Τα δύο αυτά νανουρίσματα περιλαμβάνονται στη συλλογή του Νικόλαου Γ. ΠολίτηΕκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού (1914). Το πρώτο προέρχεται από τη Χίο και έχει καταγραφεί από το Γάλλο φιλέλληνα Κλωντ Φωριέλ (1825) και το δεύτερο από την Κορινθία και έχει καταγραφεί από το Μιχ. Λελέκο (1888). Όπως φαίνεται καθαρά από τους στίχους των δύο τραγουδιών, το πρώτο αναφέρεται σε αγόρι και το δεύτερο σε κορίτσι.
Να μου το πάρεις, ύπνε μου
Να μου το πάρεις, Ύπνε μου, τρεις βίγλες* θα του βάλω,
τρεις βίγλες, τρεις βιγλάτορες*, κι οι τρεις αντρειωμένοι.
Βάλλω τον Ήλιο στα βουνά, τον αετό στους κάμπους,
τον κυρ Βοριά το δροσερό ανάμεσα πελάγου.
O Ήλιος εβασίλεψεν, ο αϊτός αποκοιμήθη,
κι ο κυρ Βοριάς ο δροσερός στης μάνας του πηγαίνει.
«Γιε μ', πού 'σουν χτες, πού 'σουν προχτές, πού 'σουν την άλλη νύχτα; Μήνα* με τ' άστρι μάλωνες, μήνα με το φεγγάρι,
μήνα με τον αυγερινό, που 'μαστ' αγαπημένοι;
– Μήτε με τ' άστρι μάλωνα, μήτε με το φεγγάρι,
μήτε με τον αυγερινό, οπού 'στ' αγαπημένοι·
χρυσόν υγιόν εβίγλιζα* στην αργυρή του κούνια».
Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού
Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι·
κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει.
Κοιμήσου, που παράγγειλα στην Πόλη τα χρυσά σου,
στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα διαμαντικά σου.
Κοιμήσου, που σου ράβουνε το πάπλωμα στην Πόλη
και σου το τελειώνουνε σαρανταδυό μαστόροι·
στη μέση βάνουν τον αετό, στην άκρη το παγόνι.
Νάνι του ρήγα το παιδί, του βασιλιά τ' αγγόνι.
Κοιμήσου και παράγγειλα παπούτσια στον τσαγγάρη,
να σου τα κάνει κόκκινα με το μαργαριτάρι.
Κοιμήσου, μες στην κούνια σου και στα παχιά πανιά σου,
η Παναγιά η δέσποινα να είναι συντροφιά σου.
Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια
του ελληνικού λαού
Ακούστε μια εκδοχή σε αυθεντική εκτέλεση από το Φωτεινό Τρικάλων
Περισσότερα νανουρίσματα
Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
α) Από ποια σημεία διαφαίνεται η τρυφερότητα των δύο μανάδων και η σημασία που έχουν γι' αυτές τα παιδιά τους; β) Ποιους βάζει παραστάτες του παιδιού της η μάνα του γιου και ποιους η μάνα της κόρης;
Σε ποιο βαθμό τα νανουρίσματα σας θυμίζουν παραμύθια; Γιατί συμβαίνει αυτό κατά τη γνώμη σας;
Στο δεύτερο τραγούδι η φαντασία της μάνας αναπλάθει δημιουργικά λαϊκές διηγήσεις για τις αρχοντοπούλες του Βυζαντίου. Eντοπίστε τα σχετικά σημεία του κειμένου και σχολιάστε τα.
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Η προσεκτική ανάγνωση των δύο τραγουδιών οδηγεί στη διαπίστωση ότι το πρώτο απευθύνεται σε αγόρι και το δεύτερο σε κορίτσι. Ποια είναι τα στοιχεία που δείχνουν τη διαφορά των φύλων και ποιες αντιλήψεις απηχούν;
2. Θυμάστε κάποιο νανούρισμα που σας έλεγαν όταν ήσαστε μικρά παιδιά; Ανα¬ζητήστε στο οικογενειακό και φιλικό σας περιβάλλον νανουρίσματα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη.
3. Το πρώτο νανούρισμα εκτός από λυρικά έχει και αφηγηματικά στοιχεία. Αναδείξτε τα και μετατρέψτε τον ποιητικό λόγο σε πεζό.
4. Ακούστε νανουρίσματα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα από τους δίσκους Ματωμένος γάμος του Μάνου Χατζιδάκι και Αχ... έρωτα του Χρήστου Λεοντή, με σκοπό να συγκρίνετε το περιεχόμενο αυτών των ποιημάτων με τα δημοτικά μας τραγούδια.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Συζητήστε για τις διαφορές και τις ομοιότητες αγοριών και κοριτσιών, παίρνοντας παραδείγματα από τη συμπεριφορά, τα ενδιαφέροντα και τις ασχολίες των δύο φύλων στη σημερινή εποχή. Συμβουλευτείτε το βιβλίο της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής.
Στο πρώτο νανούρισμα, η μητέρα βάζει φρουρούς γύρω από το κοιμισμένο της παιδί: τον ήλιο, τον αετό και τον βοριά. Πρόκειται για τρία ισχυρά σύμβολα, που δηλώνουν τόσο την ανάγκη προφύλαξης του παιδιού όσο και την αξία του ως προβολή στο μέλλον. Και οι τρεις βιγλάτορες που η μητέρα επικαλείται είναι αντρειωμένοι, όπως θα γίνει μελλοντικά και το αγόρι, που κοιμάται ήσυχο στην κούνια του. Εκτός από την ανδρεία, που είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο πρόκειται να αποκτηθεί, το βρέφος φαίνεται ότι κατάγεται από αρχοντική γενιά: «χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια». Αυτή η τελευταία αναφορά μπορεί να μην ανταποκρίνεται σε μια πραγματική κατάσταση, αλλά να δηλώνει μεταφορικά την αξία του βρέφους στα μάτια της μητέρας του. Στο νανούρισμα αυτό οι προσωποποιήσεις, που συχνά απαντώνται στο δημοτικό τραγούδι, είναι ολοφάνερες, ιδιαίτερα στην περίπτωση του κυρ-Βοριά. Ο κυρ-Βοριάς είναι η προσωποποίηση του ζωηρού αγοριού που αργεί να γυρίσει στο σπίτι του και έμμεσα μας υποβάλλει τις αντιλήψεις για την ανατροφή των αγοριών. Ποτέ μια τέτοια αφηγηματική ενότητα δε θα παρεμβαλλόταν σε νανούρισμα για κορίτσι.
Έτσι, στο επόμενο νανούρισμα για κορίτσι, ήδη από τον πρώτο στίχο προβάλλεται η ομορφιά του με τις μετωνυμίες «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι», ενώ στο δεύτερο ο προορισμός του: «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». Όλη η φαντασίωση ενός μεγαλείου και μιας πολυτέλειας, μέσα στα οποία θα αναδειχτεί η ομορφιά, κλιμακώνεται με τις αναφορές της μάνας στις μεγάλες αγορές της Πόλης και της Βενετιάς, όπου έχουν παραγγελθεί τα στολίδια και τα προικιά της κόρης. Μάλιστα σε ορισμένες περιοχές, αντί για «χρυσά», υπάρχει η παραλλαγή «προικιά». Εξάλλου, το πάπλωμα που ράβεται στην Πόλη παραπέμπει στο γαμήλιο πάπλωμα, που μαζί με τα προικιά μεταφέρεται και στρώνεται στο καινούριο σπίτι της νύφης. Επίσης, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγονός ότι, εδώ, η κούνια δεν είναι πολύτιμη όπως στο προηγούμενο νανούρισμα. Είναι μια απλή κούνια με «παχιά πανιά». Ακόμα, ο παραστάτης που επικαλείται εδώ η μητρική αγάπη είναι μια άλλη γυναίκα και μάνα: «η Παναγιά η δέσποινα».
Και στα δύο νανουρίσματα είναι κοινός ο τρυφερός τόνος αλλά και το αίσθημα περηφάνιας της μάνας για το παιδί της. Κοινή επίσης και η αγωνία για την ασφάλεια του βρέφους αλλά και η ελπίδα για το μέλλον. Το φαντασιακό στοιχείο, που χαρακτηρίζει και τα δύο τραγούδια, δημιουργεί ένα ονειρικό κλίμα, εναρμονισμένο με την ήρεμη κατάσταση του παιδικού ύπνου.
