκεία; Προσπαθήστε να εξηγήσετε πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο στοιχεία.


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  • 1. Στο τραγούδι γίνεται λόγος για τέσσερις περιοχές —την Κάρπαθο, τη Ρόδο, την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια—, καθεμιά από τις οποίες, όπως αναφέρεται στο κείμενο, είναι φημισμένη για κάτι (νερά, πλούτη κ.λπ.). Αφού χωριστείτε σε τέσσερις ομάδες, κάθε ομάδα να αναζητήσει πληροφορίες και άλλου είδους υλικό (π.χ. φωτογραφίες) για να επιβεβαιώσει ή όχι τη φήμη κάθε περιοχής. Τα βιβλία της Ιστορίας, της Γεωγραφίας και της Oικιακής Oικονομίας θα σας φανούν χρήσιμα.
  • 2. Βρείτε έθιμα της γέννησης και από άλλες περιοχές της Ελλάδας και παρουσιάστε τα στην τάξη με ανάλογη μουσική επένδυση. Mπορείτε επίσης να βρείτε και τραγούδια-νανουρίσματα σύγχρονων συνθετών (π.χ. το νανούρισμα από τον Ματωμένο γάμο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα μελοποιημένο από τον Μάνο Χατζιδάκι).

    Σημείωση: Νανουρίσματα θα βρείτε εδώ.

  • Φώτης Kόντογλου, H οικογένεια του ζωγράφου
    Φώτης Kόντογλου, H οικογένεια του ζωγράφου
    Δείτε την ταινία παρουσίασης του πίνακα από την Εθνική Πινακοθήκη

Θεματικά κέντρα
O πλούτος και η αφθονία των αγαθών ως προϋπόθεση ευτυχίας.
Η συμβολή της μοίρας και ο ρόλος της θρησκείας. Συνύπαρξη παγανιστικών - χριστιανικών στοιχείων.
Oι υπερβολές της αγάπης (όπως π.χ. τα αντίδωρα που τάζονται στον ύπνο).

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Η γέννηση ενός παιδιού είναι το σημαντικότερο γεγονός στη ζωή της ελληνικής οικογένειας· γι' αυτό σε όλα τα μέρη γίνεται δεκτή με χαρά. Ιδιαίτερα εορτάζεται στην Κάρπαθο η γέννηση της κόρης, η οποία θα συνεχίσει την παράδοση της μητέρας της σε αξιοσύνη.

Στο νανούρισμα ―το οποίο, ας σημειωθεί, αποτελεί σύγχρονη εκδοχή παλαιού τραγουδιού― υπάρχουν αρκετά από τα τυπικά γνωρίσματα του δημοτικού τραγουδιού, π.χ. ο δεκαπεντασύλλαβος στίχος, οι προσωποποιήσεις, οι υπερβολές, οι επαναλήψεις κ.λπ., αλλά και η ομοιοκαταληξία, αφού το νανούρισμα τραγουδιέται τονισμένο πάνω σε τοπικούς μουσικούς σκοπούς.

Είναι αξιοπρόσεχτο ότι ο τραγουδιστής παραβάλλει την Κάρπαθο και την κοντινή Ρόδο με την Αλεξάνδρεια και την Κωνσταντινούπολη, αφού τις προσφέρει ως αντίδωρο στα δώρα του ύπνου. Η αφθονία των προϊόντων και ο πλούτος προβάλλονται ως ζητούμενα από τη μοίρα («το καλό σου ριζικό να κουβαλεί να φέρνει»)· παράλληλα, όμως, τονίζεται και η προστασία του βρέφους από την Παναγία, τον Χριστό και τον Αϊ-Γιάννη. Γενικά, οι ευχές και τα παινέματα προς τη νεογέννητη παραπέμπουν σε παλαιές εποχές («τσεμπέρι με τα χάντρα»), με εξαίρεση την αναφορά στα δύο επαγγέλματα των υποψήφιων γαμπρών, «γιατροί και δικηγόροι», τα οποία απηχούν τις σύγχρονες προτιμήσεις.


Έλα, ύπνε, και πάρε το, Χριστέ, 'ποκοίμισέ το,
πάν' το μες στου Μάη τ' αμπέλι και στου Γιάνν' το περιβόλι.
Κόψε το ένα σταφύλι, δώσε το κι ένα καρπούζι.
Το σταφύλι να το φάει, το καρπούζι να το παίζει,
να κοιμάται σαν τ' αρνέλ' να ξυπνά σα μοσχαρέλ'.

περ. Θρακικά, τόμ. 1, 1928, σ. 138


Νανουρίσματα: Άκουσε και μελέτησε 34 νανουρίσματα νανουρίσματα

Δημοτική Ποίηση Δημοτική ποίηση

Δημήτρης Δάβης, βιογραφικά και έργα,
στην Εθνική Πινακοθήκη Εθνική Πινακοθήκη

Φώτης Κόντογλου,  βιογραφικά και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη Εθνική Πινακοθήκη, Κόντογλου
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. ΤΕΛΟΓΛΕΙΟ
στο paleta art paleta art paleta art
στο art net ARTNET,
στο ΝΙΚΙΑΣ ΝΙΚΙΑΣ
Εκπομπή ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΕΡΤ
Εκπομπή ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΕΡΤ
Εκπομπή Η ΔΕ ΠΟΛΙΣ ΕΛΑΛΗΣΕΝ, ΝΑΥΠΛΙΟ - Φ. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΕΡΤ

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

 

Ήρωες

Οι ήρωες του ποιήματος είναι:

 

 

Τόπος

Τα γεγονότα του ποιήματος διαδραματίζονται

 

 

Χρόνος

Τα γεγονότα του ποιήματος γίνονται/έγιναν

 

 

Γλώσσα

Η γλώσσα του ποιήματος είναι

 

 

Στίχος-Μέτρο

Ο στίχος του ποιήματος είναι:

Το μέτρο του ποιήματος είναι:

 

 

Ενότητες

Το ποίημα μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:

 

 

Το σχόλιό σας...

...