Βιβλιοπαρουσίαση της Παναγιώτας Π. Λάμπρη: Σπύρου Βρυώνη, «Ο μηχανισμός της καταστροφής - Το τουρκικό πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της Ελληνικής Κοινότητας της Κωνσταντινούπολης», εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», σ. 750, (2-9-2015)   Δημοσιεύτηκε με τον τίτλο «Ο μηχανισμός της καταστροφής - Ένα βιβλίο μαρτυρία»: Εφημερίδα «Ηχώ της Άρτας», 5-9-2015 Εφημερίδα «Η ΡΟΔΑΥΓΗ», αρ. φύλλου 140, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2015, σ. 6    Αν έχει κάποια αξία η ιστορική μνήμη στην εποχή μας, αυτή μπορεί να συντηρηθεί και να καρποφορήσει μέσω της γνώσης γεγονότων, τα οποία σημάδεψαν αρνητικά ή θετικά το σώμα του Έθνους μας. Όσο, μάλιστα, πιο σημαντικά είναι αυτά τα γεγονότα, τόσο πιο ισχυρό δίδαγμα αφήνουν σ’ εκείνους που τα γνωρίζουν. Και μέρες που είναι αξίζει να σταθούμε σ’ ένα ιστορικό γεγονός, το τουρκικό πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955, το οποίο καθόρισε αυτή καθαυτή την ύπαρξη της Ελληνικής Κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, η οποία άκμαζε σ’ αυτά τα χώματα από τότε που ο Μεγαρέας οικιστής Βύζας (Βύζαντας) ίδρυσε την πόλη Βυζάντιο (Βυζαντίς) τον 7ο αιώνα π. Χ.   Αυτό το ιστορικό γεγονός πραγματεύεται στο σημαντικότατο πόνημά του ο καθηγητής Σπύρος Βρυώνης, το οποίο έχει ως τίτλο «Ο μηχανισμός της καταστροφής» και ως υπότιτλο «Το τουρκικό πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της Ελληνικής Κοινότητας της Κωνσταντινούπολης» (Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2007, σ. 750) και το αφιερώνει στον Δημήτριο Καλούμενο «ο οποίος έζησε την καταστροφή από το τουρκικό πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη, τη φωτογράφισε και την περιέγραψε, και υπέφερε πολλά χάριν της αλήθειας.» (σ. 7)       Στην «Προεισαγωγική αφιέρωση», μάλιστα, ο συγγραφέας αποδίδει τα εύσημα στον Δημήτριο Καλούμενο και μεταξύ άλλων γράφει: «Το γεγονός ότι το πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 παραμένει ουσιαστικά άγνωστο και έχει αποκλειστεί από τον επιστημονικό και τον πολιτικό διάλογο σχετικά με το γενικότερο πλαίσιό του – δεν σημαίνει ότι είναι ήσσονος σημασίας. Μάλλον φανερώνει κάτι άλλο: ότι τόσο η τουρκική κυβέρνηση όσο και οι κυβερνήσεις που στηρίζουν την Τουρκία για παραπάνω από μισό αιώνα έχουν σκόπιμα αγνοήσει, δικαιολογήσει, αποσιωπήσει ή διαψεύσει τα γεγονότα, εξυπηρετώντας με αυτό τον τρόπο τα δικά τους εθνικά και γεωπολιτικά συμφέροντα. Επομένως, είμαστε όλοι βαθιά υπόχρεοι στον Δημήτριο Καλούμενο για τη διορατικότητά του, για το αταλάντευτο θάρρος του και την εμμονή του στην καταγραφή και τη διατήρηση της ιστορικής αλήθειας του πογκρόμ, καθώς και για την αμείωτη επιμονή του στην αναζήτηση της δικαιοσύνης.» (σ. 17-18)       […] Εντυπωσιάζεται κανείς από την επιμονή με την οποία αναζητούσε την αλήθεια ο Δημήτριος Καλούμενος, γεγονός που τον εξέθετε σε σωματικό και ψυχολογικό κίνδυνο. Σ’ αυτές τις μέρες του πρόθυμου και ωμού συμβιβασμού, τέτοιο θάρρος και επιμονή είναι πραγματικά σπάνια.» (σ. 20)       Ευτυχώς, θα λέγαμε, που υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Δημήτριο Καλούμενο, ο οποίος έκανε σκοπό ζωής την αποτύπωση, τη διάσωση και την ανάδειξη όλων εκείνων των ιστορικών στοιχείων που συνδέονται με το πογκρόμ, αλλά και σαν τον Σπύρο Βρυώνη, ο οποίος το έκανε αντικείμενο της επιστημονικής του έρευνας και ανέλαβε τον τιτάνιο μόχθο να αναζητήσει την ιστορική αλήθεια μέσα σε τεράστιο όγκο αρχειακού υλικού και να παρουσιάσει στο κοινό μια μελέτη, η οποία γνωστοποιεί πλήθος σχετικών δεδομένων συντηρώντας συνάμα την ιστορική μνήμη.       Η πολυσέλιδη μελέτη, η οποία κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την αρχή ως το τέλος, είναι δομημένη σε κεφάλαια, τα οποία αποτελούνται από επιμέρους θεματικές ενότητες και συνοδεύεται από πλούσια βιβλιογραφία και πλήθος παραπομπών σε πρωτογενείς πηγές, οι οποίες προσφέρουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα της άμεσης πληροφόρησης για τα γεγονότα, αλλά και της περαιτέρω αναζήτησής του. Εκτός, λοιπόν, από τα εισαγωγικά κεφάλαια, τη βιβλιογραφία και το ευρετήριο, η μελέτη αναπτύσσεται σε κεφάλαια με τους εξής τίτλους: Υπόβαθρο και θεσμοί του πογκρόμ/ Το πογκρόμ/ Ηθική και υλική καταστροφή - Τα οικονομικά και η πολιτική της αποζημίωσης/ Από τον Παπάγο στον Καραμανλή (Τα οικονομικά και η πολιτική της αποζημίωσης, 2ο μέρος)/ Η επίθεση εναντίον της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας/ Έγκλημα και τιμωρία - Η δίκη της κυβέρνησης Μεντερές - Συμπεράσματα.       Ο συγγραφέας εξηγεί πως το ενδιαφέρον του για το πογκρόμ είχε ξεκινήσει την εποχή που ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Χάρβαντ και σημειώνει μεταξύ άλλων πως εκείνο που του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση τότε «ήταν η αδιαφορία των επιστημόνων του ιδρύματος απέναντι στην τέλεση ενός τόσο μαζικού εγκλήματος. […] Αυτό που με είχε αφήσει άναυδο στην αρχή της ακαδημαϊκής μου σταδιοδρομίας», σημειώνει, «ήταν η ευκολία με την οποία όχι μόνο η κυβέρνηση των ΗΠΑ και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αλλά και οι ακαδημαϊκοί δέχονταν να «εκπορνεύσουν» την αλήθεια με αντίτιμο τα χρήματα, την αναγνώριση ή την πολιτική αποδοχή. […] Οι προσπάθειες των λεγόμενων ρεβιζιονιστών να αποδείξουν ότι δεν υπήρξε ούτε Ολοκαύτωμα ούτε σφαγή των Αρμενίων – για να αναφέρω τα δύο πιο κραυγαλέα παραδείγματα – αρκούν για να αποδείξουν ότι το συμφέρον είναι συχνά πολύ πιο ισχυρό από την αλήθεια. Εκείνοι που προσπαθούν να αποκαλύψουν την αλήθεια συχνά χλευάζονται, γίνονται περίγελως (και τα δύο πολύ αποτελεσματικά όπλα όταν τα ΜΜΕ είναι ελεγχόμενα) και, στην καλύτερη των περιπτώσεων, αποπέμπονται ως ταραχοποιοί. Εδώ και καιρό η αλήθεια έχει γίνει εμπορικό προϊόν που αξιοποιείται κατά περίσταση: χρήσιμη όταν μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία αυτών που βρίσκονται στην εξουσία, αλλά ενοχλητική για τις διάφορες εξουσίες όταν αντιβαίνει σε ό,τι οι ίδιοι θα προσδοκούσαν να είναι αλήθεια.» (σ. 34-38)       Παρόλα αυτά ο Σπύρος Βρυώνης τόλμησε να πραγματευτεί ένα καυτό εθνικό θέμα χωρίς εκπτώσεις στην αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας. Έτσι, μέσα στις σελίδες της μελέτης του ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει: 1) Την ακμάζουσα Ελληνική Κοινότητα της Κωνσταντινούπολης, την οποία δεν έβλεπαν για πολλούς λόγους με καλό μάτι οι Τούρκοι συμπολίτες τους. 2) Τη μεθοδική οργάνωση και  την αποτελεσματική διεκπεραίωση του πογκρόμ εντός λίγων ωρών από την κυβέρνηση Αντνάν Μεντερές και το Δημοκρατικό κόμμα, του οποίου ηγούνταν ο ίδιος. 3) Τις βιαιοπραγίες που ασκήθηκαν από τις οργανωμένες ομάδες εις βάρος των Ελλήνων, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή ιδιότητας, και των περιουσιών τους. 4) Τη στάση των συμμάχων, Αμερικανών και Βρετανών, κυρίως, αλλά και του ΝΑΤΟ, οι οποίοι αντιμετώπισαν ως ελάσσονος σημασίας ένα μείζον θέμα παίζοντας γεωπολιτικά παιχνίδια εις βάρος της κατεστραμμένης Ελληνικής Κοινότητας της Κωνσταντινούπολης και της Ελλάδος με φόντο και τα σχέδιά τους στην Κύπρο. 5) Την καταστροφή της οικονομικής ζωής και της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας ακμάζουσας εθνικής και θρησκευτικής μειονότητας, η οποία διατηρούσε, ιστορικά δικαιώματα στην περιοχή. 6) Την εσκεμμένη εν πολλοίς απουσία αποζημιώσεων, οι οποίες θα καθιστούσαν βιώσιμη την παρουσία των Ελλήνων στην Πόλη. 7) Τον ξεριζωμό, τον βίαιο ξεριζωμό των Ελλήνων από τις πατρογονικές εστίες τους κατά παράβαση όλων των αρχών του διεθνούς δικαίου και των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη· με λίγα λόγια τη βίωση της αδικίας εις βάρος των Ελλήνων, σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που να πιστεύει κανείς πως όλα τα παραπάνω (Διεθνές Δίκαιο, Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, κ.λπ.) υπάρχουν για να τηρούνται κατά περίπτωση και να καταπατούνται κατά το δοκούν. Όσο για την τιμωρία των  υπευθύνων της οργάνωσης και της διεκπεραίωσης του πογκρόμ, επιβλήθηκε μεν, αλλά τίποτα πια δεν ήταν ίδιο για την Ελληνική Κοινότητα της Κωνσταντινούπολης!       Ουσιαστικά τα στοιχεία που διαθέτουμε «[…] αποκαλύπτουν ξεκάθαρα δύο πράγματα: την εκτεταμένη καταστροφή των ελληνικών περιουσιών και το γεγονός ότι το πογκρόμ της νύχτας της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου ήταν το τελευταίο και πλέον αποφασιστικό επεισόδιο στην εθνοκάθαρση της ελληνικής κοινότητας – και των θρησκευτικών,  πολιτιστικών και εκπαιδευτικών της ιδρυμάτων – στην Κωνσταντινούπολη και, γενικότερα, στην Τουρκία.» (σ. 233)       Αντί επιλόγου σ’ αυτή τη σύντομη παρουσίαση μιας αξιολογότατης ιστορικής μελέτης, η οποία δεν πρέπει απλά να υπάρχει στη βιβλιοθήκη όλων των Ελλήνων και πολλών άλλων πολιτών του κόσμου, αλλά και να μελετηθεί δεόντως, και ως μνημόσυνο σ’ εκείνους που βίωσαν το πογκρόμ και τις συνέπειές του, ας είναι η κάτωθι μαρτυρία, η οποία περιγράφει μέρος της φρίκης που έζησαν:       «[…] Εγώ ήμουν έγκυος στον έβδομο μήνα κι από νωρίς είχα βάλει μπουγάδα να πλύνω τα μωρουδιακά. Καθώς βγήκα την ώρα αυτή να τα μαζέψω για να τα σιδερώσω, δεν πρόλαβα η δόλια και μου ορμούν τα άγρια θηρία να με κατασπαράξουν, σαν λυσσασμένοι σκύλοι.       Από νωρίς είχαν σταμπάρει όλα τα ρωμαίικα σπίτια με σημάδι (Χ), που σήμαινε «εδώ μένει χριστιανός». Δεν δυσκολεύτηκαν καθόλου να μας βρουν, γιατί όλα ήταν προγραμματισμένα.       Έφεραν από την Ανατολή όλους τους βαρβάρους, που τους είχαν μάθει καλά πώς να σπάσουν και να ρημάξουν, πώς να κλέψουν.       Καθώς βγήκαμε όλοι να δούμε τι συνέβη και σταθήκαμε μπροστά στο παράθυρο, όρμησαν μέσα και άρχισαν να μας κτυπούν και να μας βρίζουν με τα πιο χυδαία λόγια. «Άντε τώρα, εμείς θα καθίσουμε εδώ, σ’ αυτά τα παλάτια» μας έλεγαν και μας σκούνταγαν, σαν να ήμασταν σκουπίδια, να περάσουν.       Για πότε έβαλαν φωτιά στην εκκλησία, έριξαν γύρω γύρω πετρέλαιο και σαν λαμπάδα η εκκλησία μας έγινε στάχτη! Πήραν το Άγιο Ποτήρι και ούρησαν μέσα και φώναζαν: «Ελάτε, να σας δώσει ο παπάς σας να φάτε.»       […] Την άλλη μέρα στα Ψωμάθεια είχαμε λαϊκή. Έπρεπε να έβλεπε κανείς τις Τουρκάλες με γούνες και τρύπιες κάλτσες και τους Τούρκους με πιζάμες και γραβάτα να ψωνίζουν.       […] Με όλα αυτά χάσαμε πατέρα και μάνα. Ο Θεός να τους τιμωρήσει και όσο να μας κατατρέχουν τόσο πιο καλά να είμαστε.       Για ένα κομμάτι ψωμί δώσαμε ό,τι μας απόμεινε και ήρθαμε εδώ για να πεθάνουμε τουλάχιστον, χωρίς να μας τυραννούν, χωρίς να μας βρίζουν.»  (σ. 222-223)       Ο Σπύρος Βρυώνης, κορυφαίος βυζαντινολόγος της γενιάς του, γεννήθηκε στο Μέμφις του Τεννεσή των ΗΠΑ το 1928 από οικογένεια κεφαλλονίτικης καταγωγής. Διέγραψε σπουδαία ακαδημαϊκή σταδιοδρομία και παρήγαγε πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο που αφορά στο Βυζάντιο, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στα Βαλκάνια και στον αραβικό κόσμο.       Άλλα έργα του: «Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού, 11ος-15ος αιώνας» (Μ.Ι.Ε.Τ. 1997), «Η καθ’ ημάς Ανατολή: Η πνευματική παράδοση του μεσαιωνικού ελληνισμού στον σλαβικό και ισλαμικό κόσμο» (Βάνιας 1995), κ.λπ.