ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ
Τα δύο αυτά νανουρίσματα περιλαμβάνονται στη συλλογή του Νικόλαου Γ. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού (1914). Το πρώτο προέρχεται από τη Χίο και έχει καταγραφεί από το Γάλλο φιλέλληνα Κλωντ Φωριέλ (1825) και το δεύτερο από την Κορινθία και έχει καταγραφεί από το Μιχ. Λελέκο (1888). Όπως φαίνεται καθαρά από τους στίχους των δύο τραγουδιών, το πρώτο αναφέρεται σε αγόρι και το δεύτερο σε κορίτσι.
Να μου το πάρεις, ύπνε μου
Να μου το πάρεις, Ύπνε μου, τρεις βίγλες* θα του βάλω, |
Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού
Λεξιλόγιο
*βίγλα: σκοπιά, φυλάκιο *βιγλάτορας:
σκοπός, φύλακας *μήνα: μήπως *εβίγλιζα:
φύλαγα
Κοιμήσου αστρί
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Η προσεκτική ανάγνωση των δύο τραγουδιών οδηγεί στη διαπίστωση ότι το πρώτο απευθύνεται σε αγόρι και το δεύτερο σε κορίτσι. Ποια είναι τα στοιχεία που δείχνουν τη διαφορά των φύλων και ποιες αντιλήψεις απηχούν;
2. Θυμάστε κάποιο νανούρισμα που σας έλεγαν όταν ήσαστε μικρά παιδιά; Ανα¬ζητήστε στο οικογενειακό και φιλικό σας περιβάλλον νανουρίσματα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη.
3. Το πρώτο νανούρισμα εκτός από λυρικά έχει και αφηγηματικά στοιχεία. Αναδείξτε τα και μετατρέψτε τον ποιητικό λόγο σε πεζό.
4. Ακούστε νανουρίσματα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα από τους δίσκους Ματωμένος γάμος του Μάνου Χατζιδάκι και Αχ... έρωτα του Χρήστου Λεοντή, με σκοπό να συγκρίνετε το περιεχόμενο αυτών των ποιημάτων με τα δημοτικά μας τραγούδια.
Στο πρώτο νανούρισμα, η μητέρα βάζει φρουρούς γύρω από το κοιμισμένο της παιδί: τον ήλιο, τον αετό και τον βοριά. Πρόκειται για τρία ισχυρά σύμβολα, που δηλώνουν τόσο την ανάγκη προφύλαξης του παιδιού όσο και την αξία του ως προβολή στο μέλλον. Και οι τρεις βιγλάτορες που η μητέρα επικαλείται είναι αντρειωμένοι, όπως θα γίνει μελλοντικά και το αγόρι, που κοιμάται ήσυχο στην κούνια του. Εκτός από την ανδρεία, που είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο πρόκειται να αποκτηθεί, το βρέφος φαίνεται ότι κατάγεται από αρχοντική γενιά: «χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια». Αυτή η τελευταία αναφορά μπορεί να μην ανταποκρίνεται σε μια πραγματική κατάσταση, αλλά να δηλώνει μεταφορικά την αξία του βρέφους στα μάτια της μητέρας του. Στο νανούρισμα αυτό οι προσωποποιήσεις, που συχνά απαντώνται στο δημοτικό τραγούδι, είναι ολοφάνερες, ιδιαίτερα στην περίπτωση του κυρ-Βοριά. Ο κυρ-Βοριάς είναι η προσωποποίηση του ζωηρού αγοριού που αργεί να γυρίσει στο σπίτι του και έμμεσα μας υποβάλλει τις αντιλήψεις για την ανατροφή των αγοριών. Ποτέ μια τέτοια αφηγηματική ενότητα δε θα παρεμβαλλόταν σε νανούρισμα για κορίτσι.
Έτσι, στο επόμενο νανούρισμα για κορίτσι, ήδη από τον πρώτο στίχο προβάλλεται η ομορφιά του με τις μετωνυμίες «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι», ενώ στο δεύτερο ο προορισμός του: «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». Όλη η φαντασίωση ενός μεγαλείου και μιας πολυτέλειας, μέσα στα οποία θα αναδειχτεί η ομορφιά, κλιμακώνεται με τις αναφορές της μάνας στις μεγάλες αγορές της Πόλης και της Βενετιάς, όπου έχουν παραγγελθεί τα στολίδια και τα προικιά της κόρης. Μάλιστα σε ορισμένες περιοχές, αντί για «χρυσά», υπάρχει η παραλλαγή «προικιά». Εξάλλου, το πάπλωμα που ράβεται στην Πόλη παραπέμπει στο γαμήλιο πάπλωμα, που μαζί με τα προικιά μεταφέρεται και στρώνεται στο καινούριο σπίτι της νύφης. Επίσης, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγονός ότι, εδώ, η κούνια δεν είναι πολύτιμη όπως στο προηγούμενο νανούρισμα. Είναι μια απλή κούνια με «παχιά πανιά». Ακόμα, ο παραστάτης που επικαλείται εδώ η μητρική αγάπη είναι μια άλλη γυναίκα και μάνα: «η Παναγιά η δέσποινα».
Και στα δύο νανουρίσματα είναι κοινός ο τρυφερός τόνος αλλά και το αίσθημα περηφάνιας της μάνας για το παιδί της. Κοινή επίσης και η αγωνία για την ασφάλεια του βρέφους αλλά και η ελπίδα για το μέλλον. Το φαντασιακό στοιχείο, που χαρακτηρίζει και τα δύο τραγούδια, δημιουργεί ένα ονειρικό κλίμα, εναρμονισμένο με την ήρεμη κατάσταση του παιδικού ύπνου.
Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
Ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, ο αφηγητής;
Το ποιητικό υποκείμενο είναι...
Σε ποιον απευθύνεται;
Απευθύνεται...
Σε ποιο πρόσωπο και αριθμό βρίσκονται τα ρήματα του ποιήματος, π.χ. γ' ενικό
Τα ρήματα βρίσκονται...
Ποιος είναι ο χώρος;
Ο χώρος του ποιήματος είναι...
Ποιος είναι ο χρόνος;
Ο χρόνος του ποιήματος είναι...
Ποιες είναι οι εικόνες του ποιήματος;
Οι εικόνες του ποιήματος είναι...
Από πού αντλεί τις εικόνες του ο ποιητής; (π.χ. φύση)
Ο ποιητής αντλεί τις εικόνες του...
Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής; (π.χ. σχήματα λόγου, χρήση επιθέτων)
Οι εκφραστικοί τρόποι είναι οι εξής...
Πώς χρησιμοποιεί τη στίξη;
Ο ποιητής....
Ποια είναι η γλώσσα; (π.χ. κοινή, λόγια, κοινή με λόγια στοιχεία κλπ.)
Το ποίημα είναι γραμμένο σε...
Το ποίημα έχει ομοιοκαταληξία κι αν ναι τι είδους; (π.χ. ζευγαρωτή, πλεκτή, σταυρωτή κλπ.)
Η ομοιοκαταληξία είναι....
Ποια συναισθήματα σου προκαλεί;
Τα συναισθήματα...