Μικρασιατική καταστροφή: H τελευταία φάση της Μικρασιατικής εκστρατείας, δηλαδή το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1918-22 και η φυγή από την Τουρκία της ελληνικής διοίκησης που είχε εγκατασταθεί, κατά τη Συνθήκη των Σεβρών, στα δυτικά μικρασιατικά παράλια και στη Σμύρνη. Ο όρος περιλαμβάνει επίσης τη σχεδόν άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού μετά την κατάρρευση του μετώπου και τη γενικευμένη εκδίωξη μεγάλου μέρους τους ελληνογενούς πληθυσμού από τη Μικρά Ασία που είχε ξεκινήσει νωρίτερα (δείτε σχετικά Συνθήκη του 1914, που είχε συνομολογήσει ο Ε. Βενιζέλος) και είχε διακοπεί με την «ανακωχή του Μούδρου».

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Ο Εθνικός Διχασμός (1914-1917) υπήρξε μία σειρά γεγονότων που επικεντρώνονται στη διένεξη μεταξύ του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας, Ελευθερίου Βενιζέλου και του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ σχετικά με την είσοδο ή μη της Ελλάδας στον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διένεξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα να απομονώσει την Ελλάδα απο τις σύμμαχες χώρες της και να τη χωρίσει σε 2 στρατόπεδα: τους φιλοβασιλικούς και τους φιλοβενιζελικούς. Αν και στην αρχή επικρατεί ο βασιλιάς Κων/νος, αργότερα εκθρονίζεται από τις Γαλλικές παρεμβάσεις και την εξουσία αποκτά ο Βενιζέλος. Η Ελλάδα μπαίνει στον Α” παγκόσμιο πόλεμο.

Μετά τη λήξη του Α” Παγκοσμίου πολέμου πραγματοποιήθηκαν διασκέψεις στο Παρίσι και στο Λονδίνο, όπου αποφασίστηκε η παραχώρηση της περιοχής της Θράκης και της Σμύρνης (Izmir) στην Ελλάδα. Μετά από πιέσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου (πρωθυπουργού της Ελλάδας) και τη συγκατάθεση των Μεγάλων δυνάμεων, τμήμα του Ελληνικού στρατού αποστέλλεται στη Σμύρνη για να διασφαλίσει ότι οι περιοχές αυτές ανήκουν στο Ελληνικό κράτος. Οι Τούρκοι όμως αρνήθηκαν να τις παραχωρήσουν και ξεκίνησαν ανταρτοπόλεμο, με αποτέλεσμα η απόβαση του Ελληνικού στρατού να μετατραπεί σε εκστρατεία.

Ένα μήνα αργότερα πραγματοποιείται η συνθήκη των Σεβρών (1920), όπου επικυρώνεται η προσάρτηση της Μικράς Ασίας στο Ελληνικό κράτος. Οι βασικοί όροι της συνθήκης ήταν:
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία να παραδώσει την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας στην Βρετανία ως προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών, την Συρία και τον Λίβανο στην Γαλλία επίσης ως προτεκτοράτα. Η Χετζάζ (μέρος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας) το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.
Η Βόρεια Ήπειρος να ενσωματωθεί στο ιδρυόμενο Αλβανικό κράτος, ουσιαστικά προτεκτοράτο της Ιταλίας. Τα Δωδεκάνησα να παραδοθούν στην Ιταλία, η οποία συμφώνησε να τα δώσει, εκτός από τη Ρόδο και το Καστελλόριζο στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και από την ηπειρωτική Ελλάδα η Θράκη, από την οποία η Βουλγαρία παραιτούνταν οριστικά από κάθε δικαίωμά της σε αυτή. Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου, αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων και θα μπορούσε να προσαρτήθει στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα.

Εκείνη την περίοδο (1920) ο Κεμάλ Ατατούρκ είχε επαναστατήσει κατά του Σουλτάνου και είχε συγκροτήσει κυβέρνηση. Μια από τις πρώτες του κινήσεις ήταν η μεταφορά της πρωτεύουσας από την Κωνσταντινούπολη, η οποία είχε καταληφθεί από τα συμμαχικά στρατεύματα, στην Άγκυρα. Από εκεί ο Ατατούρκ οργάνωσε συστηματικότερα την επίθεση του κατά του ελληνικού στρατού.. Επιπλέον είχε καταφέρει να υπογράψει ανακωχή με την Ρωσία και την Γαλλία έτσι ώστε να εξασφαλίσει τα νώτα του. Το σημαντικότερο επίτευγμα του ήταν η μυστική συμφωνία που έκλεισε με τους Γάλλους με την οποία πέτυχε την ακύρωση της συνθήκης των Σεβρών.

Από την ελληνική πλευρά, ο ελληνικός λαός είχε κουραστεί από την παρατεταμένη παραμονή του Ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία και επιθυμούσε διακοπή των εχθροπραξιών. Για το λόγο αυτό ανέδειξε πρωθυπουργό τον Δημήτριο Γούναρη αντί του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος επιθυμούσε τη σενέχισή τους. Η νέα κυβέρνηση, αντί να τηρήσει τις υποσχέσεις της, ζήτησε την άδεια των συμμάχων για στρατιωτική επιχείρηση στην Κωνσταντινούπολη. Η γαλλική όμως κυβέρνηση αρνήθηκε και επισήμανε ότι δόθηκαν εντολές στα συμμαχικά στρατεύματα κατοχής στην Κωνσταντινούπολη και την Μ. Ασία να εμποδίσουν κάθε ελληνική κίνηση για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ- Η ΑΠΟΛΗΞΗ

Κατά τη διάρκεια της μικρασιατικής εκστρατείας ο ελληνικός στρατός κατέλαβε καίρια στρατηγικά σημεία (Εσκί-Σεχίρ & Αφιόν-Καραχισάρ), χωρίς όμως να καταφέρει να εξαλείψει την τουρκική απειλή. Οι ανώτεροι αξιωματικοί πίστευαν ότι ελέγχοντας το Αφιόν Καραχισάρ μπορούσαν να ανακόψουν την τροφοδοσία του Τουρκικού στρατού. Η ηγεσία του ελληνικού στρατού είχε υποτιμήσει τα στρατιωτικά σώματα του Κεμάλ, με αποτέλεσμα να παραμελήσει την άμυνα των συνόρων και να αρχίσει να καταστρώνει σχέδια κατάληψης της Κωνσταντινούπολης.

Σε αντίθεση με τους Έλληνες αξιωματικούς, ο Κεμάλ Ατατούρκ κινήθηκε έξυπνα διακρίνοντας την απειρία και την κούραση του ελληνικού στρατού. Εξόπλισε με σύγρονα όπλα το τουρκικό στρατό, ο οποίος επιτέθηκε το πρωί της 13ης Αυγούστου του 1922 στις ελληνικές δυνάμεις στο Αφιόν Καραχισάρ. Η επίθεση των Τούρκων αιφνιδίασε την ηγεσία του Ελληνικού στρατού ο οποίος κατέρρευσε.

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή οι στρατιωτικοί επαναστάτησαν και ανέλαβαν την εξουσία. Αμέσως συστήθηκε έκτακτο στρατοδικείο, γνωστό και ως η δίκη των έξι, με πρόεδρο τον στρατηγό Αλέξανδρο Οθωναίο, όπου παραπέμφθηκαν οχτώ υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης Γούναρη, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Η δίκη πραγματοποιήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες, και χωρίς να αποδειχθεί η ενοχή των κατηγορουμένων, κατέληξε με την καταδίκη σε θάνατο των: Δημητρίου Γούναρη, Νικόλαου Θεοτόκη, Γεώργιου Χατζανέστη, Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, Γεώργιου Μπαλτατζή και Νικόλαου Στράτου, στις 28 Νοεμβρίου 1922, απόφαση που θεωρήθηκε από πολλούς ως προαποφασισμένη. Η εκτέλεση έγινε την ίδια μέρα στο Γουδί, και προκάλεσε αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. 88 χρόνια αργότερα, το 2010, ο Άρειος Πάγος αναίρεσε την απόφαση του στρατοδικείου και αθώωσε τους καταδικασθέντες μετά θάνατον.