Του γεφυριού της Άρτας Κατεβάστε το κείμενο σε αρχείο

1. Ποια στοιχεία αποδεικνύουν ότι το τραγούδι ανήκει στο είδος των παραλογών;

1) Είναι πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα, 2) η αφήγηση περιορίζεται μόνο στα σημαντικότερα επεισόδια, παραλείποντας τα δευτερεύοντα,3) το περιεχόμενο είναι φανταστικό (δηλ. βασίζεται σε ένα θρύλο), στο οποίο κυριαρχεί το παραμυθικό, εξωλογικό στοιχείο, όπως το γεφύρι που εμφανίζεται να έχει βούληση, αφού αυτοκαταστρέφεται, το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή, το στοίχειωμα, η κατάρα και η αναίρεσή της), 4) έχει δραματικότητα λόγω των διαλόγων 5) έχει θλιβερή κατάληξη.

2. Βρείτε τα αφηγηματικά και δραματικά στοιχεία του τραγουδιού.

Τα αφηγηματικά στοιχεία του τραγουδιού είναι οι στίχοι όπου έχουμε την τριτοπρόσωπη αφήγηση του ανώνυμου ποιητή, δηλ. στ. 1-4, 7-9, 14-18, 21-23, 30, 33-34, 43. Οι υπόλοιποι στίχοι όπου τα λόγια των προσώπων παρουσιάζονται σε ευθύ λόγο ή υπάρχει διάλογος αποτελούν το δραματικό στοιχείο.

3. Ποιες είναι οι ενότητες του ποιήματος και τι τίτλους μπορείτε να δώσετε;

1η (στ. 1-13):Αδυναμία θεμελίωσης του γεφυριού και χρησμός του πουλιού.

2η (στ. 14-20):Ειδοποίηση της γυναίκας του πρωτομάστορα

3η (στ. 21-29):Άφιξη και παραπλάνηση της γυναίκας.

4η (στ. 30-40):Στοίχειωμα και κατάρα της γυναίκας.

5η (στ. 41-46):Αλλαγή της κατάρας σε ευχή.

4. Ποιες είναι οι τεχνικές αφήγησης, οι τεχνικές του δημοτικού τραγουδιού και τα εκφραστικά μέσα;

Στο ποίημα εναλλάσσονται η αφήγηση (με αφηγητή ετεροδιηγητικό και παντογνώστη), ο μονόλογος και ο διάλογος. Οι διαλογικοί στίχοι σε ευθύ λόγο υπερτερούν αριθμητικά, γεγονός που δίνει στο τραγούδι ζωντάνια, αμεσότητα και δραματικότητα. Τα γεγονότα παρουσιάζονται με φυσική χρονική σειρά χωρίς ανάδρομες ή πρόδρομες αφηγήσεις. Στα διαλογικά μέρη χρησιμοποιείται ο ενεστώτας, ενώ στα αφηγηματικά κυρίως ο παρατατικός και ο αόριστος. Κάποιες φορές μάλιστα η εναλλαγή αυτή γίνεται μέσα στον ίδιο στίχο.

Χρησιμοποιούνται πολλά τεχνοτροπικά στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού, όπως:

· η αρχή της ισομετρίας (κάθε στίχος περιλαμβάνει ολοκληρωμένο νόημα)

· η επανάληψη ή ολοκλήρωση του νοήματος του α΄ ημιστίχιου στο β΄ ημιστίχιο.

· η επανάληψη στίχων (με τις ίδιες λέξεις ή ελαφρώς παραλλαγμένες (στ. 3, 6, 41, 43)

· στερεότυποι στίχοι ή εκφράσεις (στ. 7-9, 23)

· η προσωποποίηση της φύσης –παμψυχισμός (το πουλί που μιλάει σαν άνθρωπος)

· το τριαδικό σχήμα ή ο νόμος των τριών (στ. 33-34, 37-38)

· το σχήμα του αδυνάτου (στ. 44-46)

· η υπερβολή (στ. 1, 14, 32)

· ο τυπικός-συμβολικός αριθμός 3 και τα πολλαπλάσιά του (σαράντα πέντε, 15χ3, εξήντα,20χ3, τρεις αδερφάδες)

· το μοτίβο του πουλιού

Εκφραστικά μέσα:

· μεταφορές: στ. 14 και του θανάτου πέφτει, 21 από την άσπρη στράτα, 22 ραγίζεται η καρδιά του, 28 μην πικραίνεσαι, 36 κι οι τρεις κακογραμμένες

· παρομοιώσεις: στ. 8 σαν πουλί –σαν χελιδόνι, 39 Ως τρέμει το καρυόφυλλο, 40 ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα

· μετωνυμίες: στ.37 η μια ‘χτισε το Δούναβη κι η άλλη τον Αφράτη

· επαναφορές: στ. 16 Αργά… αργά… αργά, 19 Γοργά… γοργά… γοργά, 27 και ποιος… και ποιος... 29 εγώ να μπω… εγώ να βγω… 30 Μηδέ… μηδέ… 31 Τράβα…

· σχήμα άρσης και θέσης (στο σχήμα αυτό λέγεται αρχικά τι δεν είναι κάτι ή τι δεν συμβαίνει και στη συνέχεια λέγεται τι είναι ή συμβαίνει): στ. 8-9 δεν εκελάηδε σαν πουλί μηδέ σαν χελιδόνι (άρση)/ παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρώπινη λαλίτσα (θέση), 11-12 και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη (άρση)/ παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα (θέση)

· σχήμα πρωθύστερο (από δύο σχετικές πράξεις ή έννοιες λέγεται πρώτη εκείνη που χρονικά ή λογικά είναι δεύτερη, για να τονιστεί ως σημαντικότερη): στ. 16 αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, 19 γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε (λογικά πρώτα θα αλλάξει κι έπειτα θα ντυθεί)

5. Πού και πώς δηλώνεται η δυσκολία θεμελίωσης του γεφυριού και με ποιον τρόπο προβλέπεται να πραγματοποιηθεί το έργο;

Η δυσκολία δηλώνεται στους στίχους 1-6 όπου βλέπουμε α) τον μεγάλο αριθμό τεχνιτών που δουλεύουν εντατικά αλλά χωρίς αποτέλεσμα, β) την αντίθεση του στ. 3 που δηλώνει έντονα το πρόβλημα και γ) τον μονόλογο-μοιρολόι των μαστόρων και μαθητάδων, που δείχνει την απελπισία τους. Υπάρχει όμως τρόπος άρσης του αδιέξοδου. Κι αυτός αποκαλύπτεται στους στίχους 10-13 με υπερφυσικό τρόπο. Ένα πουλί που μιλάει προσφέρει τη λύση: ανακοινώνει ότι μόνο η θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα θα στεριώσει το σπουδαίο κτίσμα. Με τον τρόπο αυτό, όμως, δημιουργεί δίλημμα στον πρωτομάστορα που πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στο καθήκον και την αγάπη για τη γυναίκα του.

6. Ποιος είναι ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη της αφήγησης;

Το πουλί διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη του μύθου, αποτελεί στοιχείο πλοκής κι έχει διπλό ρόλο: αρχικά λειτουργεί ως μάντης αποκαλύπτοντας τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί η κατασκευή του γεφυριού. Στη συνέχεια έχει τον ρόλο του αγγελιοφόρου, καθώς είναι αυτό που μεταφέρει στη γυναίκα του πρωτομάστορα την παραγγελία του άντρα της. Και στις δύο περιπτώσεις ο ρόλος του είναι σημαντικός: την πρώτη φορά δίνει λύση στο αδιέξοδο, μια λύση που από τη μια προκαλεί μια εσωτερική σύγκρουση στον πρωτομάστορα κι από την άλλη ξεκινά η διαδικασία που θα οδηγήσει στη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα. Τη δεύτερη φορά επισπεύδει τη διαδικασία αυτή, διαστρέφοντας το μήνυμα του πρωτομάστορα.

7. Ποιο επίρρημα χρησιμοποιεί στην παραγγελία του ο πρωτομάστορας και ποιο το πουλί; Τι δείχνει η επιλογή του επιρρήματος στην πρώτη περίπτωση και τι στη δεύτερη;

Ο πρωτομάστορας χρησιμοποιεί το επίρρημα «αργά» και μάλιστα τέσσερις φορές, γεγονός που προβάλλει τη ψυχικό του δράμα. Μέσα στην ψυχή του γίνεται μια δραματική εσωτερική πάλη όπου συγκρούονται το πρέπει και το θέλω και με το συγκεκριμένο επίρρημα προσπαθεί να καθυστερήσει τη θυσία, με την ελπίδα πως θα βρεθεί μια λιγότερη οδυνηρή λύση. Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει το πουλί, ως φορέας της παντοδύναμης μοίρας, και αντιστρέφει το νόημα του μηνύματος αντικαθιστώντας το «αργά» με το αντίθετό του «γοργά». Με αυτό τον τρόπο επισπεύδεται η εκτέλεση των επιταγών της μοίρας και το πουλί μετατρέπεται σε όργανό της. Συγχρόνως δηλώνεται και η αδυναμία του πρωτομάστορα να αποτρέψει, ή έστω να καθυστερήσει, το μοιραίο.

8. Ποιο είναι το ήθος του πρωτομάστορα και σε ποια σημεία διαπιστώνουμε την τραγική διάσταση του ρόλου του;

Ο πρωτομάστορας βιώνει ένα τραγικό δίλημμα: πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στην αγαπημένη του γυναίκα και την επιτέλεση του καθήκοντός του, δηλ. την ολοκλήρωση του γεφυριού. Νιώθει έντονο ψυχικό πόνο (στ. 14), αποφασίζει όμως να υπακούσει τη μοίρα (στ. 15), αλλά όταν αντικρίζει τη γυναίκα του νιώθει θλίψη και ενοχή (στ.23). Τελικά αποφασίζει να κάνει το καθήκον του και να συμβάλει στην υλοποίηση ενός έργου πολύ σημαντικού για το κοινωνικό σύνολο, γι’ αυτό πρωταγωνιστεί στον εντοιχισμό της γυναίκας του (στ. 34). Η τραγική διάσταση του ρόλου του διαπιστώνεται από: 1) το δίλημμα στο οποίο βρίσκεται μετά τον χρησμό του πουλιού που καθιστά τον πρωτομάστορα πρόσωπο τραγικό, καθώς πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στην προσωπική του ευτυχία και το γενικό καλό. 2) Το γεγονός ότι η προσπάθειά του να καθυστερήσει τον ερχομό της γυναίκας του, και άρα τη θυσία της, με την ελπίδα ότι μπορεί στο μεταξύ κάτι να αλλάξει, αποβαίνει μάταιη, πράγμα που επιτείνει την τραγικότητά του. Αυτή η τραγική διάσταση εντοπίζεται και σε συγκεκριμένους στίχους: 15-17: προσπαθεί να υλοποιήσει τη βούληση της μοίρας, προσπαθώντας παράλληλα να καθυστερήσει τη θυσία της. 22-25: βλέπει τη γυναίκα του να πλησιάζει ανυποψίαστη στον χώρο των εργασιών, ενώ εκείνος έχει αποφασίσει να τη θυσιάσει. 34: καταπνίγει τα συναισθήματά του και πρωταγωνιστεί στον εντοιχισμό της.

9. Ποιος είναι ο ρόλος της γυναίκας στην παραλογή, τι την κάνει τραγικό πρόσωπο, πώς αντιδρά στη δοκιμασία της;

Η γυναίκα του πρωτομάστορα είναι το αθώο ανυποψίαστο θύμα. Η ιδεώδης μορφή της που συνδυάζει την ομορφιά με το εξαίσιο ήθος, κάνει ακόμα πιο δυσβάστακτη τη θυσία της για τον πρωτομάστορα. Θυσιάζεται προκειμένου να στεριώσει το γεφύρι κι αυτό την καθιστά τραγικό πρόσωπο. Η παραπλάνησή της και η προθυμία της να βρει το δαχτυλίδι του πρωτομάστορα εντείνουν την τραγικότητά της, αφού είναι έρμαιο της μοίρας. Γι’ αυτό, όταν συνειδητοποιεί τι πρόκειται να συμβεί, ξεσπά με παράπονο και πικρία σε θρήνο για τη σκληρή μοίρα της , που ήταν κοινή και για τις άλλες δύο αδελφές της, εξεγείρεται ενάντια σ’ αυτή κι αυτή θεωρεί υπεύθυνη. Αντιδρά ξεσπώντας σε κατάρες για το γεφύρι, οι οποίες ακυρώνουν τον σκοπό της θυσίας της, δηλ. να είναι γερό και ασφαλές μετά το στοίχειωμά της. Στο τέλος υπερισχύει η αγάπη για τον αδελφό της, η οποία αποδεικνύεται ισχυρότερη από την πικρία, την αγανάκτηση και την εκδίκηση. Γι’ αυτό αλλάζει την κατάρα, κάνοντάς την ουσιαστικά ευχή, και δείχνει έτσι ότι αποδέχεται κι η ίδια τη θυσία της κι επομένως τη μοίρα της.

10. Πώς χαρακτηρίζετε τη γυναίκα ως σύζυγο;

Στο τραγούδι προβάλλεται έντονα η αγάπη και η αφοσίωση της γυναίκας για τον άντρα της: υπακούει αμέσως στο κάλεσμά του, ανησυχεί βλέποντάς τον στενοχωρημένο και ενδιαφέρεται να μάθει την αιτία της στενοχώριας του, προθυμοποιείται αμέσως να βρει το δαχτυλίδι. Η επανάληψη της προσωπικής αντωνυμίας εγώ εκφράζει την αυταπάρνησή της και την αγάπη της. Η γυναίκα τρέφει βαθιά συναισθήματα αγάπης για τον σύζυγό της και δείχνει ενδιαφέρον για τα προβλήματά που αντιμετωπίζει. Η ευθεία ερώτηση του στ. 25 απεικονίζει παραστατικά την ανησυχία που νιώθει, καθώς βλέπει τον άντρα της στενοχωρημένο, επειδή έχασε το δαχτυλίδι. Αυτός είναι και ο λόγος που κατεβαίνει στη βάση της γέφυρας. Ένα δείγμα της αγάπης και της αφοσίωσής της είναι πως ούτε μια στιγμή δε στρέφεται εναντίον του και δεν τον κατηγορεί για τη θυσία της. Αντίθετα εξεγείρεται μόνο απέναντι στη μοίρα, την οποία θεωρεί αποκλειστικά υπεύθυνη για το τραγικό τέλος της. Μ’ αυτή της τη στάση αποσείει το ηθικό βάρος για τον θάνατό της από τη συνείδηση του πρωτομάστορα.

11. Ποιες αντιλήψεις απηχεί το τραγούδι για τις κοινωνικές και τις οικογενειακές σχέσεις;

Οι οικογενειακοί δεσμοί προβάλλονται ισχυροί, αν πάρουμε υπόψη μας: τη μεγάλη θλίψη του πρωτομάστορα, όταν πληροφορείται από το πουλί την ανάγκη της θυσίας της γυναίκας του, την προσπάθειά του να καθυστερήσει ή αν ήταν δυνατό να ανατρέψει τη θυσία, την αγάπη της γυναίκας για τον άντρα της αλλά και για τον αδελφό της, που για χάρη του αλλάζει την κατάρα. Το τέχνασμα που χρησιμοποιούν οι μάστορες δεν είναι τυχαίο. Η απώλεια του γαμήλιου δαχτυλιδιού κινεί αμέσως το ενδιαφέρον της γυναίκας: είναι το σύμβολο του γάμου της και κατ’ επέκταση της συζυγικής, προσωπικής της ευτυχίας. Προθυμοποιείται να ψάξει να το βρει για να διώξει τη στενοχώρια του συζύγου της, αλλά και να προστατέψει τον γάμο της και την ευτυχία της, καθώς η απώλεια του γαμήλιου δαχτυλιδιού θα μπορούσε να θεωρηθεί κακό σημάδι για το ζευγάρι.

Πολύ ισχυρή όμως ήταν και η κοινωνική εικόνα που έπρεπε να έχει κάποιος, ειδικά αν κατείχε κάποια θέση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο πρωτομάστορας είναι αυτός που έχει την ευθύνη όλου του έργου, από το προσωπικό μέχρι την αποπεράτωση του γεφυριού. Η τελική παράδοση του έργου του θα έκρινε τις ικανότητές του και θα τον καταξίωνε κοινωνικά ακόμα περισσότερο. Επιπλέον, το γεγονός ότι επρόκειτο για έργο δημόσιας ωφέλειας τον καθιστούσε ιδιαίτερα υπεύθυνο, που σήκωνε στους ώμους του την τύχη ενός μεγάλου συνόλου ανθρώπων. Είναι χαρακτηριστικό πως η γυναίκα του απευθύνεται σ’ αυτόν αποκαλώντας τον Μάστορα, κάτι που δείχνει ότι σέβεται τον χώρο εργασίας του αλλά και ότι έχει συναίσθηση του ρόλου και του καθήκοντός του άντρα της.

12. Τι δείχνει η αλλαγή της κατάρας σε ευχή σχετικά με τη σχέση ανάμεσα στα μέλη της παραδοσιακής οικογένειας;

Η μελλοθάνατη γυναίκα αλλάζει την κατάρα της σε ευχή, όταν συνειδητοποιεί πως θύμα της μπορεί να πέσει ο αδελφός της. Η αδελφική αγάπη αποδεικνύεται πιο ισχυρή από την απόγνωση και την οργή για τον άδικο θάνατο της νεαρής γυναίκας. Με τον τρόπο αυτό προβάλλονται οι πανίσχυροι δεσμοί ανάμεσα στα μέλη της παραδοσιακής οικογένειας: η ζωή και η ευτυχία των συγγενών εξ αίματος είναι πρώτη προτεραιότητα. Ιδιαίτερα, μάλιστα, για μια γυναίκα που δεν είχε αποκτήσει δικά της παιδιά, ο αδελφός αποτελούσε επιπλέον τη συνέχεια της οικογένειας.