80

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

O ζωγράφος

O ζωγράφος, το δεύτερο μυθιστόρημα του γεωπόνου Γρ. Παλαιολόγου (1794-1844), εκδόθηκε στην Kωνσταντινούπολη το 1842. Tο έργο, ένα από τα καλύτερα δείγματα της πεζογραφίας των μέσων του 19^ου αι., παρουσιάζει με σατιρική και κριτική διάθεση τις παρατηρήσεις και εμπειρίες του νεαρού Φιλάρετου, ο οποίος έρχεται από την επαρχία για να σταδιοδρομήσει στην Aθήνα του 1837, τρία μόλις χρόνια ύστερα από την ανακήρυξη της πόλης των 20.000 περίπου κατοίκων σε πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου. Tο απόσπασμα που επιλέξαμε παρουσιάζει τον μονόλογο της σαραντάχρονης εξαδέλφης του Φιλάρετου, Σεβαστής, η οποία είχε πρόσφατα χηρεύσει, ένα μήνα μετά τον γάμο της με τον ηλικιωμένο Kαραμπουγιουκλή-Mελανομυστακίδη.

Η Σεβαστή, παρηκολουθημένη από τα κυνάριά* της, ώρμησεν επάνω μου και εφήρμοσεν εις τας παρειάς* μου μισήν δωδεκάδα παχέων φιλημάτων, πριν ακόμη συνέλθω από τον τρόμον, τον οποίον μοι επροξένησεν ο πλησιασμός αυτού του γελοιογραφικώς ενδεδυμένου και καταφχιασιδωμένου γραϊδίου. Παρατηρήσασα δε την έκπληξίν μου, δεν μ' εγνώρισες, λέγει, ως φαίνεται, εξάδελφε· έχεις δίκαιον· είναι τόσοι χρόνοι αφού δεν μας είδες· αι γυναίκες γηράσκουν… μεγαλύνουν θα ειπώ ογλήγορα, μάλιστα όταν υποφέρουν τόσα βάσανα, καθώς εγώ. Το ηξεύρεις ότι εντός ενός μηνός υπανδρεύθην και εχήρευσα; Α! ο μακαρίτης δεν ήτον άνθρωπος διά να ζήση πολύν καιρόν με γυναίκα· αλλά τι να κάμης την υπερηφάνειαν της μητρός μου και την φιλαργυρίαν του ανήρ της. Να μη φθάση μία νέα να χάση τον πατέρα της· εάν έζη ο παπάκας μου, ήθελα προ πολλού υπανδρευθή και ήθελα είμαι από τας μετρημένας* αρχόντισσας. Πταίω όμως και εγώ ολίγον· διότι όταν ήμην νέα, δηλαδή νεωτέρα, δεν με ήρεσκον εύκολα οι άνδρες· όθεν επί τέλους απεφάσισα να συζευχθώ τον Κύριον Μελανομυστακίδην, ο οποίος τρεις φορές έπεσε να πνιγή εξαιτίας μου.

— Πώς τον ωνομάσετε;

— Μελανομυστακίδην· θα ειπή υιός του Μαυρομουστακά, και μετεφράσθη από το τουρκικόν καραμπουγιουκλής· ούτως ωνομάζετο ο μακαρίτης εις την πατρίδα του, τας Κυδωνίας. Είχε προκοπήν πολλήν και ευαισθησίαν· αλλ' ήτον πάρα πολύ ώριμος, και δεν εσυμβιβάζοντο αι θερμοκρασίαι μας, δηλαδή αι ιδιοσυγκρασίαι μας. Εγώ όμως κατά

81

χρέος τον ηγάπων, και τον ελυπήθην πολύ, όταν απέθανεν· υγείαν έχεις ελαφριάν! (αντί του γαίαν έχεις ελαφράν).

Ειπέ με, πότε ήλθες; Τι γίνεται ο πατήρ σου; Δεν θα έλθη και αυτός να λάβη κανέν υπούργημα*; Δεν ταιριάζει διόλου εις εξάδελφον Συμβούλου της Επικρατείας να καταγίνεται με άροτρας και βοός. Όταν γίνεταί τις πίτυρον, τον τρώγουν οι χοίροι, καθώς λέγει η μαμά μου. Ελπίζω ότι η ευγενεία σου θα έμβης πλέον εις τα πολιτικά και θα σ' έχωμεν εις την Πρωτεύουσαν. Ημείς εδώ διασκεδάζομεν à merveille (θαυμάσια): χοροί εις την αυλήν, κονσέρτα, δηλαδή αρμονίαι εις τας πρεσβείας, κωμωδίαι εις το παλάτι, συναναστροφαί εκλεκταί, μετ' ολίγον θέατρον, ζωή θαυμασία!

Αμή, δεν θα με φιλήσης και συ, εξάδελφε; Τώρα δεν είμεθα εις τον πρωτινόν καιρόν. Oι εξάδελφοι και αι εξαδέλφαι μέχρι τρίτου βαθμού, κατ' ευθείαν και πλαγίαν γραμμήν, ημπορούν να φιληθούν σήμερον εξαίρετα, χωρίς να παρεξηγηθή. Αυτό είναι μάλιστα de bon ton*. Η επανάστασις, εάν δεν μας έκαμεν άλλο καλόν, μας εξεσκούριασεν ολίγον. Σήμερον οι νέοι ημπορούν sans façon* ν' αυλίζουν* τας νέας, όταν δηλαδή έχουν σκοπόν νόμιμον, διά να σπουδάση και να γνωρίση ο εις τον χαρακτήρα του άλλου. Όχι καθώς εις τον καιρόν μου, ότε δεν άφηναν οι γονείς τον γαμβρόν να ομιλήση κατ' ιδίαν την νύμφην, παρά μετά τον γάμον. Σήμερον ο αρραβωνιαστικός εβγάλλει brazzo* την αρραβωνιαστικήν του εις τον περίπατον, την διασκεδάζει κατ' ιδίαν με την άμαξαν, την υπάγει εις το θέατρον. Αι γυναίκες, εν γένει, δεν βλέπουν τους άνδρας καθώς πρώτα από τα καφάσια*, ως αι Oθωμανίδες και αι Αρμένισσαι. Συνομιλούν, συναναστρέφονται, συμπαίζουν, συνδιασκεδάζουν τα δύο γένη, πλασθέντα το εν διά το άλλο, καθώς λέγει ο αδελφός μου.

82

Ωραίον πράγμα είναι η ελευθερία. O Θεός αναπαύσαι την ψυχήν του, όστις την εφεύρε! Τώρα μάλιστα λέγουν ότι θα χειροτονηθούν Κόμητες, Μαρκέζοι* και Πρίγκιπες Ελληνικοί. Τι ευχαρίστησις να είναι τινάς Πριγκιπέσα της Κορίνθου, χάριν λόγου, ή Κοντέσα του Άργους· ας είναι δα και Βαρωνέσα της Τριπολιτσάς, ή και Μαρκέζα της Καρίταινας. Ζήτω η ελευθερία! Εγώ δεν μεταϋπανδρεύομαι, πριν γίνουν αι νέαι αύται χειροτονίαι· διότι καθείς έχει την φιλοτιμίαν του· ελπίζω δε ότι θα προτιμηθούν οι καταγόμενοι από ευγενείς και δεν θα δώσουν τους τίτλους τούτους, απλώς και ως έτυχεν, εις πλοιάρχους, στρατιωτικούς και εμπόρους.

Ηξεύρεις ότι ο πατήρ μου είναι μέγας και πολύς; O Βασιλεύς τον έχει εις φρικτήν υπόληψιν· τον προσκαλεί συχνά εις το γεύμα, και με αυτόν περισσότερον συνομιλεί εις τους χορούς. Η Βασίλισσα πάλιν τον ερωτά πάντοτε περί της υγείας μας· διότι ηξεύρει ότι η μήτηρ της μήτηρ μου είχε πατήρ Πρίγκιπον. Αυτάς τας ημέρας θα λάβωμεν επιμίσθιον και σταυρόν. Το Ύψος του* το υπεσχέθη με το μεγαλειότατον στόμα του, όταν ο πατήρ μου τον επίασεν από τον βραχίων, διά να τον ανεβάση εις την άμαξαν εξερχόμενον από το Συμβούλιον. Ίδρωσεν ο θείος σου, έως να καταπείση τους άλλους Συμβούλους να παραδεχθούν τον νόμον. Έχομεν μερικούς από αυτούς, όπου δεν γνωρίζουν από το εν ως τα δύο, και θέλουν και αυτοί per dio* να τους πληρώση το Κράτος του* το ενοίκιον, καθώς ημάς. «Ίσια κεράτσα παπαδιά, ίσια κεράτσα ράφταινα». Δεν ηξεύρεις πόσον καλός είναι ο Βασιλεύς μας· χορεύει και χαιρετά ως άγγελος· δεν θέλει καμίαν Κυρίαν να παραπονέση· όλας τας ομιλεί και με όλας σχεδόν χορεύει· σχεδόν λέγω, διότι εγώ δεν έλαβα αυτήν την τιμήν ακόμη, αν και πολλάκις μ' εζήτησεν· αλλ' ο Ευταξίας* με φθονεί και τον παρουσιάζει τας ευνοουμένας του. Ας είναι· εγώ τον Βασιλέα μας, καθώς όλοι οι Έλληνες, τον σέβομαι και τον αγαπώ πολύ, και μακαρίζω την τύχην της Βασίλισσας.

Δεν είναι εύμορφα τα σκυλάκια μου, εξάδελφε; Ηξεύρουν πολλάς τέχνας· ονομάζονται Αμούρ και Βενιούς· εγώ τα έδωκα αυτά τα ονόματα· είναι γαλλικά: το ένα θα ειπή Έρωτας και το άλλο Αφροδίτη. Εγώ έμαθα προπέρυσι τα Γαλλικά και τα Ιταλικά. Τι ωραίαι γλώσσαι και ήμεροι! καθώς και τα έθνη των. Ως και τα ρήματά των αρχίζουν από το aimer και amare*, ενώ το εδικόν μας τύπτω, τύπτεις, τύπτει αγριεύει τον άνθρωπον. Κι ενώ εκείνοι με την αγάπην μανθάνουν τα γράμματα, ημείς με τους δαρμούς, καθώς ο πρώτος διδάσκαλός μου, όστις, ζητών να βάλη εις πράξιν το ρήμα επί της πλάτης μου, μ' αηδίασεν από τα Ελληνικά και, εξ αιτίας του, έμεινα μέχρι προ ολίγου τυφλή.

83

Τώρα όμως άνοιξα καλά τα μάτια μου. Γνωρίζω προς τούτοις την ιστορίαν, την γεωγραφίαν και την μυθολογίαν, η οποία έχει παράξενα και αστεία πράγματα. Εκείνος ο Δίας δεν υποφέρεται· πόσα φαρμάκια επότισε την αθλίαν Ήραν! Να ήμην εις τον τόπον της, ήθελα χωρίσει ή φονεύσει τοιούτον άπιστον σύζυγον. Θα ειπής ότι ήτον Θεός· αλλ' επειδή εφόρει όταν ήθελε σάρκα, την σαρξ ημπορεί να τιμωρήση τινάς όταν ατακτή. Αμή, την ωραιοτέραν Θεάν διατί να υπανδρεύση ο Ζέας με τον άσχημον και κονιορτισμένον σιδηρουργόν; Ως φαίνεται και εις τους ουρανούς, καθώς εις την γην, θυσιάζουν οι γονείς τας κόρας των εις κακομοίρους άνδρας! Έπειτα παραπονούνται και οργίζονται, όταν ζητούμεν ν' αποζημιωθώμεν οπωσούν* και ημείς αι θνηταί, καθώς η αθάνατος Αφροδίτη. O χωλός Ήφαιστος ήτον ζηλότυπος, καθώς όλοι οι ημισεροί* άνδρες· αλλ' η πονηρά γυνή του τον έπαιξε πολλάς φέστας*.

Δεν ζηλεύεις, εξάδελφε, την τύχην του Πάρις, ο οποίος έκρινε τας τρεις ωραιοτέρας Θεάς; Εκείνος ήξευρε να ωφεληθή καλύτερα από τον συνώνυμόν του Αλέξανδρον τον Μακεδόνιον, όστις εσεβάσθη τας γυναίκας του Δαρείου, όταν έπεσαν αιχμάλωτοι εις τας χείρας του. Τον γνωρίζεις τον Αλέξανδρον, υιόν του Δία, ο οποίος δεν εδύνατο να γεννηθή και έσχισαν την κοιλίαν της μητρός του; Έκαμεν όμως τέρατα και σημεία· υπέταξε τους Γάλλους εις την Αμερικήν, διέβη την Ερυθράν θάλασσαν διά να υπάγη εις την Σκυθίαν και να εκθρονίση τον... Ξέστρωτον (αντί Σέσωστριν), εβοήθησε τον Δαυΐδιον να νικήση τους Πέρσας εις την Ισπανίαν, έγινεν αυτοκράτωρ της Ρώμης και εξουσίασεν όλον τον κόσμον. Εν ενός λόγου, ο Αλέξανδρος εστάθη μεγαλύτερος στρατηγός από τον Ηρακλήν και τον Πλάτωνα, δεινότερος φιλόσοφος από τον Σωκράτην, τον Μιλτιάδην και τον…

Η Σεβαστή, συγχέουσα τοιουτοτρόπως την γέννησιν του Αλεξάνδρου, διογενούς* αυτονομασθέντος, με την του Καίσαρος, εξαχθέντος από την μητρικήν κοιλίαν διά της καισαρικής έκτοτε ονομασθείσης τομής, συγχέουσα τας πράξεις των δύο τούτων ηρώων, και όλην την Ιστορίαν και Γεωγραφίαν, είχε σκοπόν να εξακολουθήση την τραγελαφικήν* επίδειξιν των γνώσεών της, εάν η τετράπους Αφροδίτη, πηδήσασα εις τα γόνατά της, δεν την διέκοπτεν.

Γ. Παλαιολόγος, Ο ζωγράφος, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη

Παράλληλα Κείμενα
Γρ. Παλαιολόγος, «Ο Πολυπαθής» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου]
Μολιέρος, «Ο Αρχοντοχωριάτης» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄Λυκείου]
Ιάκωβος Πιτσιπίος, «Ο πίθηκος Ξουθ ή τα ήθη του αιώνος» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου]
Ιάκωβος Πιτσιπίος, «Ο πίθηκος Ξουθ ή τα ήθη του αιώνος» (όλο το κείμενο) [Ελληνικός Πολιτισμός]
Δ. Ψαθάς, «Μαντάμ Σουσού» (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

Λεξιλόγιο
*κυνάρια: σκυλάκια *παρειά: μάγουλο *από τας μετρημένας: από τις λίγες *υπούργημα: δημόσιο αξίωμα, ανώτερη θέση *de bon ton: καλόγουστο *sans façon: χωρίς να τηρούν τους τύπους *αυλίζω: φλερτάρω, κάνω κόρτε (ξενισμός) *brazzo: αγκαζέ *καφάσια: καφασωτά, ξύλινες δικτυωτές καλύπτρες παραθύρων *Μαρκέζος, Μαρκέζα: Μαρκήσιος, Μαρκησία *Το Ύψος του, το Κράτος του: Η Αυτού Υψηλότης (ξενισμοί) *per dio: στο όνομα του θεού *ο Ευταξίας: ο επιμελητής της τάξης στον χορό *aimer, amare: αγαπώ (γαλλικά, λατινικά) *οπωσούν: κατά κάποιον τρόπο, κάπως *ημισεροί: ανάπηροι *φέστα: πάθημα, εξευτελισμός *διογενής: ο γεννημένος ή καταγόμενοςαπό τον Δία *τραγελαφική: αλλόκοτη, τερατώδης

84