του Αλέξανδρου Δημητρακόπουλου*
Το 1971, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) θέσπισε την 21η Μαρτίου, πρώτη ημέρα της άνοιξης και εαρινή ισημερία, ως «Παγκόσμια Ημέρα Δασοπονίας». Το 2012, η ημέρα αυτή τέθηκε υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) ως «Διεθνής Ημέρα Δασών», για να τονίσει τη σπουδαιότητα των δασών για την ανθρωπότητα και την επιτακτική ανάγκη προστασίας τους. Για το 2025, το κεντρικό θέμα της ημέρας είναι «Δάση και Τρόφιμα».
Τα δάση αποτελούσαν το καταφύγιο και το ενδιαίτημα του πρωτόγονου ανθρώπου, του οποίου η επιβίωση ήταν άρρηκτα δεμένη με αυτά. Στους ιστορικούς χρόνους, τα δάση παρείχαν την πρώτη ύλη για κατασκευές παντός τύπου (στα αρχαία ελληνικά η λέξη ‘ύλη’ είναι ταυτόσημη με το δάσος) που προήγαγαν τον πολιτισμό. Κατά τον 19ο αιώνα, η ξυλεία των δασών ως καύσιμη ύλη παρείχε την απαραίτητη ενέργεια για τη βιομηχανική επανάσταση και τη μετάβαση στη σύγχρονη εποχή.
Σήμερα, τα δάση αποτελούν τον μεγαλύτερο σύμμαχο του ανθρώπου στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των συνεπειών της. Τα δάση αποτελούν τους μεγαλύτερους χερσαίους δεσμευτές διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, μέσω της φωτοσύνθεσης. Η αύξηση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην τροπόσφαιρα είναι η κύρια αιτία της υπερθέρμανσης του πλανήτη (του γνωστού ως ‘φαινομένου του θερμοκηπίου’). Κάθε χρόνο, 2,1 δισεκατομμύρια τόνοι αερίου διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας δεσμεύονται από τα πράσινα φυτά και μετατρέπονται φωτοσυνθετικά σε βιομάζα, ρυθμίζοντας έτσι τον παγκόσμιο κύκλο παραγωγής άνθρακα.
Ο εμπλουτισμός της ατμόσφαιρας με υδρατμούς μέσω της διαπνοής των δέντρων αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή του παγκόσμιου υδρολογικού κύκλου, καθιστώντας το κλίμα της γης λιγότερο ξηρό. Τα δάση λειτουργούν ως φυσικές δεξαμενές νερού, αναδιανέμοντας τα όμβρια ύδατα που απορροφούν και αποτρέποντας τη διάβρωση των εδαφών είτε με το ριζικό τους σύστημα είτε με την υπέργεια βλάστηση.
Στα δάση βρίσκεται η μεγαλύτερη βιοποικιλότητα σε είδη ζώων και φυτών στη γη, ενώ η γενετική ποικιλότητα των ειδών αυτών έχει μελετηθεί σε ποσοστό μικρότερο του 10%! Το ένα τέταρτο των σύγχρονων φαρμάκων έχουν ως δραστικό συστατικό χημικές ενώσεις που απομονώθηκαν από διάφορα είδη ‘φαρμακευτικών’ φυτών, κυρίως των τροπικών δασών. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα δύο τρίτα όλων των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται κατά του καρκίνου.
Περίπου ένας στους τρεις ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο χρησιμοποιούν ξύλα ως κύρια πηγή θερμικής ενέργειας, αναδεικνύοντας έτσι τα καυσόξυλα των δασών ως τον κύριο παράγοντα εξασφάλισης της επισιτιστικής ασφάλειας. Η παραγωγή ενέργειας που προέρχεται από προϊόντα ξυλείας κατέχει σήμερα το 40% της παγκόσμιας παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας, ποσοστό που αντιστοιχεί στο σύνολο της παραγόμενης ηλιακής, υδροηλεκτρικής και αιολικής ενέργειας μαζί. Η ζήτηση για βιοενέργεια εμφανίζεται αυξητική για το μέλλον. Εξάλλου, τα δάση μάς παρέχουν την πρώτη ύλη για την παραγωγή προϊόντων χαρτιού, που αποτελεί και το πλέον ανακυκλωμένο υλικό σε παγκόσμια βάση.
Στον αντίποδα των παραπάνω, ο μεγαλύτερος εχθρός των δασών παραμένει ο άνθρωπος! Η αποψίλωση των δασών για παραγωγή ενέργειας και δημιουργία εφήμερων αγροτικών εκτάσεων είναι οι κυριότεροι λόγοι καταστροφής των τροπικών δασών στις χώρες του τρίτου κόσμου. Οι δασικές πυρκαγιές και οι αλλαγές χρήσεων της δασικής γης αποτελούν τις μεγαλύτερες απειλές των μεσογειακών και εύκρατων δασών των ανεπτυγμένων οικονομικά χωρών στο βόρειο ημισφαίριο. Κάθε χρόνο, 30 εκατομμύρια στρέμματα δάσους καταστρέφονται από ανθρώπινες κυρίως δραστηριότητες. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με αρχικές αναλύσεις των στοιχείων του εθνικού κτηματολογίου, εννέα εκατομμύρια στρέμματα δημόσιας δασικής γης έχουν παράνομα εκχερσωθεί για τη δημιουργία αγροτικής γης, βοσκοτόπων και οικιστικής ανάπτυξης. Τα δάση εξακολουθούν να θεωρούνται κοινοκτημοσύνη, πεδία αυθαιρεσίας και ατιμωρησίας, βορά στη διάθεση του καθενός για πρόσκαιρο βιοπορισμό ή πλουτισμό, κατά περίπτωση. Ωστόσο, τα υγιή δασικά οικοσυστήματα μπορούν να υποστηρίξουν την αγροτική, την κτηνοτροφική, αλλά και την αλιευτική παραγωγή με την αειφορική διαχείριση.
Πρόσφατα, αναδείχθηκε ο ευεργετικός ρόλος των δασών και στην ψυχική υγεία του ανθρώπου! Στην Ιαπωνία και τον Καναδά, αποτελεί επίκαιρη τάση της σύγχρονης ψυχοθεραπείας η συχνή διαδραστική επαφή των ανθρώπων με το δάσος υπό μορφή περιπάτου (‘forest therapy’) ή ακόμα και αγκαλιάσματος δένδρων (‘tree hugging’)! Η κεντρική ιδέα είναι ότι η επιστροφή του κατοίκου των αστικών κέντρων στο φυσικό περιβάλλον των δασών και η συχνή επαφή του με την ηρεμία της φύσης συμβάλλει στην ψυχική του υγεία και την καταπολέμηση του άγχους του σύγχρονου τρόπου ζωής στις πόλεις.
(ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΤΖΕΚΑΣ/EUROKINISSI)
Δεν έχουμε λόγους να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον. Η παλιά ρήση τα συνοψίζει όλα: «Ο πολιτισμός αρχίζει με την υλοτομία του πρώτου δέντρου στο δάσος και τελειώνει όταν το τσεκούρι καρφωθεί στο πρέμνο του τελευταίου δέντρου του δάσους». Τα συμπεράσματα δικά σας.
Και μία πρόταση: κάθε χρόνο τέτοια μέρα, ό,τι και αν κάνουμε, ας βρούμε λίγο χρόνο να κάνουμε έναν περίπατο στο δάσος για να αναζωογονηθούμε από την αναγέννηση της φύσης μετά τον λήθαργο του χειμώνα. Θα κάνει καλό σε εμάς και, ίσως έμμεσα, και στα δάση μακροπρόθεσμα! Ας την ονομάσουμε ‘δασική πρωτομαγιά’! Κι ας είναι Μάρτιος…
*Ο Αλέξανδρος Δημητρακόπουλος είναι κοσμήτορας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ