Η ολοκληρωμένη απάντηση: η πιο βασική.  Έχω παρατηρήσει ότι όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά τόσο πιο λιγόλογες είναι οι προτάσεις που εκφέρουν, για να μην πω μονολεκτικές. Και φυσικά σπάνια χρησιμοποιούν δευτερεύουσες προτάσεις. Από την πρώτη στιγμή που γνωριζόμαστε λοιπόν, ζητώ να απαντούν στις ερωτήσεις μου «ωραία», δηλ. ολοκληρωμένα και όποια μονολεκτική απάντηση πάρω δεν της δίνω σημασία. Μέχρι να συνηθίσουν να απαντούν "ωραία", άλλες φορά τους κάνω εγώ την αρχή μέχρι να καταλάβουν τι ακριβώς ζητώ από αυτά και άλλες φορές αγνοώ τη μονολεκτική απάντηση (κυρίως εκείνων των παιδιών που συνεχίζουν να μη δίνουν σημασία) και δίνω τον λόγο σε άλλον μαθητή, μέχρι να πάρω την ολοκληρωμένη απάντηση που χρειάζομαι. Τα παιδιά που απαντούν ολοκληρωμένα τα επαινώ σε μεγάλο βαθμό δίνοντάς τους συγχαρητήρια για την ωραία απάντησή τους. Πολλές φορές προτρέπω την τάξη να δίνει και το χειροκρότημά της.

Αρχικά είναι δύσκολο για τα μικρούλια να θυμούνται να απαντούν ολοκληρωμένα, αλλά γρήγορα προσαρμόζονται και τότε γίνεται ένα μικρό θαύμα. Την τακτική αυτή τη χρησιμοποιώ πάντα και παντού, δηλ. σε όλα τα μαθήματα, ακόμα και στα μαθηματικά. Π.χ. Πόσα παιχνίδια έχει συνολικά ο Κώστας; Εάν απαντήσουν "Πέντε!" απλά δεν δέχομαι ως σωστή την απάντηση και τη ζητώ από άλλον που γρήγορα τη δίνει: "Ο Κώστας έχει συνολικά πέντε παιχνίδια". Με αυτόν τον τρόπο γρήγορα όλα μαθαίνουν.

Οι αιτιολογικές προτάσεις: Καθώς προχωρά η τάξη σε αυτό το επίπεδο, πολύ γρήγορα απαιτώ και τις αιτιολογικές προτάσεις. Δεν γίνεται να δώσει μαθητής απάντηση χωρίς να την αιτιολογήσει. Μέχρι να συνηθίσουν τους υπενθυμίζω εγώ λέγοντας "γιατί...." και γρήγορα οι προτάσεις τους γίνονται πραγματικά ολοκληρωμένες. Π.χ. όταν γράφουμε ορθογραφία και ρωτήσω "Πώς γράφεται η λέξη καράβι;" οι μαθητές μου θα απαντήσουν: "Η λέξη καράβι γράφεται με γιώτα, γιατί είναι ουδέτερο σε ι".

Πρωινός κύκλος: Από την πρώτη μέρα της γνωριμίας μας τα παιδιά, χωρίς καμία πίεση από μέρους μου και όποια θέλουν φυσικά, αφηγούνται σύντομα την προηγούμενη μέρα τους. Μόνες προϋποθέσεις να ξεκινήσουν με τη φράση «Εγώ χτες….» ή κάτι σχετικό και να είναι ολοκληρωμένη η μικρή αφήγησή τους. Αφού περάσει ο πρώτος καιρός και εξοικειωθούν όλοι με τον πρωινό κύκλο, αρχίζω και βάζω και άλλους περιορισμούς. Τους ζητώ π.χ. αυτή την εβδομάδα στις αφηγήσεις τους να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν τη λέξη "που" ή τη λέξη "γιατί" κλπ. Φυσικά δεν το καταφέρνουν όλοι, πολλές φορές παρασύρονται και το ξεχνούν, όμως κάθε φορά που κάποιος τα καταφέρνει έχει από μένα έναν έπαινο (συνήθως μια χαρούμενη χειρονομία, για να μην διακόψω την αφήγηση). Άλλη βδομάδα τους ζητώ να χρησιμοποιούν τη λέξη «εάν», τη λέξη «όταν», τη λέξη «αφού» και οποιαδήποτε άλλη λέξη τέλος πάντων που θα τα οδηγήσει να χρησιμοποιήσουν στον προφορικό τους λόγο δευτερεύουσες προτάσεις. Γιατί θεωρώ ότι οι δευτερεύουσες προτάσεις είναι εκείνες που χτίζουν τον προφορικό τους λόγο.

Περιγραφή εικόνας και η χρήση της λέξης «που»:  Συνήθως χρησιμοποιώ ερωτήσεις εστιάζοντας στον ήρωα της εικόνας και απαιτώντας να χρησιμοποιούν τη μαγική λέξη «που». Τη λέω μαγική γιατί μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν πολύ πιο εύκολα τα παιδιά και να φτιάξουν όμορφες, σύνθετες προτάσεις. Π.χ. Ερώτηση: «Ποιον βλέπετε σε αυτή την όμορφη εικόνα;» (Θαλασσινό σχολείο). Συνήθως απαντούν: «Μια κοπέλα». Απάντηση που επιδιώκω και σύντομα την παίρνω: «Σε αυτήν την όμορφη εικόνα βλέπω μια κοπέλα που κάθεται σε μία φουσκωτή πολυθρόνα στην παραλία και διαβάζει το βιβλίο της». Ή «Σε αυτήν την όμορφη εικόνα βλέπω μια κοπέλα που φοράει το μαγιό της και το καπέλο της και που κάθεται σε μία φουσκωτή πολυθρόνα στην παραλία και διαβάζει το βιβλίο της». Ότι και να πουν είναι δεκτό, αρκεί να οδηγεί στον στόχο. Χρησιμοποιώ αυτή την τακτική σε ΟΛΑ τα μαθήματα.

Στην παρακάτω παρουσίαση μπορείτε να δείτε μια ωραία εργασία που βάζω στα παιδιά στο σχολείο για να μάθουν να χρησιμοποιούν τη λέξη "που".

Ζωγραφική εικόνας και χρήση επιθέτων: Όταν η εικόνα του κειμένου είναι απλή και επειδή τα χέρια μου πιάνουν, τους ζητώ να μου την περιγράψουν τόσο καλά, ώστε να μπορέσω να τη ζωγραφίσω. Π.χ. Υπάρχει μια κοπέλα που κάθεται σε φουσκωτή κόκκινη πολυθρόνα. Φοράει κόκκινο μαγιό και ένα κίτρινο καπέλο με κόκκινη κορδέλα. Στα πόδια της φοράει κόκκινες πλαστικές παντόφλες. Έχει βάλει τα γυαλιά της και διαβάζει ένα μικρό βιβλίο. Κλπ. Κλπ. Κλπ. Είναι ωραία δραστηριότητα αυτή, που διασκεδάζει τα παιδιά και τα αναγκάζει να χρησιμοποιούν επίθετα στις περιγραφές τους. Όταν έχω χρόνο την κάνω και χωρίς κείμενο ζητώντας τους να μου πουν τι ακριβώς θέλουν να τους ζωγραφίσω π.χ. ένα δέντρο ψηλό με πράσινα φύλλα, κόκκινα μήλα, μία κόκκινη χαρούμενη πεταλούδα σε ένα φύλλο, ένα πουλάκι με μεγάλο ράμφος στο άλλο κλπ. Κλπ. To διπλανό έργο τέχνης μου είναι από την περιγραφή τους στο κείμενο της Γ΄ τάξης "Η φίλη μας η Αργυρώ".

Επεξεργασία κειμένου: γίνεται με την ίδια φιλοσοφία. Στόχος να απαντούν ολοκληρωμένα και να χρησιμοποιούν κύριες ΚΑΙ δευτερεύουσες προτάσεις.

Ο ρόλος του άλλου: Βάζω τα παιδιά να αφηγηθούν την ιστορία με λίγα λόγια (περίληψη για το μάθημα της γλώσσας) από την πλευρά του άλλου (αφήγηση σε α΄ πρόσωπο) προσθέτοντας συναισθήματα. Π.χ. στην Ιστορία: «Είσαι η Ευρώπη. Πες μας τι σου συνέβη.». Απάντηση που περιμένω: «Μια μέρα έπαιζα ήσυχη ήσυχη με τις φίλες μου δίπλα στη θάλασσα. Και ξαφνικά είδα έναν πολύ όμορφο ταύρο. Χάρηκα που ήταν ήρεμος και με άφησε να πλησιάσω. Δεν τον φοβήθηκα καθόλου γι’ αυτό ανέβηκα στη ράχη του κλπ. Κλπ. Ή «Είσαι ο ταύρος. Πες μας τι συνέβη». Οι αφηγήσεις στο μάθημα της Ιστορίας είναι ιδανικές για να μάθουν τα παιδιά να χρησιμοποιούν λέξεις που δηλώνουν συναισθήματα. Και όταν τα παιδιά μάθουν να χρησιμοποιούν στον προφορικό τους λόγο αυτά τα πέντε βασικά (ολοκληρωμένες απαντήσεις, δευτερεύουσες προτάσεις, επίθετα, συναισθήματα, που), τότε εμπλουτίζουν εύκολα και τον γραπτό τους λόγο.

Δραματοποίηση, συνέντευξη και ένα μικρόφωνο: Τα χρησιμοποιώ πολυυυυυύ συχνά. Όταν τα παιδιά παίζουν ρόλους, χρησιμοποιούν τον λόγο. Πολλές φορές, εκτός της απλής δραματοποίησης, χρησιμοποιώ και τη συνέντευξη. Έχω στην τάξη ένα παλιό χαλασμένο μικρόφωνο που όμως γι΄ αυτό που θέλω να πετύχω, κάνει καταπληκτική δουλειά. Αρχικά παίζω εγώ τον ρόλο του δημοσιογράφου και περιδιαβαίνοντας μέσα στην τάξη και τείνοντάς τους το μικρόφωνο τους παίρνω μικρές συνεντεύξεις  όπως «Καλημέρα σας. Είμαι η κ. Δήμητρα και είμαι δημοστιογράφος του Σταρ. Πείτε μου κ. Μαριγούλα, πώς σας φαίνεται η επιθυμία της κοπέλας που κάθεται στην παραλία; Εσείς τι θα κάνατε στη θέση της; Τι θα επιθυμούσατε; Ποιο είναι το καλύτερο πράγμα που σας έχει συμβεί στην παραλία;» κλπ. Οι απαντήσεις που δίνουν ΠΡΕΠΕΙ να είναι ολοκληρωμένες (Καλημέρα σας. Εγώ πιστεύω ότι η επιθυμία της κοπέλας που κάθεται στην παραλία δεν γίνεται να πραγματοποιηθεί, γιατί….. ή εγώ στη θέση της κοπέλας που κάθεται στην παραλία θα έπαιζα με τα κουβαδάκια μου, γιατί…..). Βέβαια αυτό επιτυγχάνεται με τη συνεχή εξάσκηση. Συχνά αλλάζω και τον ρόλο: "Γεια σας, αγαπητή δεσποινίς. Τι σκέφτεστε τώρα που κάθεστε στην παραλία;"  (αφήγηση σε α΄ πρόσωπο).

Μια μίνι συνέντευξη φτιάχνει πάντα το κέφι των παιδιών και τα κάνει να χαμογελούν, να ενδιαφέρονται περισσότερο και να απελευθερώνονται. Όταν εξοικειωθούν βάζω και τα ίδια τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις.

Τη συνέντευξη γενικά τη χρησιμοποιώ πολύ. Είναι πολύ καλή και για το μάθημα της Ιστορίας. Τις περισσότερες φορές, ειδικά στη Γ΄ τάξη,  εξετάζω τα παιδιά με το μικρόφωνο αναγκάζοντάς τα να μπουν στον ρόλο του ήρωα, π.χ. "Γεια σας. Είμαι η δημοσιογράφος κ. Δήμητρα από το ΣΚΑΙ. Πείτε μου, κύριε Ηρακλή, τι ακριβώς σας ζήτησε ο εξάδερφός σας να κάνετε;"  (αφήγηση σε α΄ πρόσωπο) . Το μικρόφωνο στο μάθημα της Ιστορίας την πρώτη φορά είναι μια χαρούμενη έκπληξη για τα παιδιά. Νομίζουν ότι όλο αυτό είναι ένα παιχνίδι και ανταποκρίνονται με λιγότερο άγχος στην εξέταση του μαθήματος. Το μικρόφωνο επίσης καταστέλλει τις φωνές εκείνων που φωνάζουν να πουν μάθημα, γιατί είναι καθαρά το αντικείμενο που πρέπει να έχει κάποιος για να πάρει τον λόγο.

Το τηλέφωνο: Τι ωραίο εργαλείο! ΠΟΛΛΕΣ φορές το χρησιμοποιώ στην τάξη. Όχι μην πάει ο νους σας στο κακό. Να σας εξηγήσω. Έχω μαζέψει στην αίθουσά μου κάμποσα χαλασμένα σταθερά τηλέφωνα. Όταν επεξεργαζόμαστε λοιπόν ένα κείμενο (γλώσσα, ιστορία, θρησκευτικά, δεν έχει σημασία), συχνά τους αναθέτω ρόλους για τους οποίους πρέπει να τα χρησιμοποιήσουν. Π.χ. Είσαι η κοπέλα στη φουσκωτή πολυθρόνα και χτυπά το τηλέφωνο (το δίνω σε κάποιον, αγόρι ή κορίτσι). Δίνω και ένα άλλο τηλέφωνο σε κάποιο άλλο παιδί και περιμένω την εξέλιξη. Α, είναι μια δραστηριότητα που πολύ αρέσει στα παιδιά. Μου έχει τύχει στο συγκεκριμένο μάθημα (Θαλασσινό σχολείο) να παίρνει τηλέφωνο η «μάνα» την «κόρη» και να τη μαλώνει που είναι ονειροπαρμένη και να μαζέψει τα μπογαλάκια της να γυρίσει πίσω, γιατί ήρθε η ώρα να πάει σχολείο και να τα ξεχάσει αυτά που ξέρει!!!!!!!!!!!!

Το τηλέφωνο στο μάθημα της Ιστορίας είναι επίσης ΠΟΛΥ χρήσιμο στην εξέταση του μαθήματος. Παράδειγμα: δύο τηλέφωνα σε δύο παιδιά και το σενάριο της δράσης "Δήμητρα και Περσεφόνη". Πρέπει να συζητήσουν μεταξύ τους οπότε αμέσως αμέσως με δυο τρεις φράσεις έχουν κατανοήσει όλοι ποιος ξέρει τον μύθο και ποιος όχι.

Πολύ συχνά βέβαια στο μάθημα της Ιστορίας τα παίρνω εγώ τηλέφωνο! Ντριν, ντριν! Παίρνω τηλέφωνο τον Χρήστο και εκείνος το σηκώνει. "Γεια σας, κύριε Αχιλλέα, τι κάνετε; (αμέσως ο μαθητής μπαίνει στον ρόλο). Τι σας ζήτησε ο φίλος σας ο Πάτροκλος;". Οπότε ξεκινά ο μαθητής αφήγηση σε α΄ πρόσωπο. Το τηλέφωνο χρησιμεύει ακριβώς όπως και το μικρόφωνο.

Δραματική ανάγνωση κειμένου: Είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί η αναγνωστική ικανότητα του μαθητή. Μετά την επεξεργασία του κειμένου ή στο τέλος της διδασκαλίας συχνά κάνω μία δειγματική ανάγνωση διαβάζοντας δραματικά φράση φράση. Δηλαδή χρωματίζω τη φωνή μου και συνοδεύω την ανάγνωση ακόμα και με κινήσεις. Οι μαθητές μου πρέπει να επαναλάβουν το ίδιο δραματικά τη φράση που προείπα κοιτώντας στο κείμενο και κάνοντας και αυτοί σχετικές κινήσεις. Αναθέτω στα παιδιά ένα κομμάτι του μαθήματος (περίπου 15-20 γραμμές ανάλογα με την τάξη και τη δυσκολία του κειμένου) για εξάσκηση στη δραματική ανάγνωση στο σπίτι. Την επόμενη μέρα που μου το διαβάζουν δεν απαιτώ δραματική ανάγνωση, όμως πολλά παιδιά και κυρίως εκείνα που ξεπερνούν νωρίς τη συστολή τους, την καταφέρνουν μια χαρά.

Μία παραλλαγή της δραματικής ανάγνωσης είναι η ανάγνωση με χαρούμενο τρόπο ή με λυπημένο τρόπο συχνά σε αντίθεση με το κείμενο. Δηλαδή ένα χαρούμενο κείμενο να το διαβάσουν με λυπημένο τρόπο ή το αντίθετο. Δίνει ένα αστείο αποτέλεσμα αυτή η ανάγνωση, αλλά βοηθά πολύ στην έκφραση.

Διδάξτε το: Την τακτική αυτή τη χρησιμοποιώ όταν τους μαθαίνω κάποιον καινούριο κανόνα ή τρόπο επίλυσης ή εργασίας. Αφού διδάξω την καινούρια γνώση, ολοκληρώνω λέγοντας τον κανόνα π.χ. "Όταν ψάχνω να βρω πόσα πράγματα έχω συνολικά κάνω πρόσθεση". Και ρωτώ: "Ομάδες το καταλάβατε;". Εάν πάρω θετική απάντηση, δίνω την εντολή "ΔΙΔΑΞΤΕ ΤΟ!". Τότε τα μικρούλια γυρνούν και λένε τον κανόνα στον διπλανό τους. Μετά αλλάζουν και λέει τον κανόνα ο άλλος. Η διαδικασία κρατάει λιγότερο από ένα λεπτό, όμως έχω την εντύπωση ότι είναι πιο αποτελεσματική από ότι να τα βάλεις απλώς να λένε τον κανόνα στον αέρα. Το ωραίο είναι ότι δημιουργείται μια στιγμή επικοινωνίας μέσα στο μάθημα και όταν τα παιδιά συνηθίσουν τη διαδικασία, το ένα διορθώνει το άλλο όταν κάνει λάθος.