549 λέξεις για το Σέργιος και Βάκχος του Μ. Καραγάτση

Επεξεργασμένη ιστορία και «θεολογία». Μια κριτική ματιά με τη λογική του χιούμορ και της… λογικής. Η ιστορική πραγματικότητα από την εποχή του Ιουστινιανού και νωρίτερα ως τα μέσα του 20^ου αι. κρίνονται με την ιδιόμορφη κυνική και ειρωνική οπτική του Μ. Καραγάτση. Πολλές φορές η αποκαλυπτική αυτή κριτική αιφνιδιάζει με την καυστικότητά της. Το ίδιο συμβαίνει και με την προσέγγιση της θρησκείας. Ο χριστιανισμός υπόκειται σε κριτική και στο επίπεδο σύστασής του σε θρησκεία και σχετικά με την εκκλησιαστική του οργάνωση με τον Απόστολο Παύλο και τους βυζαντινούς αυτοκράτορες μετά την αναγόρευσή του σε επίσημη θρησκεία από τον Κωνσταντίνο. Επίσης ο Καραγάτσης σε πολλές περιπτώσεις θεολογεί μέσα από τους άγιους ήρωές του που έδωσαν τον τίτλο και στο πολυσέλιδο μυθιστόρημά του.

Μπορεί να ενταχθεί στην κατηγορία του μυθιστορήματος, εφόσον αποδεχτούμε ότι αυτό αποτελεί λογοτεχνικό είδος εν εξελίξει. Ταυτόχρονα είναι και μια ματιά στην ιστορία, πολλές φορές φτάνει στο επίπεδο της μικροϊστορίας ή της χρονογραφίας. Ο Καραγάτσης αποσκοπεί να δώσει μια προσωπική χροιά, ένα δικό του τρόπο αντίληψης της μετα-χριστιανικής ιστορίας του «ελληνισμού» ή καλύτερα της ρωμιοσύνης. Το ενδιαφέρον του βιβλίου βρίσκεται σε αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό, δηλαδή στο πώς ο συγγραφέας αντιλαμβάνεται στιγμές της ιστορίας και το ρόλο της εκκλησίας, του κλήρου και των καλόγερων.

Στέκεται σε βασικές πτυχές όπως ο Μ. Κωνσταντίνος, ο Ηράκλειος, ο Λέων Ίσαυρος κλπ. Διαπιστώνει την αναγκαία αλληλεξάρτηση κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας, ανάμειξης θρησκείας και πολιτικής. Αυτά όλα ιδωμένα με το πρίσμα της λογικής που θυμίζει διαφωτισμό.

Τα «ξαφνιάσματα» είναι πολλά. Ο Καραγάτσης αποδεικνύεται ευρύτερος της εποχής του και ξεπερνά τις πολιτικές και ιστορικές συγκυρίες. Ξεπερνά τις ιδεοληψίες και τις σκοπιμότητες που θα μπορούσαν να του δικαιολογηθούν. Παρουσιάζεται ανοιχτόμυαλος και φιλελεύθερος, ανυστερόβουλος, ρίχνοντας τα βέλη της λογικής προς κάθε κατεστημένο και δογματισμό. Χαρακτηριστικό σημείο που τεκμηριώνει την παραπάνω κρίση είναι η κατονομασία του μεταπολεμικού σύγχρονου εμφυλίου ως εμφυλίου και όχι συμμοριτοπόλεμου (σελ. 742)

Ωστόσο, ο Καραγάτσης αναπαράγει συνειδητά την ιδέα της συνέχειας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες. Και οι άγιοί του συμπεριφέρονται ως ρωμιοί – έλληνες παρεμβαίνοντας ή συμμετέχοντας στα γεγονότα. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις το στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού εξαίρεται τόσο σε σχέση με την ανατολή και τους Τούρκους (όπως στο όνειρο – θαύμα του Μωάμεθ β’, σελ. 596-598) όσο και σχετικά με τους Δυτικούς (χαρακτηριστικό το σημείο όπου Σέργιος και Βάκχος περιηγούνται στη Δύση για να δουν την κατάσταση που επικρατεί ή ο διάλογος με τον αμόρφωτο χωρικό σταυροφόρο). Τα κυρίαρχα στερεότυπα της νεοελληνικής ιδεολογίας αναπαράγονται και σε άλλα σημεία, όπως τα σχετικά με τη διατήρηση του «αμόλευτου ελληνικού εθνισμού» στα πλαίσια της οθωμανικής αυτοκρατορίας (σελ. 581).

Διάβασα το βιβλίο ανακατεμένα. Ξεκίνησα από την αρχή ως τη σελίδα 158. Οι σελίδες αυτές μορφοποιούν τους ήρωες του μυθιστορήματος και διασαφηνίζουν το πλαίσιο και τους στόχους του. Καθώς επιβεβαίωσα ότι πρόκειται για χρονολογικά δοσμένη κριτική ματιά, δεν άντεξα στον πειρασμό να δω τις απόψεις του συγγραφέα για τα σύγχονα γεγονότα. Πήγα στη σελίδα 711 ως το τέλος που παρουσίαζε περισσότερο ενδιαφέρον για μένα. Καλύπτει τη χρονική περίοδο από το 1849 και μετά. Ακολούθησαν οι σελίδες 644-710, χρονικά 1651-1849, και ξανά στην 159. Κάτι τέτοιο δε νομίζω ότι αλλοιώνει την ουσία του βιβλίου αφού το ενδιαφέρον του δε βρίσκεται στην πλοκή ή την ανάδειξη χαρακτήρων αλλά στην οπτική του συγγραφέα για πράγματα γνωστά.

Πώς σου φαίνεται; Ρώτησα τη Σταυρούλα που άρχισε να το διαβάζει. Απάντησε: πλάκα έχει.

Συμεωνίδης Βασίλης

Ημερομηνία τελευταίας επεξεργασίας: Πέμπτη, 04. Σεπτεμβρίου 2008