Στο πρώτο απόσπασμα από το Β' Σχεδίασμα της ποιητικής σύνθεσης του Διονύσιου Σολωμού Ελεύθεροι Πολιορκημένοι αποτυπώνεται η τραγική κατάσταση των κατοίκων και των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, που υποφέρουν από την πείνα και την έλλειψη πολεμοφοδίων. Στο δεύτερο απόσπασμα, που υμνεί τη χαρά της φύσης τον Απρίλη, οι άνθρωποι απουσιάζουν. Στον τελευταίο μόνο στίχο δηλώνεται η δραματική αντίθεση ανάμεσα στην απόφαση των Μεσολογγιτών να θυσιαστούν και στην οργιαστική χαρά της ζωής, που κορυφώνεται δίπλα τους.
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», μελοποιημένα αποσπάσματα σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου
Ι
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
λαλεί πουλί, παίρνει
σπυρί*, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει*·
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω 'γώ στο χέρι;
οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός* το ξέρει».
ΙΙ
O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
κι όσ' άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ' άρματα σε
κλειούνε*.
.....................................................................................
Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
π' ολονυχτίς
εσύσμιξε* με τ' ουρανού τα κάλλη.
Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ' έφθασε
μ' ασπούδα*,
έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
το σκουληκάκι βρίσκεται σ' ώρα γλυκιά κι εκείνο.
Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·
Με ποια εκφραστικά μέσα δείχνει ο ποιητής τη δραματική κατάσταση στο πολιορκημένο Μεσολόγγι;
Στους δύο από τους έξι στίχους του αποσπάσματος ο ποιητής αναφέρεται στη μάνα. Γιατί επιλέγει και πώς αντιμετωπίζει αυτό το πρόσωπο ο ποιητής;
Ποιο παράπονο εκφράζουν τα λόγια και τα δάκρυα του Σουλιώτη; Ποια συναισθήματα σας δημιουργεί αυτή η εικόνα του πολεμιστή;
Στο δεύτερο απόσπασμα κυριαρχεί η δραματική αντίθεση ανάμεσα στη φύση και στον άνθρωπο. Τι δηλώνει η αντίθεση αυτή και πώς τη βιώνουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου;
Ποια στοιχεία της φύσης προβάλλονται και με ποια εκφραστικά μέσα τα παρουσιάζει ο ποιητής;
Ποιος εκφέρει τον τελευταίο στίχο «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»; Ποιο νόημα αποκτά αυτή η φωνή για τους πολιορκημένους;
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Στο πρώτο και στο δεύτερο απόσπασμα δίνεται μια εντελώς διαφορετική εικόνα της φύσης. Διαβάστε προσεκτικά τους σχετικούς στίχους και προσπαθήστε να εξηγήσετε την πλήρη διαφοροποίησή τους.
2. Ποιες εικόνες, και με ποια εκφραστικά μέσα, συγκεντρώνουν την προσοχή μας στο δεύτερο απόσπασμα;
3. Τόσο οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου όσο και ο ανθυπολοχαγός στο ποίημα του Ελύτη εκφράζουν το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής και θυσιάζονται, οι πρώτοι στην καλύτερη εποχή της φύσης και ο δεύτερος στην ακμαιότερη περίοδο της ζωής του. Συγκρίνετε τα δύο αποσπάσματα, βρείτε ομοιότητες και διαφορές στον τρόπο που προσεγγίζουν οι δύο ποιητές το ηθικό μεγαλείο αλλά και το δράμα των πρωταγωνιστών τους.
4. Πώς εκδηλώνεται ο πειρασμός στα ποιήματα του Σολωμού και του Καρυωτάκη; Συγκρίνετε πώς αντιμετωπίζει ο κάθε ποιητής το ηθικό δίλημμα των ηρώων του.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Σε συνεργασία με τον καθηγητή της Ιστορίας, βρείτε ιστορικές πηγές με θέμα την κατάσταση που επικρατούσε στο Μεσολόγγι την εποχή της δεύτερης πολιορκίας του. Αναζητήστε επίσης αντιστοιχίες με τη δοκιμασία και την ψυχολογία των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Σολωμού.
Ακούστε μελοποιημένα αποσπάσματα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους. Συζητήστε με τον καθηγητή της Μουσικής σχετικά με τη μουσική απόδοση του ποιήματος.
Έργα Ζωγραφικής για την έξοδο του Μεσολογγίου
Πολιορκίες του Μεσολογγίου, Ζωγράφος Δ
Μεσολόγγι, Απόκρουση επίθεσης
Η υποδοχή λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, Βρυζάκης Θ.,1861, Εθνική Πινακοθήκη, Π.1298
Μεσολόγγι-Ο Μαυροκορδάτος υπερασπίζεται το Μεσολόγγι, Λούντβιχ φον Σβαντχάλερ, αιθ. Ελ. Βενιζέλος, Βουλή των Ελλήνων, τοιχογραφία
Προσωποποίηση του Μεσολογγίου, Λούντβιχ φον Σβαντχάλερ, αιθ. Ελ. Βενιζέλος, Βουλή των Ελλήνων, τοιχογραφία
Μεσολόγγι, Η έξοδος
Σκηνή από την πολιορκία του Μεσολογγίου, τον Μάιο του 1825, Johann L. Rugendas. Χαλκογραφία-ακουατίντα, Μουσείο Μπενάκη, ΓΕ 23966
Η έξοδος του Μεσολογγίου, Βρυζάκης Θ., 1853, Εθνική Πινακοθήκη, Π.5446
Μεσολόγγι, Σφαγή των Ελλήνων στο Μεσολόγγι, Άγνωστος, Εθνική Πινακοθήκη,Κ.1104
Η έξοδος του Μεσολογγίου
Η έξοδος του Μεσολογγίου
Η ανατίναξη του Χρήστου Καψάλη, Βρυζάκης Θ.
Σκηνή από την Έξοδο του Μεσολογγίου, Francois-Emile de de Lansac
Μεσολόγγι, Μετά την έξοδο
Ντελακρουά Εζέν, Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου
Ντελακρουά Εζέν, Επεισόδιο του Ελληνικού Αγώνα, 1856, λάδι σε μουσαμά, Εθνική Πινακοθήκη, Π.5618
Διονύσιος Σολωμός (1798-1857)
Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.
Στο πρώτο απόσπασμα του Β' Σχεδιάσματος, ο ποιητής δείχνει τη νεκρική σιγή με δύο κυρίως εικόνες, που εκφράζουν την ερήμωση και την απόγνωση: η μάνα, με μαυρισμένα από την πείνα μάτια και απελπισμένη ικετευτική ματιά, ζηλεύει το πουλί, το οποίο έχει ελπίδα επιβίωσης, γιατί κατάφερε να βρει ένα σπόρο. Ο σκληροτράχηλος Σουλιώτης κλαίει παράμερα, άπραγος μπροστά στη μοιραία απαντοχή του τέλους, κρατώντας το αχρηστεμένο από την έλλειψη πολεμοφοδίων και τη σωματική εξασθένιση τουφέκι του.
Στο δεύτερο απόσπασμα (που συγγενεύει με το έκτο του Γ' Σχεδιάσματος, το οποίο έχει τον τίτλο «Ο πειρασμός»), η φύση βρίσκεται στην καλύτερη ώρα ζωής, χαράς, δημιουργίας και έρωτα, σε αντίθεση με τους Μεσολογγίτες που πολιορκούνται ολοένα και στενότερα από τους εχθρούς. Να προσεχτούν οι έξοχες λυρικές περιγραφές και οι λεπτομέρειες, που αναδεικνύουν το γλυκό ζωικό αναβρασμό, ακόμα και στις αμελητέες υπάρξεις («σκουληκάκι») και στη νεκρή φύση («μαύρη πέτρα», «ξερό χορτάρι»). Η συνολική αυτή ανθηρότητα επιτείνει την εσωτερική πάλη στην ανθρώπινη ψυχή, η οποία εμφανίζεται διχασμένη ανάμεσα στη λαχτάρα για ζωή και στην υψηλή συναίσθηση του χρέους, στην αυταπάρνηση και στον ηρωικό θάνατο. Επιβάλλεται ειδικός σχολιασμός στον τελευταίο μεμονωμένο στίχο, με σκοπό την ανάδειξη της δραματικής εσωτερικής σύγκρουσης, η οποία οδηγεί τελικά τους Μεσολογγίτες στην ηρωική έξοδο, παρά τη φαινομενική χαλαρότητα της ψυχής που διαβλέπει εδώ ο ποιητής. Η αναφορά στα παράλληλα κείμενα μπορεί να αποδώσει συγκριτικά στοιχεία, σχετικά με τον τρόπο που ο κάθε ποιητής αντιμετωπίζει την εσωτερική σύγκρουση των ηρώων του.
1. Οδυσσέας Ελύτης, Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, Ε' (1945). Ποίηση, Ίκαρος 2002, σ. 106.
Ήλιε δεν ήσουν ο παντοτινός;
Πουλί δεν ήσουν η στιγμή χαράς που δεν καθίζει;
Λάμψη δεν ήσουν η αφοβιά του σύγνεφου;
Κι εσύ περβόλι ωδείο των λουλουδιών
Κι εσύ ρίζα σγουρή φλογέρα της μαγνόλιας!
Έτσι καθώς τινάζεται μες στη βροχή το δέντρο
Και το κορμί αδειανό μαυρίζει από τη μοίρα
Κι ένας τρελός δέρνεται με το χιόνι
Και τα δυο μάτια πάνε να δακρύσουν-
Γιατί, ρωτάει ο αϊτός, πού 'ναι το παλικάρι;
Κι όλ' τ' αϊτόπουλ' απορούν πού 'ναι το παλικάρι!
Γιατί, ρωτάει στενάζοντας η μάνα, πού 'ναι ο γιος μου;
Κι όλες οι μάνες απορούν πού να 'ναι το παιδί!
Γιατί, ρωτάει ο σύντροφος, πού να 'ναι ο αδερφός μου;
Κι όλοι του οι σύντροφοι απορούν πού 'ναι ο πιο μικρός!
Πιάνουν το χιόνι, καίει ο πυρετός
Πιάνουν το χέρι και παγώνει
Παν να δαγκάσονν το ψωμί κι εκείνο στάζει από αίμα
Κοιτούν μακριά τον ουρανό κι εκείνος μελανιάζει
Γιατί γιατί γιατί γιατί να μη ζεσταίνει ο θάνατος
Γιατί ένα τέτοιο ανόσιο ψωμί
Γιατί ένας τέτοιος ουρανός εκεί που πρώτα εκατοικούσε ο ήλιος!
2. Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Διάκος», Ελεγεία και σάτιρες (1927). Ποιήματα και πεζά, Ερμής 1984, σ. 95.
Μέρα τον Απρίλη.
Πράσινο λάμπος,
γελούσε ο κάμπος
με το τριφύλλι.
Ως την εφίλει
το πρωινό θάμπος,
η φύση σάμπως
γλυκά να ομίλει.
εκελαδούσαν πουλιά,
πετώντας όλο πιο πάνω.
Τ άνθη ευωδούσαν.
Κι είπε απορώντας:
«Πώς να πεθάνω;»
Διονύσιος Σολωμός
ΕΚΕΒΙ
Η Επτανησιακή Σχολή, Ο Διονύσιος Σολωμός, ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Για τη ζωή και το έργο του [πηγή: Ανεμόσκαλα (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)
Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)
Διαδικτυακές πηγές για τη ζωή και το έργο του Δ. Σολωμού
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου
Καντάτα Ελευθερίας (μελοποιημένα αποσπάσματα) [πηγή: Βουλή των Ελλήνων]
Διάβασε ολόκληρο το ποίημα
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», μελοποιημένα αποσπάσματα σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου
Πολιορκία Μεσολογγίου (διάβασε τα
γεγονότα στο σχολικό βιβλίο της Ιστορίας, δες πλούσιο εικονογραφικό υλικό
Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», μελοποιημένα αποσπάσματα σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου ![Δ. Σολωμός, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου]](img/link_int.png "Δ. Σολωμός, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου]"){kind=small}
![Καντάτα Ελευθερίας (μελοποιημένα αποσπάσματα) [πηγή: Βουλή των Ελλήνων]](img/link_ext.png "Καντάτα Ελευθερίας (μελοποιημένα αποσπάσματα) [πηγή: Βουλή των Ελλήνων]"){kind=small}
![Διονύσιος Σολωμός. Για τη ζωή και το έργο του [πηγή: Ανεμόσκαλα (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)]](img/1psifides.png "Διονύσιος Σολωμός. Για τη ζωή και το έργο του [πηγή: Ανεμόσκαλα (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)]"){kind=small}
