ΜΕΛΠΩ ΑΞΙΩΤΗ
Η ψυχή του νησιού
Η σκηνή από το αφήγημα Το σπίτι μου (1965) της Μέλπως Αξιώτη διαδραματίζεται στο μεταίχμιο μιας εποχής. Η παλιά Μύκονος χάνεται μαζί με τους ηλικιωμένους κατοίκους της το νησί αλλάζει φυσιογνωμία, συγκεντρώνει τουρίστες, και οι νέοι του εναρμονίζονται με τις μοντέρνες υλικές αντιλήψεις. Τρία πρόσωπα είναι παρόντα στον «παράλυτο» διάλογο στο απόσπασμα που ακολουθεί: δύο ντόπιοι (ο Γιώργης, ο γέρος) και ο μηχανικός, ο οποίος, αν και Aθηναίος κατασκευαστής οικοδομών, συναισθάνεται την αγωνία των κατοίκων για το νησί τους.
Επήρε να νυχτώνει πια για τα καλά, και τότε στου Γιώργη το σπίτι εμπήκε ο γέρος. Είπανε λοιπόν τα καλησπερίσματα, ο γέρος ήξερε πού είναι η θέση η δική του για να πάει να καθίσει κι εκάθισε. Άσχετο τώρα αν ο τυφλός δεν μπορούσε να το δει, μα με τα χρόνια το μάτι του γέρου είχε στρογγυλέψει και το χρώμα θαρρείς πως εσκούρυνε, ενώ μέσα στο σαλότο* όλα, όλα, είναι όπως ανέκαθεν ήτανε και το φως χαμηλό. Το λόγο έχει ο συγκολλητής*. Oλοφάνερο είναι πως συνεχίζει μόνο για το μηχανικό την αρχισμένη κουβέντα. O γέρος όμως απαντά. O μηχανικός σκέφτεται. Κι ο διάλογος είναι παράλυτος.
«Όπως λοιπόν σας έλεγα ότι πολλοί με περιμένουν να πεθάνω στην τρύπα μου, βλέπετε όμως! Αργώ».
«Μα δεν έχει δα την ανάγκη σου ο ξένος για να ποθάνεις, ετούτα δεν του χρειάζονται τα πατικωμένα σπίτια μες στη Σκάρπα, που να τα τρώει η θάλασσα μες στις γρασίες. Εκείνος μάτια μου χτίζει τώρα στο μεϊντάνι*, πάνω στην άμμο του γιαλού! Κι αμέ να δεις το θάμασμα, οπού σαν θ' αγοράσει ο ξένος τη γης, εκειδά γύρω ο τόπος μονομιάς ακριβαίνει!»
«Σύμφωνα με τη λογική –συλλογίζεται ο μηχανικός– ο κόσμος αυτός πρέπει να είναι πεθαμένος, σύμφωνα όμως με ό,τι βλέπεις, είναι βέβαιο ότι ζει». |
«Τα έχομε όλα έτοιμα στο μπαούλο και τις κόφες*, όπως γίνεται σε νοσοκομείο, που μαζεύουν κάθε μέρα τα κρεβάτια και τυλίγουν σεντόνια».
«Αμέ! Άλλη φορά ο ξενιτεμένος στέκονταν στα πανιά πότε νά 'ρθει η ώρα να γυρίσει στο σπιτικό του, και τώρα σου βαστά τα πράματα δεμένα για να βγει όξω απ' το σπίτι του».
Κανείς δε θα χρειάζεται, κανένας πια δε θα 'ναι από τούτους. Άλλοι θα κατοικούν εδώ· όπως εγώ. Δε με χρειάζονται πια στο Μουσείο».
«Τώρα για το Μουσείο εφέρανε ένα φύλακα με τα στρατιωτικά. Τη στολή».
«Το βέβαιο είναι πως έρχονται απ' την Αμερική οι ομογενείς, βλέπουν το μέρος που γεννήθηκαν, το βρίσκουν πράγματι πολύ μοδέρνο, θαυμάζουν. Μα τι να γίνει όμως, τι να γίνει!».
«Αμέ! Όσα δεν κάμει ο καιρός τ' αποτελεύει ο άνθρωπος».
«Η ψυχή του νησιού –συλλογίζεται ο μηχανικός– πάει και τρυπώνει σ' ένα χώρο όλο και πιο συμπιεσμένο, που συνεχώς τον φοβερίζουν πως θα τον σκοτώσουν, αυτός όμως διατηρεί τη συμφωνία ανάμεσα στον κάτοικο και την πόλη». |
«Και σκέπτομαι κάτι πράγματα… Σε λίγο λέω πως δε θα υπάρχει ούτε ένα παιδί μας να ξέρει το σπίτι όπου έζησε εδώ ένας ποιητής… ο Γιάννης ο Γρυπάρης».
«Δε λες που δε θα ξέρουνε τα παιδιά μηδέ το γάιδαρο! Έχουνε τώρα φερμένα τα μηχανικά».
«Και συλλογίζομαι πώς να γίνει, μα πώς να γίνει…»
Εδώ τον κόβει ο γέρος.
«Καλέ πλουτύνανε οι άνθρωποι, αλλάξανε τη φύση τωνε. Τώρα γινήκανε στεριανοί. Στον καιρό μου ο κόσμος ήτανε εδώ θαλασσινός, μες στην αρμύρα μέχρι το λαιμό του! Oπού γινήκανε στεριανοί, ξενοδόχοι, πλήθος οι ξενοδόχοι, υπερετούνε τον ξένο βλέπεις, έχουν και τη μπουτίκα*, υπερετούνε και μέσα κει. Ετούτη η μπουτίκα είναι ακόμα το σπίτι σου, μα δεν είναι το σπίτι σου, είναι προορισμένη στην πούληση. Θέλει ο ξένος να πάρει την καρέκλα σου οπού κάθεσαι; εξάπαντος θα τηνε πάρει· θέλει το πιατικό σου, ορίστε το πιατικό σου. Έχει, έχει πράμα μπόλικο, και σαν θα τελειώσει, θα 'ρθει άλλο πράμα, κι όλα, όλα πουλιούνται, όλα, όλα».
«Η Ευρώπη υποταγμένη –θυμήθηκε ο μηχανικός που το είχε διαβάσει για τον Καναδά– από αιώνα σε αιώνα, σε μεταναστεύσεις, σε αποδημίες, σε κύματα περιηγητών, χρωστά μια κάποια επιδεξιότητα σ' αυτές τις συναναστροφές. Το Κεμπέκ*, που ζούσε κατά τα τελευταία χρόνια κάτω απ' τη ματιά του Θεού, ανακαλύπτει ξαφνικά πως βρίσκεται κάτω απ' το βλέμμα του ξένου». |
Μ. Αξιώτη, Άπαντα, τόμ. 8, Κέδρος
Παράλληλο Κείμενο
Ν.-Α. Ασλάνογλου, «Η εξοχική Λευκάδα» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου]
Λεξιλόγιο
*σαλότο:
σαλόνι *συγκολλητής: ο υπάλληλος που αποκαθιστά τα αρχαία
αγάλματα *μεϊντάνι: πλάτωμα, ανοιχτός χώρος *κόφες:
καλάθια *μπουτίκα: μπουτίκ, κατάστημα *Κεμπέκ:
σημαντικό λιμάνι του Καναδά, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας
Νικόλαος Λύτρας,
Βάρκα με πανί
Δείτε την ταινία παρουσίασης του πίνακα από την
Εθνική Πινακοθήκη
Για τη ζωή και το έργο της διάβασε εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.
Η διήγηση Το Σπίτι μου είναι το τέταρτο και σημαντικότερο πεζογράφημα της Μέλπως Αξιώτη. Όπως σημειώνει η συγγραφέας, είναι «γραμμένο αναγκαστικά έξω απ' την Ελλάδα, στηρίζεται σε προσωπικά βιώματα» και αποτελεί μια συμβολική προσπάθεια ανασύνδεσης της αφηγήτριας Κάδμως (λογοτεχνικής περσόνας /προσωπείου της Αξιώτη, που πρωταγωνιστεί και στην τελευταία ομώνυμη νουβέλα της) με τη γενέθλια γη. Η Αξιώτη άρχισε να γράφει αυτό το βιβλίο το 1958, όταν ήταν πολιτική εξόριστη στο ανατολικό Βερολίνο, ολοκλήρωσε τη συγγραφή του με την επάνοδό της στην Ελλάδα, και το 1965, έπειτα από αποσπασματικές προδημοσιεύσεις στο περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, το εξέδωσε αυτοτελώς. Όπως σημειώνουν στην Εισαγωγή η Μάρω Δούκα και ο Βασίλης Λαμπρόπουλος, φιλολογικοί επιμελητές της δεύτερης έκδοσης του κειμένου: «Το Σπίτι μου είναι ο νόστος της εξόριστης γραφής, ο ανυπότακτος νόστος της διωκόμενης τέχνης στην πατρική της γλώσσα». Όπως σε όλο το συγγραφικό της έργο, έτσι και στο επιλεγμένο απόσπασμα διακρίνουμε το προσωπικό λογοτεχνικό στίγμα και την ιδιότυπη γραφή και στίξη της Αξιώτη. Η γραφή της επιζητεί να αποτυπώσει τη μοναδικότητα ενός κόσμου που χάνεται, χρησιμοποιώντας από τη μια πολλά στοιχεία προφορικότητας και από την άλλη μοντερνιστική αφήγηση (κατάργηση αφηγηματικού θέματος, υπέρβαση του συμβατικού χρόνου, συμφυρμός των αναμνήσεων κ.ά.). Στο απόσπασμα θα πρέπει δοθεί προσοχή στην κοινωνική ψυχολογία των ντόπιων και στη λειτουργία του «παράλυτου διαλόγου» τους. Αξίζει επίσης να παρακολουθηθεί η αφηγηματική παρέκβαση του Αθηναίου μηχανικού, του οποίου τις εσωτερικές σκέψεις αποδίδει η συγγραφέας με την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου.
Μέλπω Αξιώτη
Βικιπαίδεια
στο ΕΚΕΒΙ
στον Πολιτιστικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας
στις Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
ΤΑΙΝΙΕΣ
ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ (επιμορφωτικό ντοκιμαντέρ) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Νίκος Λύτρας:
στην Εθνική Πινακοθήκη
,
στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας
,
στο paleta art
στο wiki art
Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ
Γενικά στοιχεία αφηματολογίας θα βρείτε εδώ
Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
Ήρωες
Οι ήρωες του κειμένου είναι:
Τόπος
Τα γεγονότα του κειμένου διαδραματίζονται:
Η χρονική σειρά των γεγονότων
Διακρίνουμε αναδρομικές αφηγήσεις, πρόδρομες, in medias res, εγκιβωτισμό, παρέκβαση, προϊδεασμό, προοικονομία:
Η χρονική διάρκεια
Σχέση του χρόνου της αφήγησης με τον χρόνο της ιστορίας (μικρότερος, ίσος, μεγαλύτερος).
Διακρίνουμε επιτάχυνση, παράλειψη, περίληψη, έλλειψη, αφηγηματικό κενό, επιβράδυνση:
Γλώσσα
Η γλώσσα του κειμένου είναι:
Αφήγηση
Η αφήγηση είναι πραγματική ή πλασματική, αφήγημα γεγονότων, λόγων ή σκέψεων…
Ο αφηγητής
Ο αφηγητής είναι ομοδιηγητικός, ετεροδιηγητικός…
Η εστίαση
Η εστίαση είναι μηδενική, εσωτερική, εξωτερική…
Τα αφηγηματικά επίπεδα
Τα αφηγηματικά επίπεδα είναι εξωδιηγητικά, διηγητικά, μεταδιηγητικά:
Αφηγηματικοί τρόποι
Οι αφηγηματικοί τρόποι είναι: έκθεση, διάλογος, περιγραφή, σχόλιο, ελεύθερος πλάγιος λόγος, μονόλογος:
Ενότητες
Το κείμενο μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:
Το σχόλιό σας...