Το πρόγραμμα που παρουσιάζω παρακάτω εγώ το δούλεψα ως πολιτιστικό σε αρκέτες Α΄ τάξεις , ωστόσο μπορεί πολύ εύκολα να δουλευτεί και ως Εργαστήριο Δεξιοτήτων από παιδιά Γ΄ και ΣΤ΄ τάξεων, στη θεματική "Φροντίζω το περιβάλλον", υποθεματική "Πολιτιστική Κληρονομιά".

Το Πολιτιστικό Πρόγραμμα με θέμα το Θέατρο Σκιών και τίτλο "Εμένα με λένε Καραγκιόζη" δουλεύτηκε κατά το πρώτο τρίμηνο του σχολικού έτους. Σκοπός του ήταν να έρθουν οι μαθητές κοντά στην παράδοση και στην πολιτιστική κληρονομιά τους, παίρνοντας παράλληλα γνώσεις για το θέατρο σκιών, την ιστορία και την τεχνική του, να αναπτύξουν τη φαντασία τους, αλλά και πνεύμα συνεργασίας και δημιουργικότητας.

Πριν ξεκινήσουμε στάλθηκε ενημερωτική επιστολή στους γονείς, στο Τμήμα Πολιτιστικών Θεμάτων και στον Σύλλογο Διδασκόντων σχετικά με οποιοδήποτε υλικό διέθεταν, που θα μπορούσε να μας βοηθήσει. Πραγματικά ανταποκρίθηκαν όλοι σε πολύ μεγάλο βαθμό και μαζέψαμε στην τάξη από παραμύθια και dvd μέχρι φιγούρες αλλά και την ξυλοκατασκευή ενός μπερντέ!

1ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Σκιά, θέατρο σκιών, καραγκιοζοπαίχτης

Το Πρόγραμμα ξεκίνησε με την ενότητα του βιβλίου της Γλώσσας της Α΄  τάξης «Μια παράσταση στην πλατεία» και με το μάθημα «Θέατρο Σκιών». Κατά την επεξεργασία του μαθήματος αποδείχτηκε ότι κανένα παιδί δεν ήξερε τι ακριβώς σημαίνει "θέατρο Σκιών" και κανένα δεν αναγνώρισε το όνομα του Σπαθάρη.

Τι είναι σκιά;

 
Σύνδεσμος ΕΔΩ

Παρατήρηση της σκιάς μας στην αυλή του σχολείου μια ωραία ημέρα. Παιχνίδια των σκιών των χεριών μας στον τοίχο. Κατασκευή πρόχειρου ηλιακού ρολογιού στο χώμα με ένα κλαδί ή με χάρτινο πιάτο και μολύβι. Επαναλάβαμε τα παιχνίδια των σκιών μέσα στην τάξη με τη βοήθεια μιας λάμπας. Πολλά παιδιά ήξεραν να κάνουν το λαγουδάκι ή το σκυλάκι και τα υπόλοιπα έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον να μάθουν να τα κάνουν.

Πώς γεννήθηκε το θέατρο σκιών

Αργότερα τους εξηγήθηκε ότι η χρήση της σκιάς για την αναπαράσταση στην  καθημερινή ζωή εμφανίστηκε τον 11ο αιώνα στους νομαδικούς μουσουλμανικούς λαούς και γεννήθηκε, πιθανότατα, από τη φωτιά στο κέντρο της σκηνής τη νύχτα και την αποτύπωση στην τέντα της σκιάς των ανθρώπων και των πραγμάτων που βρίσκονταν ανάμεσα στη φωτιά και στην τέντα. Μία αναπαράσταση με μία λάμπα και δύο παιδιά κάτω από ένα μεγάλο σεντόνι ήταν αρκετή για να καταλάβουν οι μαθητές για τι ακριβώς τους μιλούσα.

Με τη βοήθεια της λάμπας φτιάξαμε τα πορτρέτα των παιδιών ακολουθώντας με το μολύβι το περίγραμμα της σκιάς τους.

Προβολή βίντεο: Η τέχνη της σκιάς ΕΔΩ.

Παρακολούθηση παράστασης Καραγκιόζη

Με την παράσταση του Κώστα Μακρή αποδείχτηκε ότι τα παιδιά πίστευαν ότι οι καραγκιοζοπαίχτες πίσω από το πανί ήταν όσες και οι φιγούρες που εμφανίστηκαν μπροστά στο πανί. Μετά το τέλος της παράστασης μιλώντας με τον καραγκιοζοπαίχτη αντιλήφθηκαν την πραγματικότητα, ότι δηλαδή ένας είναι  ο "ηθοποιός" και απλώς αλλάζει τη φωνή του ανάλογα με τις ανάγκες του έργου. Επίσης επισκέφθηκαν την πίσω πλευρά του μπερντέ και κατάλαβαν ότι το μυστικό είναι ο καλός φωτισμός.

2ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Ήρωες και φιγούρες

Η γέννηση του θεάτρου του Καραγκιόζη

Στο δεύτερο στάδιο του Προγράμματος οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με τη γέννηση του θεάτρου σκιών του Καραγκιόζη και έμαθαν την ιστορία τη δική του και του Χατζηαβάτη, κατά την οποία οι δυο τους ζούσαν στην Προύσα.

Κατασκευή φιγούρων.

Ο Καραγκιόζης γραμματικός ΕΔΩ.

Οι φιγούρες και οι ήρωες του θεάτρου σκιών

Τα παιδιά συνέχισαν την κατασκευή φιγούρων.

Στόχος της ζωγραφικής και χαρτοκοπτικής των φιγούρων είναι για να εφαρμόσουν τα χαρακτηριστικά του κάθε χαρακτήρα πάνω στη φιγούρα. Γι αυτό και επέλεξα οι φιγούρες να μην είναι σπαστές. Θεώρησα δηλαδή ότι τα παιδιά θα έπρεπε να αφιερώσουν λιγότερο χρόνο και κόπο, για να ολοκληρώσουν την κάθε φιγούρα και περισσότερο στο παίξιμο του χαρακτήρα. Μπορείτε να κατεβάσετε τέτοιες φιγούρες, μόνο για ζωγραφική και κόψιμο, από ΕΔΩ. Μπορείτε να τις τυπώσετε σε ένα απλό Α4 (80 γρ. ή ακόμα καλύτερα 120γρ.). Είναι φταγμένες έτσι ώστε τα παιδιά να παίζουν δύο φιγούρες, μία στο κάθε χέρι, και έχουν αναλογία στο ύψος. Μπορούν να τις πιάνουν από το κεφάλι ή να φτιάξουν (ή να τους φτιάξετε εσείς, αν είναι μικρά) χάρτινα ραβδάκια, τυλίγοντας απλό χαρτί Α4 και μετά πιάνοντάς το με συρραπτικό στη φιγούρα.

Δραματοποίησαν τα μαθήματα του βιβλίου "Μύτη σαν σαλάμι" και "Μήλα και καμήλα".

Ο Καραγκιόζης στη ζούγκλα ΕΔΩ.

Δικές τους μικρές παραστάσεις

Κατασκευή φιγούρων. Με τις δικές τους χειροποίητες φιγούρες έγραψαν δικά τους μικρά σκετσάκια και τα έπαιξαν σε μικρές ομαδούλες. Διαβάσαμε στην τάξη εικονογραφημένα δικά τους παραμύθια του Καραγκιόζη που άρεσαν πολύ στα παιδιά καθώς και το «Ο Καραγκιόζης και το καταραμένο φίδι» από το Ανθολόγιο.

Ο Καραγκιόζης στον πλανήτη Άρη ΕΔΩ.

3ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Καραγκιοζοπαίχτες

Παραστάσεις και καραγκιοζοπαίχτες

Στο τρίτο στάδιο του Προγράμματος τα παιδιά ήρθαν σε επαφή με διάσημους καραγκιοζοπαίχτες. Εκτός από τον Κώστα Μακρή και το Νίκο Φραγκόπουλο (του οποίου παράσταση έτυχε και είδαν αργότερα εκτός προγράμματος), που τους γνώρισαν από κοντά, έμαθαν για τον Πατρινό Μίμαρο, τον πρώτο Έλληνα καραγκιοζοπαίχτη, για το Γιάνναρο, τον Αντώνη Μόλλα, τους Σπαθάρηδες. Έμαθαν πού δίνονταν οι πρώτες παραστάσεις πριν από πάρα πολλά χρόνια και ποια ταλέντα πρέπει να διαθέτει ένας καλός καραγκιοζοπαίχτης (υποκριτική, ζωγραφική, τραγούδι, σενάριο)

Ο Μίμαρος

 
Σύνδεσμος ΕΔΩ.

Κατασκευή φιγούρων.

Ο Καραγκιόζης γιατρός ΕΔΩ.

Ο Σπαθάρης

Σύνδεσμος ΕΔΩ

Ο Καραγκιόζης φούρναρης ΕΔΩ.

4ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Η δική τους παράσταση

Το καφενείο του Καραγκιόζη, παράσταση παιγμένη από παιδί.

Μπορούμε κι εμείς;

Στο τέταρτο στάδιο του Προγράμματος αποφασίστηκε να δώσουν οι μαθητές τη δική τους παράσταση με τίτλο "Ο Καραγκιόζης δάσκαλος". Γραφή σεναρίων. Τα συγκεκριμένα σενάρια γράφτηκαν από μένα, γιατί τα παιδιά ήταν μικρέ, ωστόσο τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να τα γράψουν μόνα τους.

Το σενάριο της παράστασής τους

Επειδή το Πρόγραμμα το δούλεψα κάμποσες χρονιές, δημιούργησα δύο σενάρια: Ο Καραγκιόζης γιατρός και Ο Καραγκιόζης δάσκαλος.

Την κατάλληλη στιγμή λοιπόν, το σενάριο διαβάστηκε στην τάξη και μοιράστηκαν οι ρόλοι στα παιδιά ανά ζευγάρια ή ανά μικρές ομάδες μετά από ένα μικρό κάστινγκ. Τα παιδιά που θα έπαιζαν τους ρόλους του Καραγκιόζη επιλέχτηκαν με προσοχή. Το κάθε σενάριο περιλάμβανε 6 σκηνές. Στις 5 πρώτες έπαιρναν μέρος δύο φιγούρες κάθε φορά και στην τελευταία έπαιρναν μέρος τέσσερις φιγούρες.

Μπορείτε να κατεβάσετε το σενάριο του έργου "Ο Καραγκιόζης δάσκαλος" από ΕΔΩ και το σενάριο του έργου "Ο Καραγκιόζης γιατρός" από ΕΔΩ.

Εκμάθηση σεναρίων

Τα παιδιά άρχισαν να μαθαίνουν τα λόγια τους και να κουνάνε σωστά τις φιγούρες τους.
Αξίζει εδώ να πω, ότι δύο παιδιά που δεν έμαθαν τελικά τα λόγια τους και δεν έγιναν καραγκιοζοπαίχτες, έγιναν το ένα "μαέστρος", αφού ανέλαβε και τα κατάφερε μια χαρά να παίζει στο κασετόφωνο τα μουσικά κομμάτια της παράστασης και να τα κόβει στα σωστά σημεία και το άλλο "παπαράτσι" αφού ανέλαβε να τραβήξει τις φωτογραφίες της παράστασης (έβγαλε μάλιστα 498 φωτογραφίες!!!).

5ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Προετοιμασία παράστασης

Οι ρεκλάμες

 
Σύνδεσμος ΕΔΩ

Πλησιάζοντας ο καιρός της παράστασης και βλέποντας τις διάφορες ρεκλάμες Καραγκιόζη που κατεβάσαμε από το Ίντερνετ αποφασίστηκε ότι θα έπρεπε να φτιαχτούν και για τη δική μας παράσταση. Έτσι αφιερώσαμε χρόνο και πολλή τέχνη για να φτιάξουμε ρεκλάμες, που κολλήσαμε παντού στο σχολείο για να διαφημίσουμε την παράστασή μας.

Οι προσκλήσεις

Και φυσικά οι μαθητές έφτιαξαν ανάλογες προσκλήσεις για να προσκαλέσουν γονείς, παππούδες και γιαγιάδες τη μεγάλη ημέρα στο σχολείο.

Οι μαύρες φιγούρες

Συνέχισαν τις πρόβες. Αποφασίστηκε πού θα δοθεί η δική τους παράσταση και πώς θα κατασκευαζόταν το πάλκο. Μαζεύτηκαν τα απαιτούμενα υλικά, εργαλεία και μηχανήματα.

Το εξωτερικό μέρος των φιγούρων κόπηκε από τα παιδιά. Η δασκάλα σενιάρισε το κόψιμο των παιδιών έκοψε τα εσωτερικά μέρη και κόλλησε διαφανές αυτοκόλλητο και από τις δύο πλευρές, για να γίνουν οι φιγούρες σκληρές. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να κάνουν πιο αποτελεσματική δουλειά.

Οι μαύρες φιγούρες φτιάχτηκαν με τον ίδιο τρόπο, όπως και ο απλές των παιδιών. Δηλαδή για πιαστράκια, τύλιξα σε ραβδάκι μαύρο κανσόν και το κόλλησα με συρραπτικό. Βέβαια οι μαύρες πρέπει να είναι σπαστές. Μπορείτε να κατεβάσετε τέτοιες από ΕΔΩ. Τυπώστε πρώτα σε φωτοτυπικό με χαρτί Α3. Προσοχή όμως στις μεταξύ τους αναλογίες.  Όταν βρείτε τις αναλογίες που ταιριάζουν στον δικό σας μπερντέ, αντιγράψτε σε μαύρο κανσόν με μολύβι και κόψτε. Βέβαια υπάρχει πάντα και η λύση της αγοράς έτοιμων φιγούρων. Ωστόσο εγώ ήθελα οπωσδήποτε να χρησιμοποιήσουμε μαύρες με τρύπες, για να έχουν πάντα στο νου τους τα μικρά ότι αυτό που βλέπουν είναι η σκιά και το φως. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο μπερντές που βλέπετε στις φωτογραφίες (πρόκειται για 7 κομμάτια ξύλο, 6 γωνίες και δύο μεντεσέδες) κατασκευάστηκε και προσφέρθηκε από τον μπαμπά του Βασίλη που είναι ξυλουργός. Εγώ απλώς κάρφωσα ένα άσπρο σεντόνι. Τον ευχαριστούμε πολύ. Κάποια παιδιά έφεραν τις λάμπες και η δασκάλα κατασκεύασε μια σύνδεση που κρεμάστηκε στο πάνω μέρος της σκηνής.

6ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

Πρόβες

Έγιναν αρκετές πρόβες μέχρι να μπορέσουν οι καραγκιοζοπαίχτες να χειρίζονται σωστά τις φιγούρες στον μπερντέ και κυρίως μέχρι να καταφέρουν να συνεργαστούν μεταξύ τους τα μουσικά κομμάτια και οι φιγούρες και να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τις πρόβες τις βρήκαν πολύ διασκεδαστικές και τα παιδιά  χόρευαν στα μουσικά κομμάτια της παράστασης.

7ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Ημέρα Καραγκιόζη

Η δική τους παράσταση

Στο τελευταίο στάδιο οι μαθητές προχώρησαν στην παρουσίαση του Προγράμματος  σε παιδιά,  γονείς και δασκάλους που ονομάστηκε "ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ" . Η τάξη διαμορφώθηκε ανάλογα. Τα θρανία βγήκαν έξω, εκτός από μερικά που χρησιμοποιήθηκαν για να στηθεί επάνω ο μπερντές μας. Οι τσάντες τους τοποθετήθηκαν κάτω από το πάλκο του μπερντέ. Οι καρέκλες μπήκαν στη σειρά απέναντι για να καθίσουν οι θεατές. Τα ίδια κάθονταν στο χαλί. Και η Ημέρα Καραγκιόζη άρχισε.

Τα παιδιά την ημέρα αυτή έδωσαν 5 παραστάσεις (5 διδακτικές ώρες) που τις παρακολούθησαν οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί των άλλων τάξεων. Φυσικά έδωσαν  και μία 6η παράσταση (η 6η διδακτική ώρα το μεσημέρι), που παρακολούθησαν οι γονείς και συγγενείς τους.

Η "ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ" μπορεί να απλωθεί σε δύο ημέρες, αν πρόκειται για μεγαλύτερα παιδιά, που μπορούν γρήγορα και εύκολα να διαμορφώσουν την αίθουσα δύο φορές. Εμείς ας πούμε θέλαμε να δώσουμε την παράσταση και για τα δύο νηπιαγωγεία του σχολείου, αλλά δεν βόλεψε.

Τραγούδια και μουσικές για την παράσταση μπορείτε να βρείτε ΕΔΩ.

Αναστοχασμός και αξιολόγηση

Η "ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ"  είχε πολύ μεγάλη επιτυχία και οι μικροί καραγκιοζοπαίχτες χειροκροτήθηκαν θερμά από όλους.

Η δασκάλα έφτιαξε  dvd που περιείχαν την ιστορία του θεάτρου σκιών, τις εργασίες των παιδιών, τις φωτογραφίες τους από την πορεία του Προγράμματος και την τελική παράστασή τους κατά την ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ.

Έγινε προβολή του dvd στο σχολείο, που μοιράστηκε στους μαθητές, αναλογιστήκαμε και αξιολογήσαμε τη δουλειά μας.

To συγκεκριμένο πρόγραμμα εντάχτηκε στα δελτία του Κέντρου Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Κυπριακών Σπουδών (CEBNCh.) της Γρανάδας. Μάθετε περισσότερα ΕΔΩ.