ΣΗΜΕΙΟΝ

 

Νίκος Παύλου

 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΜΙΛΤΙΑΔΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

" ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ. ΑΠΟΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗΝ

 ΠΑΝΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ"

(Λάρισα 10/12/2008. Αίθουσα βιβλιοπωλείου ΠΑΙΔΕΙΑ")

 

Διαβάζοντας κάποιος την Αποκάλυψη του Ιωάννη, ένα κατεξοχήν βιβλικό κείμενο, βλέπει στην επιστολή που στέλνεται στον Άγγελο της εκκλησίας της Λαοδικείας να υπάρχει εναντίον του η κατηγορία πως δεν είναι ούτε κρύος ούτε ζεστός. Μάλιστα τονίζονται τα εξής που δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην αποδοκιμασία : « Μακάρι να ήσουν κρύος ή ζεστός! Επειδή όμως δεν είσαι ούτε κρύος ούτε ζεστός, αλλά χλιαρός, γι’ αυτό θα σε ξεράσω από το στόμα μου « (Απ. 3,15-16).

Νομίζω ότι τα παραπάνω, δηλαδή η κατηγορία για αδιαφορία, δε μπορεί, τηρουμένων των αναλογιών, να αποδοθεί σε καμία περίπτωση σε αυτόν που ασχολείται με την Παλαιά Διαθήκη. Είναι ένα κείμενο που κανένας δε θα αντιμετωπίσει με «χλιαρό» τρόπο. Είτε θα το αγαπήσει πολύ, οπότε θα αποτελέσει και την πηγή της έμπνευσής του, είτε θα θεωρήσει πως σε αυτό περιέχονται θέσεις που ενοχλούν και θα προσπαθήσει να τις αντικρούσει.

Σε γενικές γραμμές η Παλαιά Διαθήκη είναι μία μεγάλη συλλογή βιβλίων, για τη συγκρότηση της οποίας διανύθηκε μία μακρά πορεία. Κανένας δεν αμφιβάλλει πως, εκτός από εκκλησιαστικό κείμενο, επηρέασε βασικές δομές του δυτικού πολιτισμού και εξακολουθεί να προκαλεί πάντα το ενδιαφέρον. Για ν’ αποδειχτεί αυτό φτάνει να ανατρέξει κάποιος στη γνωστή σε όλους ηλεκτρονική τοποθεσία του Facebook. Θα δει λοιπόν πως πολλές από τις ομάδες που δραστηριοποιούνται στα πλαίσιά της, έχουν ως αντικείμενο ενασχόλησής τους την έρευνα της Παλαιάς Διαθήκης. Επίσης ανάγλυφα παρουσιάζεται η σχέση της Παλαιάς Διαθήκης με πτυχές της σημερινής πραγματικότητας στον τίτλο της εισήγησης του Dr James West που είναι Tangled Web: The Internet, The Old Testament, and You (Μπλεγμένος Παγκόσμιος Ιστός: Το Ίντερνετ, , Η Παλαιά Διαθήκη και Εσύ» που θα παρουσιαστεί στο χειμερινό μήτιγκ της αγγλικής εταιρείας των παλαιοδιαθηκικών σπουδών.

Είναι σίγουρο πως ο καθηγητής της Παλαιάς Διαθήκης και της Βιβλικής Εβραϊκής Γλώσσας στο ΑΠΘ Μιλτιάδης Κωνσταντίνου έχει ασχοληθεί πολύ με την Παλαιά Διαθήκη. Αυτό άλλωστε αποδεικνύουν οι αυτοτελείς μελέτες του και τα άρθρα του που έχουν δημοσιευτεί σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά. Η Παλαιά Διαθήκη είναι στο κέντρο των επιστημονικών του ενδιαφερόντων και η ερμηνεία της είναι βασική μέριμνά του.  Όλες οι εργασίες του, εκτός από την επιστημονική τους πληρότητα, φανερώνουν και την λαχτάρα του δασκάλου για τις δυνατότητες που έχει ο θεολογικός λόγος ώστε να μιλήσει στο σύγχρονο άνθρωπο, να προσπαθήσει να ερμηνεύσει τις αγωνίες του και να τον βοηθήσει στις ανάγκες του.

Τα κείμενα του καθηγητή θα μπορούσαν, σε γενικές γραμμές, να χωριστούν σε τέσσερις ομάδες. Η πρώτη από αυτές αφορά τη σχέση των βιβλικών κειμένων, και της θεολογίας γενικότερα, με τη σύγχρονη πραγματικότητα, η δεύτερη επικεντρώνεται στη θέση που έχει η Παλαιά Διαθήκη στην Εκκλησία, η τρίτη περιλαμβάνει μελέτες ερμηνείας της Παλαιάς Διαθήκης και η τέταρτη διερευνά τη σχέση της Βίβλου με το πολιτιστικό περιβάλλον της. Σε αυτές τις ομάδες θα τοποθετήσω και το βιβλίο του. που παρουσιάζεται σήμερα στη φιλόξενη αίθουσα του βιβλιοπωλείου ΠΑΙΔΕΙΑ, το «Παλαιά Διαθήκη. Αποκρυπτογραφώντας την πανανθρώπινη κληρονομιά».

Για την ερμηνεία των βιβλικών κειμένων από τη σύγχρονη πραγματικότητα παίρνω ως αφετηρία το έργο του Μιλτιάδη Κωνσταντίνου «Βιβλική Ερμηνευτική στη σύγχρονη Ευρώπη» (Στον τόμο Ο Απόστολος Παύλος και ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός, Βέροια 1997, σ. 197-214).  Σε αυτό τονίζει πως η ιστορικοκριτική μέθοδος ερμηνείας της Βίβλου που είχε κυριαρχήσει σε ολόκληρο τον 20ο αι., δε φαίνεται να έχει και στο μέλλον την ίδια βαρύτητα. Ήδη έχουν εμφανιστεί νέες μέθοδοι ερμηνείας, πράγμα που δείχνει την αλλαγή παραδείγματος στη βιβλική έρευνα (ο όρος παράδειγμα, όπως υπογραμμίζει,  δηλώνει ένα μεθοδολογικό πρότυπο που κατευθύνει την επιστημονική έρευνα και συζήτηση). Αυτό παρουσιάζεται με μία συγκεκριμένη περίπτωση. Όπως τονίζεται (σ. 200-201) «Για να γίνει κατανοητή η λειτουργία του παραδείγματος, αρκεί να αναφερθεί, ενδεικτικά μόνον και χωρίς ιδιαίτερη ανάλυση που θα απαιτούσε ασφαλώς ολόκληρη ξεχωριστή εισήγηση, η περίπτωση της θεωρίας του Julius Wellhausen, η οποία λειτούργησε ως παράδειγμα στο χώρο της παλαιοδιαθηκικής επιστήμης. Για δεκαετίες η χρήση των συμβόλων J ή Ρ γινόταν από τους παλαιοδιαθηκολόγους χωρίς άλλες επεξηγήσεις και χωρίς ρητές αναφορές στον προβληματισμό που σχετίζεται με τη χρονολόγηση και τη θέση των κειμένων που χαρακτηρίζονταν με τα γράμματα αυτά. Άλλες ενδείξεις, όπως «αρχαιότερο» και «μεταγενέστερο» ή «ισραηλιτική περίοδος» και «ιουδαϊκή περίοδος», υπονοούνταν επίσης με τη χρήση των γραμμάτων αυτών. Παρ’ όλο που η όλη θεωρία ήταν εντελώς υποθετική, έτυχε τέτοιας υποδοχής, ώστε η αμφισβήτησή της να ισοδυναμεί με άρνηση μιας πραγματικότητας. Η δύναμη του παραδείγματος αποδείχτηκε τόσο ισχυρή, ώστε, ακόμη και όταν οι μελέτες του Herman Gunkel και ιδιαίτερα του Gerhard von Rad και Martin Noth ανέτρεψαν ουσιαστικά τη θεωρία του Welllhausen, αυτές εξακολούθησαν να κινούνται στο πλαίσιο που είχε καθοριστεί από αυτήν».

Στο ίδιο έργο παρουσιάζεται η μελέτη της Βίβλου από τη σκοπιά των καταπιεσμένων ομάδων. Φανερώνεται έτσι ότι οι «προνομιούχοι θεολόγοι» αφού έχουν κουραστεί από τη χρήση της ιστορικοκριτικής μεθόδου, την οποία έχουν φτάσει στα όριά της, αναζητούν τώρα νέες πηγές έμπνευσης σε τριτοκοσμικές ερμηνείες.

Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι πως σε ένα κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο, σε μία μεταμοντέρνα προσέγγιση του βιβλικού κειμένου, ο μόνος τρόπος για να ακουστεί η φωνή της Βίβλου, είναι να μιλήσει με πολλές φωνές. Άρα στόχος του ερμηνευτή δεν είναι να απαντήσει στην ερώτηση «Τι σημαίνει το κείμενο» αλλά να βοηθήσει τον αναγνώστη να φτάσει στις νέες ερμηνείες του». Επομένως «αναγνωρίζοντας ότι κάθε ανάγνωση που προκύπτει από τη συνάφεια του αναγνώστη οδηγεί στην αναγνώριση ότι οι διαφορές στην ερμηνεία οφείλονται στις διαφορετικές συνάφειες των αναγνωστών».  

Το βιβλίο του Μιλτιάδη Κωνσταντίνου που παρουσιάζεται απόψε είναι το «Παλαιά Διαθήκη. Αποκρυπτογραφώντας την πανανθρώπινη κληρονομιά» που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 2008 από τις εκδόσεις Αρμός στη σειρά «Σύναξη». Σε αυτό, μετά το προλογικό  σημείωμα, περιλαμβάνονται τέσσερις μελέτες του καθηγητή που έχουν πρωτοδημοσιευτεί στο γνωστό περιοδικό ΣΥΝΑΞΗ.  Αυτές τιτλοφορούνται «Χίλια χρόνια και μια μέρα. Η συμβολική γλώσσα των αφηγηματικών κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης», στο οποίο, εκτός των άλλων τονίζεται πως «η θεοπνευστία της Παλαιάς Διαθήκης και η αλήθειά της δεν διαπιστώνονται στην “αντικειμενική”  εξιστόρηση των γεγονότων της ισραηλιτικής ιστορίας, αλλά στην ερμηνεία της Ιστορίας και τη θεώρησή της ως χώρου όπου εκδηλώνεται η αποκάλυψη του Θεού» (σ. 25 του βιβλίου), «Παλαιά Διαθήκη: “Ιστορία της Θείας Οικονομίας” ή “Μυθολογία των Εβραίων”;» , «Το ήθος του …Θεού. Σκληρός Κύριος ή μακρόθυμος Πατέρας;», και «Πτώση και σωτηρία». Σε όλες τονίζεται το γεγονός πως η Παλαιά Διαθήκη είναι Βίβλος της Εκκλησίας και δίνονται απαντήσεις στα ερωτήματα που μπορεί να έχει ο σύγχρονος άνθρωπος για το πρώτο βιβλίο της Αγίας Γραφής. Διαβάζω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα του βιβλίου.

« Ο Νόμος στη χριστιανική Παλαιά Διαθήκη δεν αποτελεί αυτοτελή ομάδα βιβλίων αλλά εντάσσεται σε μία ευρύτερη ομάδα υπό τον τίτλο «Ιστορικά βιβλία». Στην ομάδα αυτή κατατάσσονται κατά χρονολογική σειρά των γεγονότων που περιγράφουν όλα τα αφηγηματικού χαρακτήρα βιβλικά έργα, ώστε να προκύψει μία ενιαία αφήγηση που αρχίζει με τη δημιουργία του κόσμου και φτάνει μέχρι τους τελευταίους αιώνες "..........

..........................................................................................................................................................................................................................................................

Να τονίσω εδώ πως βασικό μέλημα του Μιλτιάδη Κωνσταντίνου αποτελεί η έρευνα της Βίβλου. Η διδακτορική διατριβή του είχε τίτλο « Ο Κύριος εβασίλευσεν». Η απόδοση του τίτλου «Βασιλιάς» στο Γιαχβέ» (Θεσσαλονίκη 1983). Το ερώτημα στο οποίο απαντούσε αφορούσε το πρόβλημα κάτω από ποιες θρησκειοϊστορικές διαδικασίες αποδόθηκε ο βασιλικός τίτλος στο Θεό του Ισραήλ.

 

Τελειώνοντας,, αναφέρω  μερικούς από τους τίτλους των έργων του καθηγητή.

Το κοσμοείδωλο της Παλαιάς Διαθήκης. Προϋποθέσεις θεολογικής θεώρησης του κόσμου., Στοιχεία Βιβλικής Εβραϊκής Γλώσσας, Η Ασερά του Γιαχβέ. Μία άγνωστη όψη της ισραηλιτικής λαϊκής θρησκείας, Παλαιοδιαθηκικές προϋποθέσεις της ορθόδοξης ανθρωπολογίας, Σχέση Βιβλικής Αρχαιολογίας και Βιβλικής Ερμηνευτικής, Ακαδημαϊκή Ερμηνευτική της Βίβλου και Εκκλησία, Βιβλική Ερμηνευτική στη σύγχρονη Ευρώπη, Το πρόβλημα της αλλαγής παραδείγματος στη βιβλική ερμηνευτική σε σχέση με τις πολιτικές αλλαγές σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, Παλαιά Διαθήκη και πολυπολιτισμική κοινωνία, Ο προφήτης της δικαιοσύνης, Ερμηνευτική ανάλυση προφητειών από το βιβλίο του Αμώς