89

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ

«Το συρματόπλεγμα του αίσχους»

Μαρτυρίες. Κύπρος ώρα μηδέν. 15 Ιουλίου 1974 Το πραξικόπημα [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

Το μικρό αυτό διήγημα του Μηλιώνη ανήκει στη συλλογή του Το μικρό είναι όμορφο (1997). O συγγραφέας είχε εργαστεί ως φιλόλογος καθηγητής στο Γυμνάσιο Αρρένων της Αμμοχώστου το διάστημα 1960-1964 και επισκέφθηκε ξανά τη διχοτομημένη Κύπρο το 1995, είκοσι ένα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή (1974), με την οποία η Τουρκία κατέλαβε και έκτοτε κατέχει το βόρειο τμήμα του νησιού. Καταγράφοντας τις εντυπώσεις από την τελευταία του επίσκεψη στην Κύπρο, ο συγγραφέας νιώθει ανάμεικτα συναισθήματα, οικειότητας αλλά και δυσφορίας προς το περιβάλλον, καθώς συγκρίνει τη σύγχρονη τουριστική ανάπτυξη του νησιού με τις ζωηρές αναμνήσεις του από το παρελθόν. Η αμήχανη στάση και η πικρή ειρωνεία του εντείνονται όταν σκέφτεται τον καημό των παλιών μαθητών του, οι οποίοι ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα με την (ακόμα αδικαίωτη) ελπίδα μιας ειρηνικής επίλυσης στο εθνικό και κοινωνικό πρόβλημα της Κύπρου.

Είναι τόσα πράγματα που μου φαίνονται οικεία μόλις πατήσω το πόδι μου στην Κύπρο! Όχι βέβαια τα τουριστικά μεγαθήρια που έχουν κάνει κατοχή στις παραλίες της - αυτή η νέα αποικιοκρατία, τόσο θορυβώδης, τόσο αλαζονική, τόσο επικίνδυνη, που η άλλη στο Ακρωτήρι,* με τους κεραμιδένιους οικισμούς και τα κοντά εγγλέζικα παντελονάκια, μοιάζει με αφίσα ξεχασμένη, από προπολεμική ταινία. Αλλά τα άλλα, τα γηγενή, που αντιστέκονται: είναι η γλώσσα που τη μιλώ χωρίς προσπάθεια, μόλις βρεθώ με τους ανθρώπους της, πράγμα που κάνει εκείνους να συνοφρυώνονται* καχύποπτα και τον Γιώργο να με κοιτάζει ανήσυχος - κι εγώ χαμογελώ. Είναι οι «τερατσιές»* στο κίτρινο τοπίο, που αντανακλούν τον εκτυφλωτικό ήλιο στο χαλκοπράσινο φύλλωμά τους, οι φοινικιές, που λικνίζονται τ' απογεύματα, τα γιασεμιά κι οι μπουκαμβίλιες. Και είναι ακόμα -ω του θαύματος!- οι πέρδικες στα χέρσα,* που φτεροκοπούν στο πέρασμά μου, τα «περτίτσια», που κακαρίζανε στις πλαγιές του Αγίου Ιλαρίωνα* κι οι μαθητές μου τα πιάνανε ζωντανά κυνηγώντας τα στην απέραντη Μεσαορία,* ώσπου να παραδοθούν με ανοιχτές φτερούγες. Ένας απ' αυτούς κι ο Χαμπής από την τουρκοκρατούμενη Κοντέα,* που τώρα σκαλίζει στα χαρακτικά του τη μαγεία της Κύπρου, ολομόναχος στα Πλατανίσκια,* σ' ένα ερημωμένο χωριό.

90

Γκράφιτι από το τείχος του Βερολίνου

Τραβούμε κατά τη Δερύνεια, όχι από την Αγιανάπα την ξιπασμένη* (και ξιμαρισμένη),* αλλά από τον εσωτερικό δρόμο, το δρόμο της ψυχής, δίπλα στο δασάκι της Άχνας και στην «πράσινη γραμμή». Και ποιος να ήταν τάχα που έδωσε στο συρματόπλεγμα αυτό το οικολογικό όνομα που θυμίζει την «Green Peace»;* Υποθέτω πως ήταν κάποιος εκπρόσωπος του OΗΕ*, από κείνους που ρητόρευαν για το «τείχος του αίσχους».* Κρατώ ακόμη στο συρτάρι μου ένα από τα άλμπουμ που μας στέλνανε να τα μοιράσουμε στους μαθητές της Αμμοχώστου: παιδικές ζωγραφιές για το «μοιρασμένο Βερολίνο». Ένα παιδικό χέρι που τεντώνεται κάτω από το συρματόπλεγμα, για να πιάσει την μπάλα, στην άλλη μεριά. Τα μοιράζαμε και τους μιλούσαμε με θέρμη για τα δικαιώματα των παιδιών, για τα αισθήματα των ανθρώπων που δεν μπαίνουν σε συρματοπλέγματα, για την ειρήνη, που ήταν καιρός ν' ανθίσει. Τι να πω τώρα στους μαθητές μου, που τα μάτια τους με συνοδεύουν; Τι να του πω του Γιωργή; Τι να πω και του Χαμπή; «Το τείχος του αίσχους έπεσε, δάσκαλε», μου λέει. «Τι θα γένει με το συρματόπλεγμα;» Και βάζει κόκκινα βέλη που στάζουν αίμα, ολόγυρα στη ζωγραφιά του, να δείχνουν κατά την Αμμόχωστο.
91          Κατά κει τραβούμε. Ανεβαίνω στην ταράτσα της Δερύνειας.* Τουρίστες που κοιτάζουν, με εισιτήριο, την «πόλη-φάντασμα». «Περάστε, κύριοι, να θαυμάσετε την ασώματον κεφαλήν!»* Αγναντεύω στο βάθος την έρημη πολιτεία. Βάζω τα κιάλια. Αναγνωρίζω γειτονιές. Έτσι ν' απλώσω το χέρι μου, θ' αγγίξω τα μπαλκόνια της. Έτσι και κάνω ένα βήμα, θα βρεθώ στους δρόμους της και στα αισθήματα που δεν μπαίνουν σε συρματόπλεγμα. Και στα χρόνια της νιότης μου, που μου τα κλείσανε στην άλλη πλευρά.

Χ. Μηλιώνης, Το μικρό είναι όμορφο, Κέδρος

Παράλληλα Κείμενα
Γ.Φ. Πιερίδης, «Αλλοφροσύνη»
Λευτέρης Πούλιος, «Καλοκαίρι του '78» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Λυκείου]
Κυριάκος Χαραλαμπίδης, «Γλυκό του κουταλιού» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β' Γυμνασίου]

Λεξιλόγιο
* Ακρωτήρι: περιοχή δυτικά της Λεμεσού, όπου υπάρχει αγγλική στρατιωτική βάση * να συνοφρυώνονται: να κατσουφιάζουν * τερατσιές: χαρουπιές * χέρσα: άδεντρες εκτάσεις γης * Άγιος Ιλαρίων, Μεσαορία, Κοντέα: περιοχές στην κατεχόμενη Κύπρο * Πλατανίσκια: οι υπόλοιπες περιοχές που αναφέρονται ανήκουν στην ελεύθερη Κύπρο * ξιπασμένη: περήφανη, ψηλομύτα (εξαιτίας της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης) * ξιμαρισμένη: βρομισμένη (κυπριακό ιδίωμα) * Green Peace: διεθνής οικολογική οργάνωση * ΟΗΕ: Oργανισμός Ηνωμένων Εθνών * «τείχος του αίσχους»: το τείχος που χώριζε το Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο· η πτώση του (1989) σήμανε το τέλος της μακρόχρονης πολιτικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στον ανατολικό και στον δυτικό κόσμο * ταράτσα της Δερύνειας: ταράτσα ψηλού κτιρίου στη Λευκωσία, από όπου μπορεί να δει κανείς τις δύο όψεις της πόλης, την κατεχόμενη και την ελεύθερη * ασώματος κεφαλή: λαϊκό θέαμα στα πανηγύρια