Deluders / Πώς συνδέσαμε σε μία παράσταση έργα του Μπουκάλα και της Λαλέ

H συνάντηση με τα βιβλία του συγγραφέα Παντελή Μπουκάλα «Το αίμα της Αγάπης» και «Μηλιά μου αμίλητη» έδωσε αφορμή σε τρεις νέους καλλιτέχνες, για ένα ταξίδι πίσω στην παράδοση και το αίμα που εκείνη κουβαλάει.

Αίμα όπως εκείνο των γυναικών, όπως το ρούχο το ματωμένο που έχει κολλήσει πάνω στο γυναικείο κορμί, που το σέρνει όπως την ουρά του νυφικού, που το κουβαλάει από πριν, σαν το προπατορικό αμάρτημα.

Κάπως έτσι έφτασαν στη «Σημαία», το λογοκριμένο έργο της Γεωργίας Λαλέ: «Η σύνδεση της Ροζ Σημαίας με την παράσταση και το θέμα μας ήταν αναπόφευκτη. Θέλαμε να μιλήσουμε ακριβώς για το βίωμα του να υπάρχεις ως γυναίκα σε μια χώρα βαθιά εμποτισμένη από ένα συντηρητικό σύστημα αξιών» λέει η ομάδα στο tvxs.

H Δήμητρα Ταρούση, Χαρίλαος Φραγκούλης και Μαίρη Χρυσανθακοπούλου, μιλούν στο tvxs για την παράσταση που παρουσιάζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15, μέχρι τις 16 Δεκεμβρίου στο θέατρο Ρεκτιφιέ – Κέντρο έρευνας μεικτών παραστατικών τεχνών (Λεωφ. Κωνσταντινουπόλεως 119, Αθήνα 104 47)

Τι σας ενέπνευσε στο έργο του Μπουκάλα;

Χ.Φ. Δεν τον ήξερα. Ούτε αυτόν ούτε το έργο του. Κάτι για το οποίο είμαι πολύ χαρούμενος και με ένα αίσθημα τύχης που πλέον τον έχω στις αναφορές μου, στην βιβλιοθήκη μου και τη καρδιά μου. Όταν εκτέθηκα για πρώτη φορά στη γραφή του μέσα από το «Αίμα της Αγάπης», που καθόρισε την πορεία και την φύση της παράστασης, ένιωσα ανόητος που δεν τον είχα διαβάσει πιο πριν. Με ρωτάς τι με ενέπνευσε στο έργο του: Είναι αυτό που υπάρχει στο χαρτί , το καταγεγραμμένο. Αυτό που ξεκινάς να διαβάζεις και τελειώνεις το βιβλίο μέσα σε μια νύχτα. Και είναι και το άλλο κομμάτι, ο ίδιος ο Παντελής Μπουκάλας. Ένας άνθρωπος ανοιχτός από την πρώτη στιγμή.

Με απύθμενο χιούμορ και με μια γλύκα που σπάει όλες τις δύσκολες νόρμες για το πώς “μιλάμε” σε έναν άνθρωπο των γραμμάτων και της τέχνης. Ένας πολυβραβευμένος συγγραφέας που δεν φτάνει που απαντά σε οποιοδήποτε εμαιλ, το κάνει και άμεσα. Εσύ τον διαβάζεις και φαντάζεσαι έναν τεράστιο άνθρωπο και έρχεται στο θέατρο να δει την παράσταση ένας άνθρωπος απλός, κανονικός, σαν όλους τους άλλους. Μόνο που αυτός έχει τεράστια καρδιά και πίστη. Κάθε φορά που αφηγείται, μιλάει για την κοινωνία και την παράδοση μέσα από ιστορίες ανθρώπων που έζησαν στο παρελθόν. Σε κάθε κουβέντα του ακούς να λέει «ήταν μια φίλη μου…ένας φίλος μου από εκεί… κάποτε κάποιοι φίλοι» . Είναι γεμάτος από φίλους. Για έναν νέο άνθρωπο το να συναντά τον καλλιτέχνη ενός έργου και να μην απογοητεύεται από το «από κοντά» είναι πολύ ωραίο πράγμα!

Ποια αφορμή πήρατε από το έργο της Λαλέ; Ήταν το ίδιο το έργο η αφορμή ή η συζήτηση που ξεσήκωσε η λογοκρισία;

Μ.Χ. Το περιστατικό με την απόσυρση του έργου Flag της Γεωργίας Λαλέ από την έκθεση του ελληνικού προξενείου της Νέας Υόρκης, έπειτα από παρέμβαση του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, συνέβη τον Δεκέμβριο του 2023, λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη της έρευνάς μας για την παράσταση. Νομίζω ότι είχαμε σχολιάσει τότε το γεγονός ως κομμάτι της επικαιρότητας και για εμένα ήταν σίγουρα και η αφορμή για να μάθω την ύπαρξη του συγκεκριμένου έργου. Αρκετούς μήνες αργότερα και ενώ ήμασταν βαθιά απορροφημένοι στο να συνθέτουμε την παράσταση, βρισκόμασταν σε ένα σημείο όπου το θέμα του έργου είχε αρχίσει να αναδύεται μέσα από τις κουβέντες μας και να σχηματίζεται σαν από μόνο του, χωρίς ακριβώς να το ελέγχουμε.

Είχαμε πιάσει για τα καλά το κομμάτι της παράδοσης, του τρίπτυχου «Πατρίς- Θρησκεία- Οικογένεια», του τι σημαίνει τελικά Ελλάδα και ελληνική κοινωνία και ταυτόχρονα συνέβαινε η μια γυναικοκτονία μετά την άλλη και με αφορμή αυτές τις γυναικοκτονίες, το έργο Flag της Γεωργίας εμφανιζόταν παντού μπροστά μας. Η σύνδεση της Ροζ Σημαίας με την παράσταση και το θέμα μας ήταν αναπόφευκτη. Θέλαμε να μιλήσουμε ακριβώς για το βίωμα του να υπάρχεις ως γυναίκα σε μια χώρα βαθιά εμποτισμένη από ένα συντηρητικό σύστημα αξιών. Ήταν η πιο ταιριαστή απάντηση που μπορούσαμε να δώσουμε για να καταλάβουμε κι εμείς τον κόσμο στον οποίο καλούμαστε να ζήσουμε: Αφού ως κράτος και ως έθνος έχουμε τόσο ανάγκη να προσδιοριζόμαστε από «σύμβολα» και «ιδεώδη», ας το κάνουμε.

Να ξέρουμε όμως πως ελληνικό κράτος σήμερα σημαίνει «το περιπολικό δεν είναι ταξί». Ελληνικό κράτος σήμερα σημαίνει πως το Υπουργείο Εξωτερικών κατεβάζει έργα-σύμβολα γυναικοκτονιών από εκθέσεις. Έτσι, αξιακά, μιας και μιλάμε για «αξίες» (!), σύμβολο του ελληνικού κράτους αλλά και έθνους σήμερα δεν μπορεί παρά να είναι μια σημαία φτιαγμένη από σεντόνια-σύμβολα δολοφονημένων γυναικών.

Πως συνδέονται αυτοί οι δύο κόσμοι;

Μ.Χ. Μέσα από το συγγραφικό, ποιητικό αλλά και δημοσιογραφικό έργο του, ο Παντελής Μπουκάλας μάς κινητοποιεί να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τον κόσμο και να τον ονειρευτούμε αλλιώς. Στο βιβλίο «Το Αίμα της Αγάπης», οι καταματωμένες ιστορίες γυναικών που τραγουδάμε και χορεύουμε στα δημοτικά τραγούδια και τα ποιήματα «ξαναδιαβάζονται» από την αρχή και είναι σαν οι γυναίκες αυτές να βρίσκουν ανάμεσα στις σελίδες του επιτέλους, έστω και μερικούς αιώνες μετά, τη λύτρωση.

Ο κόσμος του Μπουκάλα συνδέεται -δυστυχώς- τόσο αναπόσπαστα με το σύγχρονο εικαστικό έργο της Γεωργίας Λαλέ ακριβώς γιατί, τόσους αιώνες μετά, λίγα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι δυο κόσμοι έχουν ένα κοινό αίτημα: να σπάσουν οι αλυσίδες της πατριαρχίας και εκεί που πνίγηκε η φωνή της κάθε γυναίκας, να μπορεί πλέον καθεμιά από εμάς να περπατά ελεύθερα.

Χ. Φ. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, που τα πάντα έχουν εξελιχθεί σε μια γρήγορη πληροφορία, γεγονότα αιματηρά διαδέχονται το ένα το άλλο και έτσι όλα μετατρέπονται σε περιστατικά και ιστορίες που χάνονται στον χρόνο. Ο παλιός κόσμος, αν μπορούσα να τον χαρακτηρίσω έτσι, αν και περασμένος, συνεχίζει να υπάρχει μέσω των ιστοριών που συνέβησαν και δεν χάθηκαν στον χρόνο. Δυστυχώς νέος και παλιός κόσμος συνεχίζουν να βρίθουν από θανάτους ανθρώπων και κυρίως γυναικών που χάθηκαν άδικα. Το ζήτημα είναι, ακόμα κι αν δεν μπορείς να αλλάξεις ένα καθεστώς , να φροντίσεις ώστε στους επόμενους να δώσεις μια σκυτάλη ικανή να αλλάξει αυτή τον κόσμο.

Μπαίνει στο κέντρο της παράστασης το αίμα. Με ποια έννοια σας απασχολεί;

Δ.Τ. Το αίμα είναι το βασικό στοιχείο της παράστασης κι είναι κι εκείνο το στοιχείο που συνδέει όλες τις ιστορίες. Από την αρχή της παράστασης βλέπουμε στη σκηνή πολύ αίμα κι αυτός ήταν ο στόχος μας, να δείξουμε από την αρχή ότι θα μιλήσουμε για το αίμα που έχει χυθεί και συνεχίζει να χύνεται ανά τους αιώνες. Αίμα γυναικών. Όσων δεν πρόλαβαν να ζήσουν τη ζωή που πόθησαν. Ξεκινώντας να χτίζουμε την ιστορία της παράστασης για την οποία αφορμή ήταν το βιβλίο του Παντελή Μπουκάλα το «Αίμα της αγάπης» ζητήσαμε από φίλες μας και γυναίκες που γνωρίζαμε να μας αφηγηθούν την πρώτη φορά που θυμούνται να είδαν πολύ αίμα καθώς και μια ιστορία ενηλικίωσης.

Το αίμα για τις γυναίκες συμβολίζει μια μετάβαση, ένα μικρό αντίο στην παιδικότητα, είναι ίσως η πρώτη επαφή με την ενήλικη ζωή. Ακόμη το αίμα συνδέεται με το θέμα της τιμής και της αξίας. Η γυναίκα παραδείγματος χάριν θεωρούνταν κάποτε μισό αίμα. Είναι ακόμη και η απόδειξη της παρθενίας. Οι γιαγιάδες μας έχουν σίγουρα ζήσει τα σεντόνια που έβγαιναν στο μπαλκόνι για να δει η γειτονιά πως η κόρη υπήρξε «φρόνιμη» πριν το γάμο. Στο βιβλίο «Μηλιά μου αμίλητη» που επίσης έχουμε εντάξει στην παράσταση, υπάρχει η φράση «Ρώτα την ποιος την χάλασε; Ποιος γλέντησε το πρώτο αίμα της» κι αυτό η κόρη το πληρώνει με το να την θάψει η ίδια της η οικογένεια ζωντανή,αφήνοντας έξω το κεφάλι για να μπορεί να την φτύνει όλο το χωριό. Δεν μας ανήκει ούτε το ίδιο μας το αίμα. Από την δημοτική ποίηση μέχρι και σήμερα υπάρχει η έννοια της ιδιοκτησίας. Του πατρός, του ανδρός, του αδερφού.

Στην παράσταση το αίμα είναι πάντα παρών, στη σκηνή, στα ρούχα μας, στα μαλλιά και στο σώμα μας, γλιστράει και είναι επικίνδυνο. Αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο που μας ενέπνευσε στο να θέλουμε να το έχουμε ως «οδηγό» στην σύνθεση των ιστοριών. Η έννοια του κινδύνου ότι ανά πάσα στιγμήμπορείς να γλιστρήσεις και να πέσεις, μπορεί να είσαι η επόμενη.

Το τραύμα επίσης είναι μια έννοια που αφορά την παράσταση. Είναι το προσωπικό ή το συλλογικό τραύμα που αφορά περισσότερο τις αφηγήσεις των θηλυκοτήτων;

Δ.Τ. Πιστεύω πως το προσωπικό τραύμα γίνεται συλλογικό. Δεν μπορεί να μην γίνει. Είναι τόσες οι ιστορίες, τόσες οι θηλυκότητες που πληρώνουν το τίμημα της ταυτότητας τους, είναι αυτό το ότι θα μπορούσα να είμαι εγώ η επόμενη, που μετατρέπει το προσωπικό σε συλλογικό. Είναι η πατριαρχία που έχει τις ρίζες της στην αρχή του κόσμου και είναι ένα τραύμα βαθύ κοινό σε όλ@ μας. Η παράσταση αποτελείται από πολλές ιστορίες οι περισσότερες από τις οποίες είναι αληθινές, και πίσω από αυτές τις ιστορίες υπάρχουν κι άλλες τόσες που μας αφηγήθηκαν – εμπιστεύτηκαν οι φίλες μας ή γράψαμε κι εμείς οι ίδιοι.

Προσωπικά βιώματα που η εκμυστήρευση τους θέλει θάρρος και γενναιότητα. Φτιάξαμε αυτή την παράσταση με στόχο να κοιτάξουμε κατάματα τα τραύματα μας και να τα αγκαλιάσουμε. Σε κάθε μια από τις ιστορίες ακόμα κι εκείνες που συνέβησαν πολλά χρόνια πριν η καθεμία και ο καθένας μας μπορεί να βρει ένα κομμάτι δικό του και είναι εκεί που συναντιέται το προσωπικό με το συλλογικό. Η συνειδητοποίηση πως αυτές οι πληγές είναι πολύ βαθιές και κουβαλούν πολύ σκοτάδι και ο τρόπος με τον οποίον μπορούμε να τις χαϊδέψουμε και να τις επουλώσουμε είναι να παλεύουμε συλλογικά, να μιλάμε για τις ιστορίες όλων αυτών των θηλυκοτήτων να μην ξεχαστούν οι ιστορίες τους όπως έκαναν και οι γυναίκες τότε στα δημοτικά τραγούδια, έγραφαν και τραγουδούσαν τον πόνο τους όχι μόνο για να τον ξορκίσουν αλλά και για να μην ξεχαστεί η ιστορία των γιαγιάδων, των μανάδων και των αδελφών τους.