"Πολιτισμός και Περιβάλλον: Μια δημιουργική συνάντηση"
(Κατερίνα Ζιακούλη, Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Α/θμιας Εκπ/σης Πιερίας)
Πολιτιστικό Πρόγραμμα ορίζεται κάθε δημιουργική διαδικασία που έχει ως αντικείμενό της την καλλιέργεια της αισθητικής καθώς επίσης και την ανάδειξη και προώθηση στοιχείων πολιτισμού, μέσω του χορού, του θεάτρου, της μουσικής και εν γένει των εικαστικών τεχνών. Στην εγκύκλιο που έρχεται κάθε χρόνο από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με θέμα το σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων εκτός από τον ορισμό που μόλις παρουσιάσαμε, απαριθμούνται ενδεικτικά ως στοιχεία του ανθρώπινου πολιτισμού με την ευρεία έννοια, τα οποία διαμορφώνουν τον χαρακτήρα των κοινωνιών, τη φυσιογνωμία και την εξέλιξη της σύγχρονης εποχής, η γλώσσα, τα γράμματα και οι τέχνες, ο τρόπος ζωής, το σύστημα αξιών, οι παραδόσεις και τα δόγματα, η πολιτιστική κληρονομιά, η λογοτεχνία, τα ήθη και έθιμα, η τεχνολογία, η κοινωνική και οικονομική οργάνωση.
Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο μπορούν όλα αυτά τα στοιχεία πολιτισμού που αναφέρθηκαν προηγουμένως να αναδειχθούν και μέσα από τη μελέτη ενός θέματος που αρχικά τουλάχιστον φαίνεται να έχει μια περισσότερο περιβαλλοντική χροιά.
Στο σύνδεσμο "Ενδεικτικά σχέδια εργασίας", παρουσιάζεται από τον Υπεύθυνο Π.Ε. το σχέδιο ενός περιβαλλοντικού προγράμματος με θέμα το νερό. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να δούμε το ίδιο θέμα από μια περισσότερο πολιτιστική οπτική γωνία, παρουσιάζοντας δραστηριότητες που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στη μελέτη του θέματος. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να πραγματοποιηθούν σε οποιοδήποτε στάδιο ανάπτυξης του θέματος, είτε ως ερέθισμα για την έναρξη του προγράμματος, είτε κατά την ανάπτυξή του, είτε ακόμη και στο τέλος κατά την παρουσίαση του, ανάλογα με τη διάθεση αλλά και το πώς αυτό θα εξελιχτεί στην πράξη.
Αρχικά, μπορούμε να ξεκινήσουμε τη μελέτη του θέματος ακούγοντας κάποιο ηχητικό ντοκουμέντο με φυσικούς ήχους όπως: η βροχή, σιγανή ή καταιγίδα, ο καταρράκτης, ένα μικρό ρυάκι, η θάλασσα. Τα παιδιά καλούνται κάθε φορά να προσδιορίσουν αυτό που ακούνε (η συγκεκριμένη δραστηριότητα έχει να κάνει με τη μουσική και πιο συγκεκριμένα με την ανάπτυξη της ακουστικής ικανότητας των παιδιών).
Συνεχίζοντας την ανάπτυξη του θέματος, μπορούμε να βρούμε τραγούδια τόσο παραδοσιακά, όσο και σύγχρονα που το περιεχόμενό τους σχετίζεται με τις διάφορες μορφές του νερού. Αφού αρχικά ακούσουμε τα διάφορα τραγούδια και διακρίνουμε τις ιδιαιτερότητές τους, στη συνέχεια προχωρούμε στην εκμάθηση αυτών των τραγουδιών. Ειδικά όσον αφορά τα παραδοσιακά τραγούδια μπορούμε να προχωρήσουμε ένα βήμα πιο πάνω μελετώντας παράλληλα και τις συνθήκες ζωής της περιοχής που εμφανίζονται. Η μουσική παράδοση ενός τόπου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωγραφική του θέση, καθώς οι παράλιες περιοχές έχουν περισσότερες δυνατότητες για ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων με άλλους πολιτισμούς. Αυτό επηρεάζει και την ιστορία ενός τόπου γενικότερα.
Επιπλέον, μπορούμε να γνωρίσουμε τα μουσικά όργανα του νερού, όπως είναι οι λαλίτσες (πήλινες σφυρίχτρες που γεμίζονται με νερό, γνωστές από πολύ παλιά στην Ελλάδα – λέγονται επίσης νεροσφυρίχτρες, αηδονάκια ή κούκοι), το κρουστό με νερό που σε διάφορες παραλλαγές χρησιμοποιείται και σήμερα στην Αφρική και τη Νέα Γουινέα, το «ξύλο της βροχής», ένα όργανο που χρησιμοποιείται στη Λατινική Αμερική και μιμείται τους ήχους του νερού, την ύδραυλη, ένα αρχαίο όργανο που ανακαλύφθηκε στο Δίον και αποτελεί πρόγονο των σημερινών εκκλησιαστικών οργάνων, τη γυάλινη αρμόνικα με νερό, εφεύρεση του Β. Φραγκλίνου, όργανο στο οποίο ο μουσικός μπορεί να παίξει ένα πολυφωνικό μουσικό έργο, τα μουσικά ποτήρια, τα οποία μπορούν και τα παιδιά να φτιάξουν πολύ απλά και γρήγορα, δημιουργώντας έτσι το δικό τους μουσικό όργανο, πάνω στο οποίο θα παίξουν στη συνέχεια τις μελωδίες τους. Ακόμη, υπάρχουν εξαίρετα κλασικά έργα εμπνευσμένα από το νερό: α) «Μουσική των νερών» του Χέντελ, β) «Μολδάβας» του Σμέτανα, γ) «Κύματα του Δούναβη» του Στράους που προτείνονται για ακρόαση.
Σε κάποιο άλλο σημείο ανάπτυξης του θέματος θα μπορούσαμε να ανατρέξουμε σε λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στις διάφορες μορφές του νερού. Να μελετήσουμε το περιεχόμενό τους, τους λόγους που μπορεί να ώθησαν το συγγραφέα ή τον ποιητή να ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα, τις ανάγκες που ίσως εξυπηρέτησαν σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Επίσης, να προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε τις εικόνες με ζωγραφική. Άλλωστε κι εκεί το νερό έχει το ρόλο του στην ανάμειξη των χρωμάτων αλλά και στην ανάπτυξη συγκεκριμένων τεχνοτροπιών. Όπως, επίσης, και στην τέχνη της κεραμικής.
Από τη λαϊκή παράδοση μπορούμε να αναζητήσουμε αινίγματα και παροιμίες σχετικές με το νερό, να κάνουμε αναφορά σε ήθη και έθιμα που αφορούν το νερό καθώς και σε λαογραφικά στοιχεία (π.χ. λιτανείες που γίνονταν σε περιόδους ανομβρίας).
Η μελέτη των επαγγελμάτων που υπάρχουν και σχετίζονται με το νερό, αλλά και εκείνα που υπήρχαν παλιότερα, τα οποία σήμερα ίσως έχουν εκλείψει στο δικό μας πολιτισμό, αλλά υπάρχουν σε περιοχές υποβαθμισμένες (π.χ. νερουλάς) είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να γίνει.
Τα παιχνίδια και τα αθλήματα του νερού (π.χ. κολύμβηση, πόλο, καταδύσεις, κωπηλασία κ.α.), το πώς ξεκίνησαν και πώς έχουν εξελιχθεί στη σημερινή εποχή αποτελούν μια άλλη ενότητα στη μελέτη του θέματος.
Επιπλέον είναι δυνατή η ενασχόληση με θέματα που αφορούν την εξέλιξη της τεχνολογίας από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Όπως για παράδειγμα, η χρήση του νερού για τη μέτρηση του χρόνου, ο κοχλίας (μηχανισμός άντλησης ύδατος) του Αρχιμήδη ή πιο πρόσφατα τα πρώτα τρένα και εργοστάσια με χρήση ατμού.
Προς το τέλος κι όταν θα έχουμε σχεδόν ολοκληρώσει το πρόγραμμά μας θα μπορούσαμε να ετοιμάσουμε ένα έντυπο με τους μαθητές μας, στο οποίο να παρουσιάζουμε όχι μόνο τα αποτελέσματα του προγράμματός μας αλλά πώς φτάσαμε σε αυτά βήμα-βήμα και να τα γνωστοποιήσουμε και στους υπόλοιπους μαθητές του σχολείου μας.
Στην τελική παρουσίαση του προγράμματος κι εφόσον το επιθυμούμε μπορούμε να παρουσιάσουμε είτε κάποια από τα τραγούδια, τα λογοτεχνικά κείμενα, να κάνουμε μια εικαστική έκθεση αλλά ακόμη να ετοιμάσουμε και μια θεατρική παράσταση με θέμα το νερό.
Να επισημανθεί σε αυτό το σημείο ότι όλες οι δραστηριότητες που παρουσιάστηκαν είναι ενδεικτικές και δεν είναι υποχρεωτικό να υλοποιηθούν σε ένα και μόνο πρόγραμμα. Κάθε φορά επιλέγονται εκείνες που εξυπηρετούν καλύτερα τους γενικούς και ειδικούς στόχους που έχουμε θέσει για το πρόγραμμά μας. Είναι αλήθεια ότι το συγκεκριμένο θέμα μας δίνει πολλές δυνατότητες να το δούμε από την πλευρά των πολιτιστικών και ίσως δεν συμβαίνει το ίδιο με όλα τα περιβαλλοντικά θέματα.
Αυτό που θα θέλαμε να τονίσουμε κλείνοντας είναι ότι η μία σχολική δραστηριότητα δεν αποκλείει την άλλη. Αντιθέτως μπορούν να συνυπάρξουν στην υλοποίηση ενός προγράμματος κάνοντας την προσέγγιση πιο ολοκληρωμένη. Άλλωστε ούτε ο Πολιτισμός είναι αποκομμένος από το Περιβάλλον. Τόσο το φυσικό, όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον φέρει πολιτισμικές αξίες, γεγονός που το συνδέει με τον πολιτισμό, καθώς και τη δημιουργία του. Αντίστροφα ο πολιτισμός διαμορφώνει τον υλικό κόσμο σύμφωνα με ένα καθορισμένο πολιτισμικά σχέδιο. Περιβάλλον και Πολιτισμός, λοιπόν, βρίσκονται σε μια συνεχή και αδιάκοπη διάδραση.
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Επιστροφή στη σελίδα Άρθρα - Ανακοινώσεις - Απόψεις