Ο Τήμενος ήταν γνήσιος απόγονος του Ηρακλή, Ηρακλείδης, άλλοτε πιο κοντά του (προπάππους) άλλοτε λίγο πιο μακριά του (προ-προπάππους). Στην πρώτη περίπτωση θεωρούνταν γιος του Κλεοδαίου και εγγονός του γιου του Ηρακλή και της Δηιάνειρας Ύλλου· στη δεύτερη είναι γιος του Αριστόμαχου, εγγονός του Κλεοδαίου, δισέγγονος του Ύλλου και τρισέγγονος του Ηρακλή και της Δηιάνειρας. Αδέλφια του ήταν ο Αριστόδημος και ο Κρεσφόντης. Όταν τα τρία αδέλφια ενηλικιώθηκαν, έστειλαν τον Τήμενο, σαν μεγαλύτερος που ήταν, για τρίτη φορά στους Δελφούς, για να ρωτήσει πότε και πώς θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην Πελοπόννησο.

Όταν ο θεός τους έδωσε την ίδια απάντηση όπως και παλαιότερα, ο Τήμενος παραπονέθηκε λέγοντας ότι οι πρόγονοί του είχαν ακολουθήσει τον χρησμό αλλά είχαν αποτύχει. Ο θεός τότε τους κατηγόρησε ως υπεύθυνους για την αποτυχία τους, γιατί δεν είχαν εννοήσει τους χρησμούς· λέγοντας τρίτη συγκομιδή δεν εννοούσε της γης αλλά της γενιάς [τρίτη γενιά μετά τον Ύλλο] και μιλώντας για στενή διάβαση εννοούσε την πλατιά θάλασσα δεξιά του Ισθμού.

(Απολλόδ. 2.8.2)

Τα σημεία ήταν πλέον ευνοϊκά για την επιστροφή των Ηρακλειδών, καθώς πράγματι ο Τήμενος και τα αδέλφια του αποτελούσαν την τρίτη γενιά. Όμως για να επιτεθούν στην Πελοπόννησο από τη θάλασσα, έπρεπε να κατασκευάσουν πλοία. Το έκαναν σε μια ακτή της Λοκρίδας, όπου υπήρχε πόλη, η οποία, μετά το στήσιμο των ναυπηγείων εκεί, ονομάσθηκε Ναύπακτος (ναῦς = πλοίο + πήγνυμι = κατασκευάζω). Όσο χρονικό διάστημα οι Ηρακλείδες ανέμεναν την κατασκευή των πλοίων, ο νεότερος αδελφός Αριστόδημος παραφρόνησε ή πέθανε χτυπημένος από κεραυνό αφήνοντας πίσω του δυο γιους δίδυμους, τον Ευρυσθένη και τον Προκλή. Ο Παυσανίας τοποθετεί τον θάνατό του στη Λακωνία, αφού πρώτα μοίρασε τη γη στους γιους του. Αργότερα έφθασε στο στρατόπεδο των Ηρακλειδών, εκεί όπου κατασκεύαζαν τον στόλο, ένας μάντης από την Ακαρνανία, που ονομαζόταν Κάρνος και ήταν φιλικά διατεθειμένος απέναντί τους. Όμως εκείνοι τον θεώρησαν κατάσκοπο και μάγο, που τον είχαν στείλει οι εχθροί τους για να τους κάνει κακό με τα μάγια του. Τότε ο Ηρακλείδης Ιππότης, δισέγγονος του Ηρακλή, τον διαπέρασε με το ακόντιό του και τον σκότωσε. Οργισμένος ο Απόλλωνας για τον άδικο θάνατο του ιερέα του έστειλε θύελλα που έσπασε τα καράβια και λοιμό που ρήμαζε τον στρατό και τον διέλυε. Χρησμός στον Τήμενο φανέρωσε την αιτία του θυμού του θεού αλλά και του νεκρού που εκδικούνταν με αυτόν τον τρόπο για τον άδικο θάνατό του, όρισε δεκαετή εξορία για τον φονιά και αινιγματικά αποκάλυψε ότι θα οδηγούνταν στη νίκη αν ακολουθούσαν ένα ον που θα είχε τρία μάτια. Έτσι, ο Ιππότης εξορίστηκε για να εξιλεωθεί και οι Ηρακλείδες αφιέρωσαν λατρεία στον Απόλλωνα στον οποίο προσδόθηκε και το επίθετο Κάρνειος σε ανάμνηση του αδικοχαμένου μάντη και του αναίτιου φόνου. Και ο Θουκυδίδης μαρτυρεί ότι Καρνεῖος δ᾽ ἦν μήν, ἱερομηνία Δωριεῦσι (5.54.2.3). Ποιο όμως ήταν το ον με τα τρία μάτια; Έτυχε τότε να περνά από εκεί ο Όξυλος, βασιλιάς της Ήλιδας, που είχε διωχθεί για έναν χρόνο από την πόλη του εξαιτίας ενός ακούσιου φόνου που είχε διαπράξει. Ο Όξυλος ήταν μονόφθαλμος και οι Ηρακλείδες θεώρησαν ότι το μάτι του μαζί με τα δύο του αλόγου του συνιστούσαν τα τρία μάτια του πλάσματος που έπρεπε να τους οδηγήσει. Και εκείνος δέχθηκε να τους οδηγήσει με τον όρο ότι θα τον άφηναν στον θρόνο του στο βασίλειο της Ήλιδας. Σύμφωνα πάλι με άλλη εκδοχή ο Όξυλος, γιος του Ανδραίμονα, είχε και τα δυο του μάτια αλλά το άλογο πάνω στο οποίο καθόταν ήταν μονόφθαλμο (γιατί το άλλο του μάτι είχε κτυπηθεί από βέλος). Είχε εξοριστεί στην Ήλιδα για φόνο που είχε διαπράξει και από εκεί επέστρεφε στην Αιτωλία μετά από έναν χρόνο.

Μετά από όλα αυτά, οι Ηρακλείδες αποβιβάσθηκαν στην Πελοπόννησο, υπέταξαν τους κατοίκους της ύστερα από αρκετές μάχες σκότωσαν τον βασιλιά Τισαμενό, γιο του Ορέστη, και απομάκρυναν τους απογόνους του από το Άργος, όπως και τους απογόνους του Νέστορα από τη Μεσσηνία. Και αφού ανήγειραν τρεις ευχαριστήριους για τη νίκη τους βωμούς προς τιμή του Δία Πατρώου, ο Τήμενος με τον αδελφό του Κρεσφόντη και τα ανίψια τους Προκλή και Ευρυσθένη, μοιράσθηκαν μεταξύ τους τις διάφορες περιοχές με κλήρο, αν και από ορισμένους μυθογράφους υποστηρίζεται ότι μόνο τρεις μεγάλες περιοχές μοιράσθηκαν, η Αργολίδα, η Μεσσηνία και η Λακωνία —την Ήλιδα την είχαν υποσχεθεί στον Όξυλο. Η μοιρασιά έγινε ως εξής:

Ο πρώτος λαχνός ήταν για το Άργος, ο δεύτερος για τη Λακεδαίμονα, ο τρίτος για τη Μεσσηνία. Έφεραν ένα δοχείο γεμάτο νερό και αποφάσισαν να ρίξει εκεί μέσα ο καθένας την ψήφο του. Ο Τήμενος, λοιπόν, και τα παιδιά του Αριστόδημου, ο Προκλής και ο Ευρυσθένης, έριξαν χαλίκια, ο Κρεσφόντης όμως, επειδή ήθελε να κερδίσει τη Μεσσηνία [ήταν το πιο πλούσιο μερίδιο], έριξε μέσα ένα σβώλο από χώμα. Και καθώς αυτός διαλύθηκε, θα έβγαιναν μόνο οι δύο κλήροι. Πρώτον τράβηξαν του Τήμενου, ύστερα των παιδιών του Αριστόδημου, οπότε στον Κρεσφόντη έτυχε η Μεσσηνία. Και πάνω στους βωμούς, όπου θυσίασαν, βρήκαν σημάδια, αυτοί που κέρδισαν το Άργος ένα βάτραχο, οι άλλοι που τους κληρώθηκε η Λακεδαίμονα ένα φίδι, ενώ σε αυτούς που τους έλαχε η Μεσσηνία έτυχε μια αλεπού. Για τα σημάδια οι μάντεις έλεγαν ότι αυτοί που βρήκαν τον βάτραχο θα ήταν καλύτερο να μένουν στην πόλη (γιατί το ζώο δεν είχε δύναμη στις πορείες), αυτοί που βρήκαν το φίδι έλεγαν ότι θα γίνουν φοβεροί στην επίθεση, ενώ αυτοί που βρήκαν την αλεπού πονηροί.

(Απολλόδ. 2.8.4)

Ο Τήμενος, ως βασιλιάς του Άργους, ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Τημενιδών και πρόγονος του βασιλικού οίκου των Μακεδόνων. Και πάντρεψε την κόρη του Υρνηθώ με τον Ηρακλείδη Δηιφόντη, κάτι που προκάλεσε την οργή των γιων του που προσπάθησαν, εκτός από τον μικρότερο, τον Αγραίο, να τον δολοφονήσουν την ώρα που λουζόταν μόνος του σε ένα ποτάμι ή με μισθωτούς δολοφόνους. Ο Τήμενος όμως δεν πέθανε αμέσως, αποκλήρωσε τους γιους του και έδωσε το βασίλειό του στον Δηιφόντη. Ο Απολλόδωρος ονομάζει τους γιους του Αγέλαο, Ευρύπυλο και Καλλία, ο Παυσανίας Κείσο, Κερύνη, Φάλκη και Αγραίο, ενώ ο Διόδωρος προσθέτει τον Λαχάρη και ονομάζει τον Κείσο Κίσσιο ή Κίσσο. Ο τάφος του πατέρα τους βρισκόταν στο Τημένιο της Αργολίδας, αν και Τημένιο υπήρχε και στη Μεσσήνη.

Ο Ευριπίδης, προφανώς από ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης στον οικοδεσπότη του Αρχέλαο, βασιλιά της Μακεδονίας, που τον προσκάλεσε και τον φιλοξένησε στη μακεδονική αυλή για δεκαοκτώ μήνες και μέχρι τον θάνατό του, έγραψε τις τραγωδίες Τημενίδαι και Τήμενος, από τις οποίες σώζονται μόνο αποσπάσματα. Στον τραγωδία Αρχέλαος, που παρουσιάστηκε στη Μακεδονία το 408/7 π.Χ., ο Τήμενος, που εδώ εμφανίζεται άκληρος, συμβουλεύτηκε τη Δωδώνη και ο εκεί ιερέας της Διώνης απάντησε ότι ο Δίας θα του έδινε ένα παιδί που θα έπρεπε να ονομάσει Αρχέλαο. Αυτός υπήρξε ο ιδρυτής της βασιλικής οικογένειας στη Μακεδονία.

Σχετικά λήμματα

ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ, ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΟΣ, ΑΡΙΣΤΟΜΑΧΟΣ, ΔΗΙΑΝΕΙΡΑ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΚΑΡΝΟΣ, ΚΛΕΟΔΑΙΟΣ, ΚΡΕΣΦΟΝΤΗΣ, ΝΕΣΤΟΡΑΣ, ΟΡΕΣΤΗΣ, ΥΛΛΟΣ