Οι άθλιοι

Είμαστε στο Παρίσι του 1832. Οι Παριζιάνοι, δυσαρεστημένοι
με τον ανώτατο άρχοντά τους Λουδοβίκο-Φίλιππο, εξεγείρονται.
Ένα νέο αγόρι, ο Γαβριάς, άφησε την ασφάλεια
του οδοφράγματος όπου οι εξεγερμένοι* φίλοι του αντιστέκονται εναντίον των εθνοφρουρών.
Με κίνδυνο της ζωής του, προσπαθεί να γεμίσει ένα καλάθι με φυσίγγια των νεκρών στρατιωτών για να τα φέρει στους υπερασπιστές του οδοφράγματος απ’ τους οποίους
λείπουν τα πολεμοφόδια.

Μπουσουλούσε μπρούμυτα, έτρεχε με τα τέσσερα, βαστούσε το καλάθι στα δόντια του, στριφογύριζε, γλιστρούσε, αλαφροσέρνονταν, γυρόκλωθε απ’ τον ένα σκοτωμένο στον άλλον, κι άδειαζε τις μπαλάσκες* ή τις φυσιγγιοθήκες όπως ένας πίθηκος ανοίγει μια καρύδα.
Απ’ το οδόφραγμα, απ’ το οποίο δεν είχε απομακρυνθεί ακόμα πολύ, δεν τολμούσαν να του φωνάξουν να γυρίσει πίσω, από φόβο μήπως προκαλέσουν απάνω του την προσοχή των αντιπάλων.
Απάνω σ’ ένα πτώμα δεκανέα βρήκε ένα φλασκί με μπαρούτι*.

Με το να πηγαίνει όλο πιο πέρα, έφτασε στο σημείο όπου η καταχνιά των πυροβολισμών γινόταν διάφανη...
Τη στιγμή που ο Γαβριάς ξαλάφρωνε απ’τα φυσέκια του ένα λοχία που κοίτονταν νεκρός κοντά σ’ ένα οδόσημο, μια σφαίρα χτύπησε απάνω στο κουφάρι.
- Πανάθεμά τους! Έκαμε ο Γαβριάς. Μου σκοτώνουν τώρα και τους νεκρούς μου.
Μια δεύτερη σφαίρα άστραψε στο λιθόστρωτο, δίπλα του. Μια τρίτη έριξε κάτω το καλάθι του.
Ο Γαβριάς κοίταξε και είδε πως αυτή προερχόταν απ’ το προάστιο.
Ανασηκώθηκε τότε ολόισος, ολόρθος με τα μαλλιά του στον άνεμο. Με τα χέρια στη μέση με το βλέμμα καρφωμένο στους εθνοφρουφρούς του πυροβολούσαν, και τραγούδησε:
Το Ναντέρ1 είν’άθλιο μέρος,
φταίει εκείνος ο Βολταίρος2 ,
τούβλα είναι στο Παλαισώ3
φταίει εκείνος ο Ρουσσώ4 .

1 Προάστιο στα δυτικά του Παρισιού.

2 Γάλλος συγγραφέας

3 Προάστιο στα νότια του Παρισιού.

4 Γάλλος συγγραφέας.

Έπειτα σήκωσε από χάμου το καλάθι του, έβαλε μέσα τα φυσέκια που είχαν πέσει, χωρίς να χάσει ούτ’ ένα και προχωρώντας προς το μέρος των πυροβολισμών έσκυψε ν’απογυμνώσει μιαν άλλη μπαλάσκα. Εκεί παρά λίγο να τον πετύχει μια τέταρτη σφαίρα. Ο Γαβριάς τραγούδησε:

Αν δεν είμαι αφέντης βέρος,
φταίει εκείνος ο Βολταίρος,
αν με κράζουν νεοσσό,
φταίει εκείνος ο Ρουσσώ.

Μια πέμπτη σφαίρα δεν κατάφερε παρά να του αποσπάσει μια τρίτη στροφή:

Αν πειράζω ιδιαιτέρως
φταίει εκείνος ο Βολταίρος,
τους παράδες αν μισώ,
φταίει εκείνος ο Ρουσσώ.

Αυτό τράβηξε έτσι κάμποση ώρα.
Το θέαμα ήταν τρομερό και θελκτικό. Ο Γαβριάς, ενώ τον ντουφεκούσαν, κορόιδευε τις ντουφεκιές. Φαινόταν πως έκανε πολύ γούστο. Ήταν το σπουργίτι που τσιμπούσε τους κυνηγούς. Σε κάθε ομοβροντία απαντούσε με μια στροφή. Τον σκόπευαν αδιάκοπα κι όλο δεν τον πετύχαιναν. Οι εθνοφρουφοί κι οι στρατιώτες γελούσαν καθώς τον ζύγισαν με το μάτι...
Ωστόσο, μια σφαίρα ριγμένη πιο εύστοχα ή πιο ύπουλη απ’ τις άλλες, κατάφερε να πετύχει το παιδί-πυγολαμπίδα*. Είδαν το Γαβριά να τρικλίζει, έπειτα έγειρε χάμου. Όλοι απ’ το οδόφραγμα έβγαλαν ένα ξεφωνητό. Αλλά... ο Γαβριάς δεν έπεσε παρά για να ξανασηκωθεί. Ανακάθισε, ενώ μια μακριά χαρακιά αίματος αυλάκωνε το πρόσωπό του. Σήκωσε τα δυο του μπράτσα στον αέρα, κοίταξε προς το μέρος απ’όπου τον είχαν πυροβολήσει κι άρχισε να τραγουδάει:

Γλίστρησα, κι ας είναι θέρος,
φταίει εκείνος ο Βολταίρος,
ένα ρούπι και μισό,
φταίει εκείνος ο...

Αλλά δεν αποτελείωσε. Μια δεύτερη σφαίρα του ίδιου σκοπευτή τον σταμάτησε μονομιάς. Αυτήν τη φορά έπεσε με τα μούτρα στο λιθόστρωτο και δεν ξανασάλεψε πια. Αυτή η μεγάλη ψυχούλα είχε πετάξει πέρα.

Λεξικό
* ανακάθισε: κάθισε πίσω, πάνω στα πισινά του.
* εξεγερμένοι: (συν.) επαναστατημένοι.
* μπαλάσκες: θήκη καλυμμένη με δέρμα που το έφερναν στη ζώνη ή στη ζωστήρα
τους, όπου οι στρατιώτες έβαζαν τα φυσίγγια τους.
* πυγολαμπίδα: Έντομο που βγάζει από πίσω μια μικρή φλόγα που αναβοσβήνει.
Λέγεται για κάποιον που είναι σβέλτος, γρήγορος, άπιαστος.
* φλασκί με μπαρούτι: μικρό πλατύ δοχείο, όπου έβαζαν το μπαρούτι για τα
φλογοβόλα όπλα.

Α. Τα πρόσωπα
1. Ποιος είναι πρωταγωνιστής σ’ αυτό το κείμενο;
α. Ένας άντρας γ. Ένα παιδί δ. Μια μηχανή
β. Μια γυναίκα δ. Ένα ζώο

2. Πώς λέγεται ο πρωταγωνιστής; ......................................

3. Τι κάνει;
α. Κάνει βόλτα στο δρόμο.
β. Παίζει με τους φίλους.
γ. Παίρνει μέρος σε μια μάχη.
δ. Μαζεύει φυσίγγια για το κυνήγι.

4. Ποια άλλα πρόσωπα συμμετέχουν στην πράξη;
α. Οι συμμαθητές του Γαβριά.
β. Οι μαχητές του οδοφράγματος
γ. Οι εθνοφρουροί
δ. Οι πλανόδιοι έμποροι
ε. Οι στρατιώτες.

5. Χρησιμοποίησε τις απαντήσεις που έδωσες στην ερώτηση 4 για να
συμπληρώσεις αυτή τη φράση:
Οι ............................................. πολεμούν εναντίον των ..............................................

6. Σε ποιο στρατόπεδο ανήκει ο Γαβριάς;
α. Στους μαχητές του οδοφράγματος.
β. Στους εθνοφρουρούς και τους στρατιώτες.

7. Κατά τη γνώμη σου, ο Γαβριάς είναι φοβιτσιάρης ή θαρραλέος; Δικαιολόγησε
την απάντησή σου μέσα σε λίγες γραμμές.
...................................................................................................

.....................................................................................................

........................................................................................................

8. Μέσα σ’ αυτό το κείμενο υπάρχει μια φράση που δείχνει ότι οι εθνοφρουροί και
οι στρατιώτες δεν φοβούνταν το Γαβριά. Βρες τη φράση αυτή και αντίγραψέ την.
...................................................................................................................................

9. Ο Γαβριάς υπήρξε πραγματικά;
α. Ναι β. Όχι γ. Πιθανόν

10. Πιο κάτω παραθέτουμε τρεις σκηνές από τον κινηματογράφο. Σε ποια απ’ αυτές
τις σκηνές εμφανίζεται ένα πρόσωπο που μοιάζει με το Γαβριά;
α. Το ιππικό ετοιμάζεται να επιτεθεί σ’ένα χωριό Ινδιάνων. Μέσα στη νύχτα
μια νεαρή Ινδιάνα φτάνει αθόρυβα μέχρι τα άλογα των στρατιωτών, τα
λύνει και τα αμολάει. Μόλις τελειώσει την επιχείρηση, αντί να γυρίσει στο
χωριό, καβαλικεύει το άλογο του αρχηγού του ιππικού και διασχίζει το
εχθρικό στρατόπεδο καλπάζοντας για να περιπαίξει τους στρατιώτες.
β. Ένας οικοδόμος εκεί που χτίζει με πέτρες ένα ψηλό τείχος πέφτει
άρρωστος στο κρεβάτι. Το αφεντικό του διαμήνησε ότι θα τον απολύσει αν
δεν το έχει τελειώσει μέχρι την επόμενη μέρα. Μέσα στη νύχτα, ο μικρός
του γιος σηκώνεται και δουλεύει μέχρι το ξημέρωμα για να τελειώσει το
τείχος.
γ. Σε ένα σπίτι ξεσπά πυρκαγιά. Ένα νεαρό αγόρι, γεμάτο θάρρος,
τρέχει μέσα στις φλόγες για να σώσει τον αδελφό του και την αδελφή του
που κοιμούνται μέσα στην κάμαρα.

1. Πού διαδραματίζεται η ιστορία;
α. Μέσα στο δρόμο γ. Πάνω σ’ ένα καράβι
β. Μέσα σ’ ένα δάσος δ. Έξω στα χωράφια

2. Πού διεξάγεται αυτή η μάχη;
α. Στη Γαλλία                                      γ. Σε μια φανταστική χώρα
β. Σε μια άλλη ευρωπαϊκή χώρα         δ. Σ’ ένα άλλο πλανήτη

3. Ποια όπλα χρησιμοποιούν οι μαχητές;
Α. Κοντάρια                            γ. Τόξα                        ε. Μυδράλια
Β. Ξίφη                                    δ. Ντουφέκια

4. Ανάμεσα στα αντικείμενα που μαζεύει ο Γαβριάς υπάρχει ένα που δεν
χρησιμοποιείται στις μέρες μας. Ποιο είναι αυτό; ......................................

5. Κατά τη γνώμη σου, σε ποια εποχή διεξάγεται αυτή η μάχη;
α. Στο μεσαίωνα γ. Τώρα
β. Πριν πολλά χρόνια δ. Στο μέλλον

1. Παρακάτω υπάρχουν πέντε φράσεις που συνοψίζουν την ιστορία μας. Βάλ’ τις
στη σωστή σειρά.
α. Ο Γαβιάς τραυματίζεται.
β. Ο Γαβριάς αφήνει το οδόφραγμα.
γ. Μια τελευταία σφαίρα σκοτώνει το Γαβριά.
δ. Σέρνεται ανάμεσα στα πτώματα.
ε. Ανακάθισε και τραγούδησε μια τελευταία στροφή.
2. Κατά τη γνώμη σου, αυτή η μάχη διεξάγεται στα πλαίσια:
α. Ενός καβγά.
β. Μιας επανάστασης.
γ. Ενός πολέμου ανάμεσα σε δυο χώρες.
δ. Ενός πολέμου ανάμεσα σε δυο πλανήτες.

3. Όταν ο Γαβριάς άφησε το οδόφραγμα:
α. Η μάχη δεν είχε ακόμα αρχίσει.
β. Η μάχη μόλις είχε αρχίσει.
γ. Η μάχη κρατούσε εδώ και πολλή ώρα.

4. Η εξέγερση των Παριζιάνων που περιγράφεται σ’ αυτό το μυθιστόρημα συνέβη
στ’ αλήθεια;
Α. Ναι β. Όχι γ. Πιθανόν να συνέβη.

5. Γράφοντας το βιβλίο απ’ το οποίο πήραμε αυτό το απόσπασμα, ο Βίκτωρ Ουγκώ
ήθελε:
α. Να μας διηγηθεί την ιστορία ενός μικρού αγοριού.
β. Να μας περιγράψει μάχες.
γ. Να μας κάνει να επισκεφτούμε το Παρίσι.

Α. Τα πρόσωπα
1. Ένα παιδί.
2. Γαβριάς.
3. Συμμετέχει σε μια μάχη.
4. Οι μαχητές του οδοφράγματος, οι εθνοφρουροί, οι στρατιώτες.
5. Οι μαχητές του οδοφράγματος πολεμούν εναντίον των εθνοφρουρών και των
στρατιωτών.
6. Οι άντρες του οδοφράγματος.
7. Θαρραλέος.
8. Οι εθνοφρουροί και οι στρατιώτες γελούσαν καθώς τον μάτιαζαν.
9. Όχι ή πιθανόν.
10. α. Δικαιολόγηση της απάντησης: Η νεαρή Ινδιάνα προκαλεί τους στρατιώτες, χωρίς να είναι ανάγκη να το κάνει, διασχίζοντας το στρατόπεδό τους. Αντίθετα, το αγόρι που αψηφά την πυρκαγιά δείχνει ένα ‘‘χρήσιμο’’ θάρρος, αφού τρέχει να σώσει τον αδελφό του και την αδελφή του. Ο γιος του οικοδόμου δείχνει επίσης θάρρος, αλλά δεν βάζει σε κίνδυνο τη ζωή του.

Β. Ο χώρος και ο χρόνος
1. Μέσα στο δρόμο.
2. Στη Γαλλία (Αναφέρεται στην εισαγωγή, αλλά και στις στροφές που τραγουδάει ο
Γαβριάς).
3. Ντουφέκια.
4. Το φλασκί με μπαρούτι. Δικαιολόγησε την απάντηση.
5. Πριν από πολλά χρόνια. (Ακριβής χρονολογία στην εισαγωγή, χρησιμοποιούνται όπλα...)

Γ. Η δράση
1. β, δ, α, ε,γ.
2. Πρόκειται για επανάσταση. Δικαιολόγηση: αντιπαράθεση στρατιωτών / πολιτών.
3. γ. (υπάρχουν ήδη νεκροί, οι επαναστατημένοι δεν έχουν πολεμοφόδια...)
4. Ναι. Δικαιολογούμε με έρευνα σε ντοκουμέντα
5. α.

Παιδαγωγική αξιοποίηση του κειμένου
(Πώς να χρησιμοποιήσουμε το κείμενο και τις ασκήσεις)

Τι πρέπει να έχουμε Κάθε μαθητής (ή ομάδα μαθητών), εκτός από το απόσπασμα του κειμένου που θα μελετήσουμε και τις ασκήσεις με τις οποίες θα επεξεργαστούμε το απόσπασμα, πρέπει να έχει ένα λεξικό (ελλείψει τράπεζας λέξεων) κι ένα τετράδιο εφόσον υπάρχουν ασκήσεις που απαιτούν γραπτή εργασία.
Το απόσπασμα του κειμένου
Ανάλογα με το επίπεδο της τάξης, η ανάγνωση και η επεξεργασία του αποσπάσματος μπορεί να γίνει σε μια ή δυο διδακτικές ώρες.
Πριν την ανάγνωση: Καλό είναι να συνδέσουμε το απόσπασμα με το μυθιστόρημα. Αυτό θα το πετύχουμε κατά τον καλύτερο τρόπο, αν διαβάσουμε και μερικές γραμμές που προηγούνται του αποσπάσματος.
[Αυτή τη μικρή εισαγωγή μπορούμε φυσικά να την αναπτύξουμε. Μπορούμε επίσης και να την εμβαθύνουμε με διαθεματικές δραστηριότητες. Πολλές τέτοιες ευκαιρίες εκμετάλλευσης δίνονται μετά τις ασκήσεις που συνοδεύουν το κείμενο.]
Επίσης, μια σύντομη παρουσίαση του συγγραφέα θα επιτρέψει τους μαθητές να τοποθετηθούν μέσα στο χώρο και το χρόνο και να εκτιμήσουν το νόημα του έργου του.
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης: Η πρώτη ανάγνωση πρέπει να είναι σιωπηρή. Προτρέπουμε τους μαθητές, ενώ διαβάζουν να καταφεύγουν στις λέξεις με αστερίσκο που παρατίθενται στο τέλος. Επίσης τους ενθαρρύνουμε να σημειώνουν πιθανά άλλα σημεία που δεν καταλαβαίνουν για να καταφύγουν στο λεξικό μετά το τέλος της ανάγνωσης.
Μετά την ανάγνωση Επειδή η καλή κατανόηση του κειμένου είναι απαραίτητη για να προσεγγίσουμε αποτελεσματικά τις ασκήσεις, δεν διστάζουμε να ανοίξουμε συζήτηση στην τάξη. Το κείμενο έγινε κατανοητό; Τι διηγείται; Ποιες φράσεις ή λέξεις σας δυσκόλεψαν να τις καταλάβετε;

Οι ασκήσεις
Μερικές φορές οι σωστές επιλογές είναι περισσότερες από μία για κάθε άσκηση.
Ανάλογα με το επίπεδο της τάξης μπορούμε:
-να δώσουμε την ίδια επιλογή σε όλους τους μαθητές.
-να εφαρμόσουμε μια μορφή διαφοροποιημένης παιδαγωγικής προσφέροντας σε κάθε μάθητή (ή ομάδα μαθητών) ασκήσεις μιας δυσκολίας που να ανταποκρίνεται στις ικανότητές τους.
-να προτείνουμε συμπληρωματικές ασκήσεις τις οποίες ο μαθητής θα κάνει εκτός μαθήματος (στην τάξη, στο ολοήμερο ή στο σπίτι).

Συμπληρωματικές επεξηγήσεις:
Για κάποιες λέξεις στους Άθλιους (π.χ. προαστειακοί οπλοφόροι) και τα κύρια πρόσωπα του έργου: Γιάννης Αγιάννης, Ιαβέρης, Μάριος, Τιτίκα.
Μήπως κάποιοι μαθητές έχουν δει το φιλμ; Τί είναι ένας επαναστατημένος; ένας δεκανέας; ένας λοχίας; ένας εθνοφρουρός;
Εξηγούμε την έκφραση «ένα φλασκί για τη δίψα».
Αφού διαβάσουμε τις στροφές που τραγουδάει ο Γαβριάς, μπορούμε με λίγα λόγια να υπογραμμίσουμε τη σημασία του Βολταίρου και του Ρουσσώ για τη γαλλική και την παγκόσμια λογοτεχνία και σκέψη.

Ντοκουμέντα που μπορούμε να παρουσιάσουμε:
Φωτογραφίες / εικόνες: στολές της εποχής, απόψεις του Παρισιού στα μέσα του 19ου αιώνα, αναπαραγωγή του πίνακα του Ντελακρουά Η Ελευθερία οδηγεί το λαό.
Φιλμ / βίντεο: Οι Άθλιοι έχουν μεταφερθεί κατά καιρούς στην οθόνη. Οι πιο ενδιαφέρουσες αποδόσεις του μυθιστορήματος είναι:
Οι Άθλιοι του Ζαν-Πωλ Λε Σανουά (1957) με τους Ζαν Γκαμπέν (Γιάννης Αγιάννης), Μπερνάρ Μπλιέ (Ιαβέρης) και Τζίμμυ Ουρμπαίν (Γαβριάς).

Πιθανές προεκτάσεις:
Μπορούμε να τραγουδήσουμε στην τάξη αυτοσχεδιάζοντας πάνω στις στροφές του αποσπάσματος (χρησιμοποιούμε ένα γνωστό σκοπό).
Πάνω στον ίδιο σκοπό και πάνω στο ίδιο μοντέλο, μπορούμε να συνθέσουμε ένα τραγουδάκι με το οποίο θα σατιρίζουμε πρόσωπα που είναι γνωστά στην τάξη.