Γιάννης Παρασκευόπουλος / Το Ισραήλ, το Ιράν και η αυτο-ακύρωση της Ευρώπης

Στον ευρύτερο περίγυρό της η Ευρώπη έχει ζωτικό συμφέρον, οι  γεωπολιτικές αλλαγές να σχεδιάζονται με ειρηνικά και διπλωματικά μέσα και να προωθούνται με αμοιβαίους συμβιβασμούς, που να αφήνουν χώρο για τις απαραίτητες συνεργασίες και να διασφαλίζουν μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Στον τωρινό λοιπόν πόλεμο του Ισραήλ κατά του Ιράν, η Ευρώπη έχει σοβαρούς λόγους για δική της αυτόνομη διπλωματική παρέμβαση:

• Η συστηματική μονομερής χρήση στρατιωτικής βίας από το Ισραήλ, χωρίς εξάντληση των διπλωματικών δυνατοτήτων (για 4η φορά σε 9 μόλις μήνες), υπονομεύει επικίνδυνα τους μετά το 1945 διεθνείς κανόνες, που συνδέονται και με ζωτικά ευρωπαϊκά συμφέροντα. 
• Η Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων αποτελεί αυτονόητο ζητούμενο, που ισχύει ΚΑΙ για την περίπτωση του Ιράν. Μεσοπρόθεσμα, ισχύει φυσικά και για τα πυρηνικά του Ισραήλ, χωρίς συμψηφισμούς. 
• Καταχρηστικές φυλακίσεις Ευρωπαίων στο Ιράν, είναι εύλογο να τεθούν και αυτές στο τραπέζι του διαλόγου. 

Στη συνάντηση όμως των τριών Ευρωπαίων υπουργών (Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία) και της επικεφαλής της διπλωματίας της Ε.Ε. με τον υπουργό Εξωτερικών του Ιράν, δεν φαίνεται καμιά αυτόφωτη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία και καμιά απολύτως διερεύνηση αμοιβαίων συμβιβασμών. Οι Ευρωπαίοι επανέλαβαν αυτούσιο προς το Ιράν το τελεσίγραφο που είχαν ήδη απευθύνει ο Τραμπ και το Ισραήλ: μηδενικός εμπλουτισμός ουρανίου, επιλεκτικοί (μόνο για το Ιράν) διεθνείς έλεγχοι και για ΣΥΜΒΑΤΙΚΑ όπλα, διακοπή χρηματοδοτήσεων του Ιράν σε μη κρατικές οντότητες. 

Και τα τρία, υποβαθμίζουν επίσημα το Ιράν σε κράτος με μειωμένα δικαιώματα: η πυρηνική ενέργεια είναι αδιέξοδη παντού, όμως ο εμπλουτισμός μέχρι 5% θεωρείται νόμιμος και ασφαλής για όλες τις άλλες χώρες (το Ιράν αποδέχεται ήδη 3,7%, με επιπλέον εγγυήσεις, αλλά οι ΗΠΑ αρνούνται).

Μονομερείς διεθνείς έλεγχοι στα συμβατικά πυραυλικά συστήματα ΜΟΝΟ του Ιράν (χωρίς εγγυήσεις προστασίας από τους συστηματικούς εχθρικούς βομβαρδισμούς που ήδη δέχεται) οδηγούν σε παραίτηση από το δικαίωμα αυτοάμυνας και μόνιμη στρατιωτική ομηρεία στο Ισραήλ. Στήριξη μη κρατικών οντοτήτων προωθεί και η ίδια η Δύση, όπως με τους Κούρδους της Συρίας και του Ιράκ, ενώ πλήρη Δυτική αποδοχή είχαν και ανάλογες ιρανικές πρωτοβουλίες κατά του ISIS.  Τέθηκε ποτέ θέμα για τη στήριξη των (φιλοϊσραηλινών) Εμιράτων προς τους παραστρατιωτικούς του Σουδάν, όπου καταγγέλλονται Εγκλήματα Κατά Της Ανθρωπότητας; 

Ο δρόμος που δεν επιλέχθηκε

Δεν χρειάζεται να θεωρεί κανείς το Ιράν «πρότυπο χώρας», για να καταδικάσει μια στρατιωτική επίθεση εναντίον του. Είχε πάντως τηρήσει πιστά τη συμφωνία του 2015 για τον εμπλουτισμό, μέχρι την ακύρωσή της από τον Τραμπ. Η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας διαπιστώνει παραβιάσεις, αλλά «όχι ενδείξεις για συστηματικό πρόγραμμα κατασκευής ατομικού όπλου». Το Ιράν δεν έχει εισβάλει σε άλλες χώρες, ενώ το 2023 έκλεισε με διπλωματικά μέσα την έμμεση σύγκρουση με τις μοναρχίες του Κόλπου.

Η πολιτική εχθρότητας με το Ισραήλ, στυλοβάτη της προηγούμενης ιρανικής δικτατορίας (με λαϊκιστική ρητορική για «καταστροφή» του, αλλά και με προτάσεις για Κοινό Κράτος Δύο Λαών), συνδυάστηκε με ανοχή στη συμμετοχή όλων των συμμάχων του Ιράν στην Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία : πλήρης αναγνώριση στο Ισραήλ, με μόνο όρο την επιστροφή στα νόμιμα διεθνή σύνορα του 1967. Καμιά από τις χώρες-συμμάχους του δεν αντέγραψε το θεοκρατικό καθεστώς του, ενώ η στήριξη προς ένοπλες οργανώσεις σχεδιάστηκε πρωταρχικά ως (αποτυχημένο, τελικά) εργαλείο αποτροπής μιας απευθείας επίθεσης του Ισραήλ. 

Δεν είναι πρόβλημα, ότι η Ευρώπη θέτει τα «αιτήματα» του Ισραήλ στον διπλωματικό διάλογο: με τη διαπραγμάτευση μπορούν να εντοπιστούν κρίσιμα σημεία και να οικοδομηθούν συνθέσεις, διπλωματικές λύσεις και αμοιβαία αξιοπρεπείς συμβιβασμοί. Κάτι τέτοιο είχε γίνει την περίοδο Ομπάμα: δεν έκλεισε μόνο τη βραχύβια συμφωνία του 2015 για τα πυρηνικά, αλλά αποδέχτηκε το Ιράν ως περιφερειακή δύναμη, αναγνωρίζοντας και τη συμβολή του απέναντι στον ISIS. Κάτι αντίστοιχο, σήμερα, θα απαιτούσε πίεση και προς τις δύο πλευρές, για τερματισμό των επιθέσεων και για ουσιαστικό διάλογο σε συνθετικές προτάσεις, όπου καλείται να συνεισφέρει και η Ευρώπη. Διπλωματική εμπειρία για να στηριχθεί ένα νέο πειστικό όραμα για την περιοχή, υπάρχει υπεραρκετή. Οι πιθανότητες άμεσης επιτυχίας θα ήταν περιορισμένες: η Ευρώπη θα είχε όμως τουλάχιστον προσπαθήσει, επενδύοντας σε γέφυρες που πιθανόν να φανούν πολύτιμες στο μέλλον. Από την άλλη, η απόρριψη από το Ισραήλ θα αναδείκνυε το χάσμα που το χωρίζει σήμερα από όσα μάθαμε να θεωρούμε ως ευρωπαϊκές αξίες.   

Το πρόβλημα είναι ότι η Ευρώπη αυτοακυρώθηκε, επιλέγοντας να θέσει τελεσιγραφικά, χωρίς περιθώρια διαλόγου, τα ίδια ακριβώς που αξιώνει το Ισραήλ με τη βία των όπλων, την ίδια ακριβώς στιγμή που εκτυλίσσει τη στρατιωτική του επίθεση. Στην αξίωση για συνθηκολόγηση του Ιράν, μπαίνει  πλέον και ευρωπαϊκή σφραγίδα: πρόκειται για το αντίθετο κάθε διπλωματικής διαμεσολάβησης και  διαπραγμάτευσης. 

Είναι οι ισραηλινοί στόχοι, συμφέροντα (και) της Ευρώπης;

Ο ισραηλινός εθνικισμός έχει τους δικούς του λόγους, να επιδιώκει μονοπώλιο  περιφερειακής και στρατιωτικής ισχύος: αξιώνει λοιπόν με στρατιωτικά μέσα πλήρη καταστροφή του Ιράν ως περιφερειακής δύναμης (με μηδενισμό ακόμη και της ήπιας ισχύος του, στα εκατομμύρια των Σιιτών), και μόνιμη στρατιωτική του ομηρεία στο Ισραήλ. Θα χαιρόταν να το δει να συνδυάζεται και με φιλοδυτική καθεστωτική αλλαγή, θα έμενε όμως ικανοποιημένο και με λιγότερα: με μια θεοκρατία αφοσιωμένη πια αποκλειστικά στην επιβίωση του καθεστώτος της, ή και με μια καταστροφή διαρκείας, τύπου Ιράκ, Λιβύης ή Συρίας. 

Κεντρικό ζητούμενο, για το Ισραήλ; Οι στρατιωτικές του νίκες να φέρουν επιτέλους την περιοχή «στα μέτρα του», ιδίως για το  Παλαιστινιακό, ανεξάρτητα από τη συγκατάθεση των γειτονικών κοινωνιών και τη διεθνή νομιμότητα. 

Η Ευρώπη, όμως; Οι πιθανές επιπλοκές μπορούν να είναι πολλές, απρόβλεπτες και επικίνδυνες: πρόλαβε η Ευρώπη να τις σταθμίσει; Ποιο ευρωπαϊκό συμφέρον είναι συμβατό με τη μονομερή στρατιωτική επιβολή μιας νέας περιφερειακής τάξης σε πληθυσμούς όσο η μισή Ευρώπη, από μια μόνο (Δυτική, όπως λέει) χώρα λίγο κάτω από 10 εκατ. κατοίκους; Αν η Ευρώπη εμφανίζεται δημοσίως να προσυπογράφει εν λευκώ τα σχέδια του Ισραήλ και να απαιτεί από το Ιράν να τα δεχτεί χωρίς συζήτηση, τι επιχειρήματα θα αντιτάξει όταν απαιτήσει κάτι ανάλογο η Ρωσία για την Ανατολική Ευρώπη, ή η Κίνα για την Ταϊβάν;  

Ακόμη σημαντικότερο: Τι μήνυμα θα εκπέμψει η Ευρώπη στις άμεσα ενδιαφερόμενες κοινωνίες;  Ότι η ρωσική προπαγανδιστική αφήγηση για τη «Συλλογική Δύση» έχει πλέον σάρκα και οστά, που ενώνουν τον σοσιαλδημοκράτη Στάρμερ με τον σκληροπυρηνικό Νετανιάχου και τον φιλελεύθερο Μακρόν με τον ακροδεξιό Τραμπ; Ότι οι γεωπολιτικές εξελίξεις θα διαμορφώνονται πια ερήμην των ενδιαφερόμενων κοινωνιών, και κατά προτίμηση με στρατιωτικά μέσα; Ότι η Ήπια Ισχύς που επικαλούνταν επί δεκαετίες η Ευρώπη, έχει πια περιορισμένο αντίκρισμα; Ότι η Δημοκρατία στη Δύση, σημαίνει κυβερνήσεις που συντάσσονται, άνευ όρων και χωρίς δημόσιο διάλογο, με τον επιθετικό πόλεμο μιας επιθετικής χώρας, που η κοινή τους γνώμη αξιολογεί αρνητικά κατά τουλάχιστον 61-64%;   

Και μια ακτίνα αισιοδοξίας…

Το τελευταίο αυτό στοιχείο, της κοινής γνώμης και των πολιτών, δίνει και μια αχτίνα αισιοδοξίας για το μέλλον. Από το μακρινό 2003 έρχεται και η υποθήκη των αντιδράσεων για την επίθεση των ΗΠΑ στο Ιράκ: οι κυβερνήσεις της Ευρώπης είχαν τότε διχαστεί, οι πολίτες όμως κινητοποιήθηκαν συντριπτικά κατά της εισβολής, που σήμερα καταδικάζεται πια από όλους. 

Η επίσημη Ευρώπη ακυρώνει σήμερα πρόθυμα ακόμη και την «κληρονομιά» του Ομπάμα, για να συμπορευτεί τυφλά με τις υποδείξεις των Τραμπ και Νετανιάχου. Είναι λοιπόν σημαντικό να υπάρξουν οι ισχυρότερες δυνατές αντιδράσεις από την πλευρά των πολιτών, ώστε τέτοιες επιλογές να αποδειχτούν σύντομα πρόσκαιρη παρένθεση. Έχουμε μπροστά μας πολύ δρόμο ακόμη…

• Νομικός, μέλος των Πράσινων-Οικολογία