ΕΛΙΒΙΠ: Οσα πρέπει να γνωρίζετε για τον νέο κρατικό φορέα βιβλίου

Έχουν περάσει δεκατρία χρόνια από τότε που έκλεισε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ). Ήταν τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, η απουσία του έγινε αισθητή, και ο θεσμός, που στη διάρκεια της δεκαοκτάχρονης ζωής του από το 1994 γνώρισε πολλές φορές την αμφισβήτηση από τον εκδοτικό κόσμο, μετατράπηκε στη συνέχεια σε ιερό δισκοπότηρο. Θιασώτες και πολέμιοι του ΕΚΕΒΙ ζητούσαν, με μια φωνή, την ίδρυση ενός φορέα για το βιβλίο. Ασαφείς και μη θεσμικά κατοχυρωμένες ήταν οι αρμοδιότητες του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ), που ανέλαβε μετά την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ, αναγκαστικά και απρόθυμα στην αρχή, κάποιες από τις ευθύνες του ΕΚΕΒΙ στον χώρο του βιβλίου, κυρίως τη λειτουργία της βιβλιογραφικής βάσης Βιβλιονέτ και τη διεξαγωγή της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ).

Ο νέος φορέας ήταν πλέον κοινό αίτημα, αλλά, παρά τις εξαγγελίες υπουργών διαδοχικών κυβερνήσεων, δεν ερχόταν. Τον Απρίλιο του 2019, η τότε υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά, που είχε διατελέσει πρώτη διευθύντρια του ΕΚΕΒΙ, προσκάλεσε τους ανθρώπους του βιβλίου σε ανοιχτή συζήτηση για τη σύσταση ενός Οργανισμού Βιβλίου και Πολιτισμού. Οι αρμοδιότητές του ήταν θολές, γράφαμε τότε και το σχετικό νομοσχέδιο, που ήταν ανοιχτό σε δημόσια διαβούλευση, ενόψει και των επικείμενων εκλογών δεν προχώρησε. Με την αλλαγή κυβέρνησης λίγους μήνες μετά, το αίτημα για έναν φορέα για το βιβλίο παρέμενε, αλλά δεν ήταν ψηλά στις προτεραιότητες του Υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ). Ο νέος φορέας για το βιβλίο ήρθε τελικά τον Απρίλιο του 2024, με την κατάργηση του ΕΙΠ και τη σύσταση του Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ), με σκοπούς την «προαγωγή των ελληνικών γραμμάτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, την ανάδειξη του βιβλίου ως μορφωτικού, πολιτιστικού και ψυχαγωγικού μέσου και την προβολή του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας διεθνώς».

Η επίσημη «πρώτη» και οι πυλώνες του ΕΛΙΒΙΠ

Είναι αναγκαία η υπενθύμιση της πρόσφατης ιστορίας των φορέων βιβλίου στην Ελλάδα για να εκτιμηθούν η στρατηγική και οι στόχοι του ΕΛΙΒΙΠ, που ανακοινώθηκαν την Τετάρτη 2 Απριλίου σε συνέντευξη Τύπου στο ΥΠΠΟ, υπό τον πρόεδρό του Νίκο Μπακουνάκη και μέλη του ΔΣ, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη.

«Το ΕΛΙΒΙΠ συνεχίζει, στα βήματα ΕΚΕΒΙ και ΕΙΠ, τη διοργάνωση της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ)».

Οι έξι πυλώνες της στρατηγικής του, όπως ανακοινώθηκαν, είναι: Εξωστρέφεια και διάδοση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό· συνέργειες και συντονισμός με συναρμόδια υπουργεία, με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, εκδότες, βιβλιοθήκες κτλ.· δικτύωση του κόσμου του βιβλίου, με κόμβο επικοινωνίας το ΕΛΙΒΙΠ· ενδυνάμωση των επαγγελματιών του κλάδου· έρευνα και τεκμηρίωση, με τη διενέργεια ερευνών και τη διάσωση της μνήμης του ελληνικού βιβλίου· ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας στο έντυπο και στο ψηφιακό βιβλίο.

Η επίσημη πρώτη εμφάνιση του φορέα δεν έγινε με εξαγγελίες, αλλά με την παρουσίαση του έργου που έχει υλοποιηθεί στο διάστημα του επταμήνου από τον διορισμό του προσωρινού ΔΣ, τον Αύγουστο του 2024, και έχοντας ήδη ψηφισμένο τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας του (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, 24/2/2025). Προβλέπει 22 θέσεις εργασίας, σε μία Διεύθυνση (με Τμήμα Προώθησης Ελληνικών Γραμμάτων και Εκδόσεων, Τμήμα Ερευνών, Εκδόσεων και Ανάπτυξης Δεξιοτήτων, Γραφείο GreekLit και Γραφείο Βιβλιονέτ), Τμήμα Παραρτημάτων Εξωτερικού και Ελληνομάθειας, Τμήμα Διοικητικών και Οικονομικών Υπηρεσιών, Τμήμα Ανάπτυξης και Επικοινωνίας και Αυτοτελές Γραφείο Νομικής Υπηρεσίας.

Διατήρηση της θεσμικής μνήμης

Παρουσιάστηκε ο ιστότοπός του (https://elivip.gr) με πληροφορίες για τις δράσεις του φορέα, αλλά και χρήσιμο υλικό που είχε παραχθεί στα χρόνια του ΕΚΕΒΙ, όπως τα ψηφιοποιημένα λογοτεχνικά περιοδικά («Νέα Εστία», «Οδός Πανός», «Πλανόδιον», «Περίπλους», «Το Δέντρο», «Η Λέξη», «Intellectum» και «Οροπέδιο»). Υλικό που αναζητούσαν οι χρήστες, καθώς είχε «εξαφανιστεί» από το διαδίκτυο μετά την κατάρρευση του κόμβου του ΕΚΕΒΙ, επανέρχεται πλέον, με πρώτο περιοδικό τη «Νέα Εστία». Σε ερώτηση του «Βήματος», ο αντιπρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ Παναγιώτης Κάπος απάντησε ότι οι εξαιρετικά χρήσιμες βάσεις δεδομένων του ΕΚΕΒΙ για μεταφράσεις, λογοτεχνικά βραβεία, βιβλιοθήκες κτλ. «θα επανακτηθούν σταδιακά, θα επικαιροποιηθούν και θα αναρτηθούν με κριτήριο τη διαλειτουργικότητα», ενώ πολλά από τα στοιχεία των βάσεων αυτών θα ενσωματωθούν στη νέα Βιβλιονέτ, η οποία εξελίσσεται με σκοπό να αποτυπώνει αφενός τη βιβλιοπαραγωγή, αλλά και να διασώσει την ιστορική μνήμη του ελληνικού βιβλίου και να αποτελέσει βασικό ερευνητικό εργαλείο.

Έχουν ήδη αναρτηθεί στον κόμβο παλαιότερες έρευνες του ΕΚΕΒΙ για τη βιβλιοπαραγωγή και την αναγνωστική συμπεριφορά, «για αρχειακούς και ερευνητικούς λόγους, αλλά και για την τεκμηρίωση της θεσμικής μνήμης», όπως σημειώνεται, και ελπίζουμε ότι σταδιακά θα επανακτηθεί όλο το υλικό που είχε παραχθεί από το ΕΚΕΒΙ και θα ενεργοποιηθούν στο μέλλον εργαλεία αναζήτησης. Ξεχωρίζουμε τη μέριμνα για τη διάσωση της θεσμικής μνήμης, και της συνέχειας, ως σημαντικότατη στάση ευθύνης του νέου φορέα, που αναγνωρίζει το έργο που έχει προηγηθεί και το αξιοποιεί στην οικοδόμηση νέου έργου· δεν είναι μόνο είναι ζήτημα σεβασμού προς το παρελθόν αλλά και οικονομίας πόρων.

GreekLit

Από τα πρόσφατα έργα του ΥΠΠΟ, το GreekLit, το πρόγραμμα για την επιδότηση μεταφράσεων τίτλων κάθε κατηγορίας της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής σε άλλες γλώσσες, διορθώθηκε βάσει της προηγούμενης εμπειρίας (οι φιλόδοξες τρεις περίοδοι αιτήσεων μειώθηκαν στις ρεαλιστικά διεκπεραιώσιμες δύο: Ιανουάριο και Μάιο) και απέκτησε επιτέλους πρόσωπο στον κόμβο του ΕΛΙΒΙΠ. «Στα δύο χρόνια λειτουργίας του, από το 2022 ως το 2024, εκδόθηκαν 52 τίτλοι μεταφρασμένοι σε 20 γλώσσες από 48 μεταφραστές», πληροφόρησε η υπουργός. Τα αναλυτικά στοιχεία δεν τα βρήκαμε ακόμη στον κόμβο, έχει όμως αναρτηθεί ένας κατάλογος των εκδόσεων με τα εξώφυλλα και τα βασικά βιβλιογραφικά τους στοιχεία. Είναι η πρώτη φορά που έχουμε χειροπιαστή εικόνα των αποτελεσμάτων του προγράμματος και του τι έχει μεταφραστεί, μια γνώση χρήσιμη σε εκδότες και ερευνητές.

Εκθέσεις βιβλίου

Μια παλαιότερη πολύ δημοφιλής πρωτοβουλία του ΕΚΕΒΙ, η Έκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου, επανέρχεται, στην Αθήνα, στους χώρους της ΗELEXPO. Το ΕΛΙΒΙΠ συνεχίζει, στα βήματα ΕΚΕΒΙ και ΕΙΠ, τη διοργάνωση της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ), η οποία εφέτος (8-11 Μαΐου) θα έχει τιμώμενη χώρα την Ιταλία, ενώ η χρηματοδότησή της είναι εξασφαλισμένη από ευρωπαϊκά προγράμματα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (1.500.000 ευρώ) ως και το 2027.

«Η αξιοποίηση ποικίλων χρηματοδοτικών εργαλείων είναι στις βασικές μέριμνες του ΕΛΙΒΙΠ».

Οι διεθνείς εκθέσεις βιβλίου στο εξωτερικό παραμένουν στην αρμοδιότητα της Διεύθυνσης Γραμμάτων του ΥΠΠΟ. «ΕΛΙΒΙΠ και Διεύθυνση Γραμμάτων δεν έχουν στεγανά» εξήγησε η υπουργός απαντώντας σε ερώτηση μας, ενώ η Σίσσυ Παπαθανασίου, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Γραμμάτων, είναι μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΒΙΠ. Ο υφιστάμενος διαμοιρασμός αρμοδιοτήτων «εξυπηρετεί την αξιοποίηση διαφορετικών χρηματοδοτικών εργαλείων στο μέγιστο», άλλοτε από το δημόσιο άλλοτε από το ΕΛΙΒΙΠ. Πάντως, η υπουργός υπογράμμισε ότι σε ό,τι αφορά τις εκθέσεις του εξωτερικού «θα στηρίζονται από το ΥΠΠΟ και δεν θα υπάρχει διακοπή στον συστηματικό τρόπο συμμετοχής της χώρας μας σε αυτές με τον τρόπο που γίνεται τον τελευταίο χρόνο».

Καινοτομίες

Η αξιοποίηση ποικίλων χρηματοδοτικών εργαλείων είναι στις βασικές μέριμνες του ΕΛΙΒΙΠ, μαζί με τα δεδομένα και τις έρευνες, τις δράσεις, και την αξιοποίηση της πολιτιστικής μνήμης όπως σημείωσε και ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ. Ποικίλες πηγές χρηματοδότησης θα χρησιμοποιηθούν λοιπόν για την υλοποίηση των καινοτομιών που εισηγείται ο νέος φορέας, όπου κυριαρχούν δύο κατευθύνσεις: η επικοινωνία του βιβλίου στην κοινωνία με ποικίλους τρόπους, και συνεργασίες και η αξιοποίηση των ψηφιακών εργαλείων και των τεχνολογιών αιχμής.

Phygical Readers

To Physical (έντυπο) με το Digital (ψηφιακό) βιβλίο συνδυάζει η πρόταση με τον ευρηματικό τίτλο «Phygical Readers» που πληροφορηθήκαμε ότι υπέβαλε το ΕΛΙΒΙΠ στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2025-2028. Η πλατφόρμα αυτή θα καταγράψει την ιστορία του βιβλίου με οπτικοακουστικό τρόπο (να περιμένουμε άραγε μια σειρά συνεντεύξεων με συγγραφείς, εκδότες και επαγγελματίες του χώρου;), διαδραστικές εφαρμογές με την αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης και στρατηγικές φιλαναγνωσίας που αλληλεπιδρούν με τη μουσική, τον κινηματογράφο, τον αθλητισμό κ.ά.

«Μοιάζει να ξημερώνει μια νέα μέρα για το ελληνικό βιβλίο, με προοπτικές αναδιοργάνωσης και ανάπτυξης».

Θα γίνει εκστρατεία για το βιβλίο στα ψηφιακά μέσα σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο ενώ ακούσαμε πως το ΕΛΙΒΙΠ συνεργάστηκε με την Κοινωνία της Πληροφορίας και «υποβλήθηκαν 77 προτάσεις από ισάριθμούς εκδότες και ο διαθέσιμος προϋπολογισμός υπερκαλύφθηκε στο 120%» για την ενίσχυση του ψηφιακού μετασχηματισμού των επιχειρήσεων του κλάδου της βιβλιοπαραγωγής. Θα περιμένουμε να δούμε τα αποτελέσματα αυτής της κίνησης, καθώς δεν είναι λίγοι οι εκδότες που δεν έχουν καν επαγγελματική σελίδα στο διαδίκτυο. Κάθε συζήτηση για εξωστρέφεια του ελληνικού βιβλίου είναι άκυρη χωρίς αυτή τη βασική προϋπόθεση επικοινωνίας του.

Στις νέες δράσεις που εισηγείται το ΕΛΙΒΙΠ, προς την κατεύθυνση της φιλαναγνωσίας και της ανάπτυξης κοινού για το βιβλίο, είναι η «Πρωτεύουσα του Βιβλίου» (μια πόλη της Ελλάδας θα γίνεται πρωτεύουσα του βιβλίου για έναν χρόνο) και οι «Νύχτες Ανάγνωσης» (σε αρχαιολογικούς και άλλους χώρους), δυο δράσεις που η υλοποίησή τους θα ξεκινήσει το 2026.

Φιλόδοξο και εφικτό

Ανακοινώθηκε ένα πρόγραμμα ενδιαφέρον, φιλόδοξο αλλά και εφικτό, αρκεί να υπάρχουν τεχνογνωσία, οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι και πολιτική βούληση. Η παρουσία της υπουργού Πολιτισμού στη συνέντευξη Τύπου για τον νέο φορέα είχε το σημειολογικό ενδιαφέρον της. Εκφράζει την πολιτική βούληση να στηριχθεί το βιβλίο και η ανάγνωση και τη δέσμευση σε αυτή την απόφαση. Μάλιστα, όπως ανέφερε η ίδια, η ημερομηνία της συνέντευξης Τύπου, 2 Απριλίου (Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου), δεν επιλέχθηκε τυχαία. Με πολλές αφορμές, απαντώντας σε ερωτήσεις, δήλωσε τη στήριξη του ΥΠΠΟ στις δράσεις του βιβλίου και με εθνικούς πόρους όταν τα χρηματοδοτικά προγράμματα λήξουν (ξεκινώντας από το GreekLit, που η χρηματοδότησή του από το Ταμείο Ανάκαμψης λήγει στο τέλος του έτους).

«Το ΕΛΙΒΙΠ θα είναι ένας καθαρόαιμος φορέας βιβλίου».

Ο πρόεδρος του προσωρινού ΔΣ Νίκος Μπακουνάκης, δημοσιογράφος, καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέας, δεν χρειάζεται συστάσεις στους αναγνώστες του «Βήματος». Έχει βαθιά γνώση του βιβλίου, όπως και ο αντιπρόεδρος Παναγιώτης Κάπος, διδάκτορας του ίδιου πανεπιστημίου, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει αρκετές έρευνες για τη βιβλιοπαραγωγή και τις επιχειρήσεις του βιβλίου. Υπάρχουν λοιπόν η τεχνογνωσία, η πολιτική βούληση, η χρηματοδότηση. Δόθηκαν χειροπιαστά δείγματα δουλειάς και εξαγγέλθηκαν δράσεις με χρονοδιάγραμμα. Τα πρώτα σημάδια είναι ευνοϊκά. Μοιάζει να ξημερώνει μια νέα μέρα για το ελληνικό βιβλίο, με προοπτικές αναδιοργάνωσης και ανάπτυξης.

Το ΕΛΙΒΙΠ, που το όνομά του δίνει την εντύπωση πως συνδυάζει τις αρμοδιότητες του ΕΙΠ και του ΕΚΕΒΙ, καταλάβαμε πως στην πράξη θα είναι ένας καθαρόαιμος φορέας βιβλίου, καθώς πλέον οι δραστηριότητες των Παραρτημάτων του ΕΛΙΒΙΠ στο εξωτερικό «θα εντάσσονται στις δράσεις του και θα προσαρμόζονται στους στόχους του, δηλαδή στην προβολή του ελληνικού βιβλίου», σημείωσε ο πρόεδρός του, απαντώντας σε σχετική ερώτηση.

Πατώντας στο μοντέλο του γαλλικού Centre national du livre (CNL), που αναφέρθηκε αρκετές φορές –στο οποίο είχε βασιστεί και το ΕΚΕΒΙ–, το ΕΛΙΒΙΠ φαίνεται να οργανώνεται με περίσκεψη παρακολουθώντας διεθνείς καλές πρακτικές στον χώρο του βιβλίου. Απομένει βεβαίως να δούμε τις αντιδράσεις των εκδοτών –οι οποίοι, με την εξαίρεση ορισμένων εκπροσώπων σωματείων, δεν παρευρίσκονταν στη συνέντευξη Τύπου ενώ οι περισσότεροι συμμετέχουν αυτές τις μέρες στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια– και κρίσιμη για την ευόδωση σχεδίων και δράσεων θα αποδειχθεί η συνεργασία τους με τον φορέα.

Ήδη, απαντώντας σε δημοσιογραφική ερώτηση για την παραγωγή δεδομένων για τις πωλήσεις του βιβλίου στην Ελλάδα, ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ παρέπεμψε στην πρόσφατη γαλλική συνεργασία εκδοτών, βιβλιοπωλών κ.ά. στην πλατφόρμα «Filéas», για την παρακολούθηση των πωλήσεων των βιβλίων στα γαλλικά βιβλιοπωλεία σε πραγματικό χρόνο. «Είναι στις σκέψεις μας μια τέτοια πλατφόρμα», δήλωσε, «αλλά χρειάζεται η συνεργασία των οκτώ ενώσεων των ελλήνων εκδοτών».