Οι Αμαζόνες ήταν γυναικείος λαός, με καταγωγή από τον θεό του πολέμου Άρη και την Αρμονία. Κατοικούσαν βόρεια, κοντά στην Κασπία θάλασσα, γύρω από τον μικρό αλλά πλατύ ποταμό Θερμώδοντα στον Εύξεινο Πόντο ή στις πλαγιές του Καυκάσου ή στη Θράκη ή στις κοιλάδες της αριστερής όχθης του Δούναβη στη Νότια Σκυθία (Στράβ. 11.5.1). Ο Ηρόδοτος τις συνδέει με τους Σκύθες, σημειώνοντας πως οι Σαυρομάτες (ή Σταυροματίδες, επειδή κατοικούσαν στη Σταυροματική Σκυθία, ή Σαυροπατίδες, επειδή πατούσαν και έτρωγαν σαύρες, κατά τον Έφορο) κατάγονταν από τις Αμαζόνες (4.110). Κυβερνούσαν μόνες, έχοντας μια γυναίκα για βασίλισσα, χωρίς τη βοήθεια ανδρών και χρησιμοποιώντας τους μόνο ως υπηρετικό προσωπικό. Γυμνάζονταν ώστε να είναι ετοιμοπόλεμες και ανδρείες και αν ποτέ ενώνονταν με άντρα και γεννούσαν, τα μεν αγόρια τα σκότωναν ή τα τραυμάτιζαν αμέσως μετά τη γέννησή τους, τυφλώνοντάς τα ή κάνοντάς τα κουτσά. Ο Στέφανος Βυζάντιος σώζει μαρτυρία του Έφορου ότι οι Αμαζόνες τραυμάτιζαν τα αγόρια τους, γιατί φοβόντουσαν μήπως μεγαλώνοντας έπαιρναν εκδίκηση για τον φόνο ανδρών που είχαν κάνει οι μανάδες τους (Έθ. 81.4-2). Όπως και να έχει, οι Αμαζόνες ανέτρεφαν μόνο τα κορίτσια, στα οποία συνέθλιβαν τον δεξιό μαστό, για να μην τους εμποδίζει στη ρίψη του ακοντίου ή στο τόξο, ενώ άφηναν τον αριστερό, για να θηλάζουν. Γι’ αυτό και θεωρείται ότι το όνομα των Αμαζόνων προέρχεται από το στερητικό α- και τον μαζό, που σημαίνει μαστός, είναι δηλαδή αυτές που είναι χωρίς μαστό. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή το όνομά τους ετυμολογείται από το στερητικό α- και τη μάζα, το ψωμί· αμαζόνες δηλαδή είναι αυτές που δεν τρώνε ψωμί. Η ετυμολογία αυτή παραπέμπει στις κρεοβόρους Αμαζόνες του Αισχύλου (Ικέτιδες 287) και σε κοινωνίες που υπήρχαν πριν από τις καλλιέργειες. Επομένως, ό,τι είχε σχέση με ρουχισμό και σκεπάσματα κατασκευαζόταν με τις δορές των ζώων που οι Αμαζόνες κυνηγούσαν και σκότωναν. Για δύο μήνες την άνοιξη, σύμφωνα με τον Στράβωνα, ανέβαιναν στο παρακείμενο όρος, όπως και άνδρες από το έθνος των Γαργαρέων, και μέσα στη νύχτα και το σκοτάδι ζευγάρωναν, ώστε να μην ξέρει κανένας με ποιον ήταν (ὁ τυχὼν τῇ τυχούσῃ), ούτε να μπορεί να πιστοποιηθεί ποιου άνδρα ήταν το παιδί που γεννιόταν μετά από εννέα μήνες. Και εάν επρόκειτο για κορίτσι, το κρατούσαν οι Αμαζόνες, αν γεννιόταν αγόρι το έστελναν στους άνδρες να το αναθρέψουν. Και επειδή εκείνοι, οι Γαργαρείς, δεν μπορούσαν να ξέρουν ποιος ήταν ο πατέρας του κάθε παιδιού που οι Αμαζόνες τους άφηναν, ο καθένας το ανέτρεφε σαν να ήταν δικό του. (Στράβ. 11.5.1) [Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28]

Οι Αμαζόνες πολέμησαν εναντίον του Βελλεροφόντη με εντολή του Ιοβάτη και με τον Ηρακλή όταν η κόρη του Ευρυσθέα Αδμήτη ζήτησε να περάσει στην κατοχή της η ζώνη της βασίλισσας των Αμαζόνων Ιππολύτης και ο πατέρας της ζήτησε από τον Ηρακλή να τη φέρει. Έτσι ο ήρωας επιτέλεσε τον ένατο άθλο του. Ο Ηρακλής, με ένα μόνο πλοίο, έχοντας μαζί του συντρόφους εθελοντές κατέπλευσε στο λιμάνι της Θεμισκύρας, πρωτεύουσας των Αμαζόνων, στις εκβολές του Θερμώδοντα. Εκεί τον επισκέφθηκε η Ιππολύτη που, μαθαίνοντας τον σκοπό του ταξιδιού, υποσχέθηκε να του δώσει τη ζώνη. Η Ήρα, όμως, εχθρός του Ηρακλή, που φρόντιζε να του προκαλεί συνέχεια δυσκολίες, κυρίως εκεί όπου τα πράγματα εξελίσσονταν ήρεμα και ομαλά για εκείνον, πήρε τη μορφή Αμαζόνας και, κυκλοφορώντας ανάμεσα στο πλήθος, διέδιδε ότι οι ξένοι που είχαν έλθει άρπαζαν τη βασίλισσά τους. Και οι Αμαζόνες, πάνοπλες και έφιππες, κινήθηκαν επιθετικά προς το πλοίο. Ο Ηρακλής, επειδή υποψιάστηκε δόλο, σκότωσε την Ιππολύτη, της απέσπασε τη ζώνη, και αφού πολέμησε με τις υπόλοιπες, απέπλευσε και προσορμίστηκε στην Τροία. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή (Διόδ. 4.16.2-4) η αιτία της σύγκρουσης ήταν το γεγονός ότι δεν του παρέδιδαν τη ζώνη για την οποία είχε εκστρατεύσει. Οι πιο επιφανείς Αμαζόνες παρατάχθηκαν απέναντι στον Ηρακλή και συνήψαν σκληρή μάχη. Πρώτη σκοτώθηκε η Άελλα που ονομάστηκε έτσι, δηλαδή ανεμοστρόβιλος, για την ταχύτητά της· ύστερα η Φιλιππίδα, η Προθόη, αφού πρώτα απέκρουσε επτά φορές τον αντίπαλό της που η ίδια είχε προκαλέσει, η Ερίβοια που καυχιόταν ότι πολεμούσε τόσο γενναία που δεν είχε ανάγκη από βοηθό. Έπειτα σκοτώθηκαν η Κελαινώ, η Ευρίβοια, η Φοίβη, η Δηιάνειρα, Αμαζόνες που κυνηγούσαν μαζί με την Άρτεμη και τα ακόντιά τους εύρισκαν πάντα τον στόχο τους· όχι όμως αυτή τη φορά. Ύστερα ο Ηρακλής κατέβαλε την Αστερία, τη Μάρπη, την Τέκμησσα, την ορκισμένη παρθένα Αλκίππη. Και η Μελανίππη, που θαυμαζόταν ιδιαίτερα για την ανδρεία της, έχασε την αρχιστρατηγία που είχε στις Αμαζόνες. Έτσι χάθηκαν οι πιο ονομαστές από τις Αμαζόνες, ενώ τις υπόλοιπες ο Ηρακλής τις διασκόρπισε μέχρι που η φυλή τους εξοντώθηκε τελείως. Την αιχμάλωτη Αντιόπη τη δώρισε στον Θησέα, που συμμετείχε στην εκστρατεία, ενώ απελευθέρωσε, σύμφωνα με μια εκδοχή, τη Μελανίππη, αδελφή της Ιππολύτης, με αντάλλαγμα τη ζώνη. Για την αρπαγή της Αντιόπης οι Αμαζόνες κίνησαν πόλεμο εναντίον των Αθηνών, μάλιστα στρατοπέδευσαν μέσα στην πόλη, στον βράχο που αργότερα ονομάστηκε Άρειος Πάγος από τον πατέρα τους Άρη. Νικήθηκαν όμως από τους Αθηναίους, στους οποίους προΐστατο ο βασιλιάς τους, Θησέας, για τον οποίο επίσης λεγόταν ότι ενώθηκε με την Ιππολύτη και από αυτή την ένωση προέκυψε ο Ιππόλυτος που θα ενέπνεε έρωτα στη μητριά του Φαίδρα, με τελικό αποτέλεσμα την αυτοκτονία της Φαίδρας και τον θάνατο του ίδιου. [Εικ. 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104]

Άλλη γνωστή Αμαζόνα ήταν η Πενθεσίλεια, η οποία ηγήθηκε σώματος Αμαζόνων στον Τρωικό πόλεμο στο πλευρό των Τρώων. Στο τελικό χτύπημα που δέχθηκε από τον Αχιλλέα, τα βλέμματα των δύο νέων συναντήθηκαν και ενώθηκαν με έναν έρωτα που δεν μπορούσε να πραγματωθεί, καθώς η Πενθεσίλεια άφησε τότε την τελευταία της πνοή. [Εικ. 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116]

Φυσικά η θεά που τιμούσαν ήταν η Άρτεμη, θεϊκή Αμαζόνα αυτή, με κοινά σημεία την αγάπη για τον πόλεμο και το κυνήγι. Γι’ αυτό και αποδιδόταν σε αυτές η ίδρυση της Εφέσου και του ναού της θεάς εκεί. [1]

Αμαζονομαχία. Cook, Francis Ferdinand Maurice, λάδι σε ξύλο, 1971

Τα ονόματα των Αμαζόνων

Οι πηγές δεν συμφωνούν για τα ονόματα των Αμαζόνων, ούτε δίνει η καθεμιά το σύνολο των γνωστών ονομάτων, αλλά ανάλογα με το επεισόδιο που μυθολογείται δίνονται και τα ονόματα όσων πολεμιστριών εμπλέκονται σε αυτό.

Ο Διόδωρος Σικελιώτης γράφει: «Το μεγάλο πλήθος των Αμαζόνων παρατάχτηκε απέναντι στους πολλού, ενώ οι πιο τιμημένες στάθηκαν απέναντι στον Ηρακλή και πολέμησαν σκληρά». Και παραδίδει τα εξής ονόματα: Ἄελλα, Φιλιππὶς, Προθόῃ, Ἐρίβοια, Κελαινὼ, Εὐρυβία, Φοίβη, Δηιάνειρα, Ἀστερία, Μάρπη, Τέκμησσα, Ἀλκίππη, Μελανίππη, Ἀντιόπη (4.16). Σε άλλο σημείο αναφέρει και την Πενθεσίλεια και τη θανατηφόρα για την ίδια συνάντησή της με τον Αχιλλέα (2.46.5)

Ο Υγίνος (μύθος 163) δίνει τα εξής ονόματα: Αγαύη, Αντιόπη, Γλαύκη, Διοξίππη, Ιπποθόη, Ιππολύτη, Ιφινόμη, Κλυμένη, Λαομάχη, Ξάνθη, Οκυάλη, Οτρήρη, Πενθεσίλεια, Πολυδώρα.

Από τον Κόιντο Σμυρναίο (Οι μεθ΄ Όμηρον λόγοι I) ονομάζονται οι: Αλκίππη, Άντανδρη, Αντιβρότη, Αρμοθόη, Βρεμούσα, Δεριμάχεια, Δερινόη, Ευάνδρη, Θερμόδοσα, Ιπποθόη, Κλώνη, Πενθεσίλεια, Πολέμουσα.

Στα Αργοναυτικά του ο Βαλέριος Φλάκκος (6.370-377) ονομάζει τις: Άρπη, Ευρυάλη, Θόη, Λύκη, Μενίππη.

Στον κατάλογο του Τζέτζη ονομάζονται οι Αμαζόνες που έπεσαν στην Τροία (Posthomerica, st. 178-182): Αγχιμάχη, Ανδροδάιξα, Ανδρομάχη, Ανδρώ, Αντιάνειρα, Αντιμάχη, Ασπιδοχάρμη, Γωρυτόεσσα, Εγχεσίμαργος, Εκάτη, Ευρυλόφη, Θωρήκη, Ιοδόκη, Ιοξεία, Ιπποθόη, Κνήμις, Οϊστροφή, Τοξοάνασσα, Τοξοφόνη, Φαρέτρη, Χαλκάορ. Άλλες παραδίδει ο Στέφανος Βυζάντιος (Εθνικά 314): Τράλλαν τε καὶ Ἰσοκράτειαν καὶ Θίβαν καὶ Πάλλαν καὶ Κοίαν καὶ Κοινίαν. Τα ίδια ονόματα δίνει και ο Ευστάθιος εκτός από τα δύο τελευταία, όμως με την προσθήκη μιας άλλης Αμαζόνας, της Σμύρνης. Και οι δυο τις αναφέρουν σε σχέση με τη Θιβαΐδα του Πόντου, καθώς θεωρούν ότι η ονομασία προερχόταν από το όνομα της Αμαζόνας Θίβας: Θιβαΐς, τόπος πρὸς τῷ Πόντῳ, ἀπὸ μιᾶς τῶν Ἀμαζόνων ὑφ᾽ Ἡρακλέους ἀναιρεθεισῶν κληθεῖσα (Στεφ. Β., Εθν. 314· και Ευστ., Commentarium in Dionysii periegetae orbis descriptionem 828). Από άλλες πηγές, ενίοτε μόνο από τις εικαστικές, ονομάζονται και άλλες Αμαζόνες: Αιγαία, Αινία, Αινίππη, Άλκη, Αλκινόη, Άμαστρις, Αναία, Αρετώ, Γρύνη, Ελένη, Έφεσος, Ευρυπύλη, Θάληστρις, Θεμίσκυρα, Ιππώ, Ιφιτώ, Κλειτή, Κλεοπτόλεμη, Κύμη, Κύννα, Λαμπετώ, Λαοδόκη, Λατώρεια, Λυσίππη, Μαρπησία, Μολπαδία, Μύρινα, Μύρλεια, Μυρτώ, Μυτιλήνη, Πανταρίστη, Πιτάνη, Πριήνη, Σάμορνα, Σανάπη, Σελήνη, Σινώπη, Σισύρβη, Ωρείθυια

Σχετικά λήμματα

ΑΔΜΗΤΗ, ΑΡΗΣ, ΕΥΡΥΣΘΕΑΣ, ΗΡΑ, ΗΡΑΚΛΗΣ, ΙΠΠΟΛΥΤΗ, ΠΑΛΛΑ, ΦΑΙΔΡΑ