Η ανάγκη να επιβάλλονται οι λίγοι Σπαρτιάτες πάνω στο μεγάλο πλήθος των ειλώτων, που σε κάθε στιγμή ήταν έτοιμοι να επαναστατήσουν, αλλά και οι πόλεμοι για απόκτηση νέων εδαφών, έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σπαρτιατικού κράτους. Η Σπάρτη έπρεπε να γίνει μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη, για να μπορεί να αντιμετωπίζει κάθε κίνδυνο με το στρατό της. Ο πρώτος και κύριος στόχος, λοιπόν, της λειτουργίας του κράτους ήταν να κάνει τους πολίτες του αξιόμαχους και ικανούς στρατιώτες. Και το πέτυχε επιβάλλοντας μια ορισμένη αγωγή στους νέους και έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής στους μεγαλύτερους. Ο πολίτης της Σπάρτης ήταν ένας στρατιώτης, που υπηρετούσε θητεία σε όλη σχεδόν τη ζωή του.
Η ΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΑΓΟΡΙΩΝ
Τα αρσενικά παιδιά, τους μελλοντικούς στρατιώτες της Σπάρτης, τα ανέτρεφαν οι γονείς τους στα σπίτια τους ώσπου να γίνουν 7 χρόνων. Στη συνέχεια τα αναλάμβανε η πολιτεία.
Από τα 7 χρόνια τους τα παιδιά προετοιμάζονταν για να γίνουν οι στρατιώτες της Σπάρτης. Ζούσαν σε ομάδες, τιςαγέλες, που είχαν επικεφαλής τον παιδονόμο. Τα μάθαιναν να υπομένουν χωρίς διαμαρτυρία τη σκληρή ζωή και τις κακουχίες και να κρατούν αυστηρή πειθαρχία. Η μόρφωση που έπαιρναν στις αγέλες ήταν πολύ απλή. Διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Μαζί με αυτά διαποτίζονταν με ορισμένες ιδέες και αρχές, όπως το αίσθημα της τιμής, η τυφλή υπακοή στους νόμους, η μεγάλη αγάπη για την πατρίδα, ο θαυμασμός για την αντρεία και η περιφρόνηση για το θάνατο, ο σεβασμός στους μεγαλύτερους. Ακόμα, μάθαιναν να εκφράζονται με λίγα λόγια και με συντομία (λακωνισμός). Από τα 18 ως τα 20 χρόνια τους, οι νέοι που είχαν κιόλας περάσει το πρώτο στάδιο της αγωγής, άρχιζαν να παίρνουν μέρος στις εκστρατείες.
Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ
Από τα 20 ως τα 60 χρόνια τους οι Σπαρτιάτες ήταν πια κανονικοί στρατιώτες του σπαρτιατικού κράτους. Ως τα 30 χρόνια τους όμως ζούσαν περισσότερο σε σκηνές (ανά 15 άτομα) με στρατιωτική πειθαρχία, έτρωγαν στα κοινά συσσίτια και συνέχιζαν τη στρατιωτική τους εκπαίδευση με συνεχή γυμνάσια.
Μετά τα 30 χρόνια οι Σπαρτιάτες αποκτούσαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, έπαιρναν κρατικό κλήρο και έδιναν ένα μέρος από την παραγωγή τους στα κοινά συσσίτια, στα οποία συνέχιζαν να τρώνε. Από την ηλικία αυτή μπορούσαν να παντρευτούν και να δημιουργήσουν οικογένεια. χωρίς να πάψουν να είναι παράλληλα και στρατιώτες.
Στους γνήσιους Σπαρτιάτες ("Ομοίοι") απογορευόταν να εργάζονται. Γενικά απαγορευόταν να εργάζονται με οτιδήποτε άλλο εκτός από τα στρατιωτικά και τα θέματα της πολιτείας. Η πολυτέλεια, η σπατάλη και η αγάπη για το χρήμα ήταν ατιμωτικά πράγματα. Για να μην υπάρχει μάλιστα καμία δυνατότητα να συσσωρεύσει κανείς χρήματα, το νόμισμα της Σπάρτης ήταν βαρύ, σιδερένιο, με μικρή αξία. Άλλωστε δεν είχε νόημα να συγκεντρώνει ένας Σπαρτιάτης χρήματα, γιατί δεν μπορούσε να τα ξοδέψει.
ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ
Ανάλογη ήταν και η αγωγή των κοριτσιών, που στην αρχαία Σπάρτη δεν έμεναν κλεισμένα μέσα στο σπίτι τους, όπως στις άλλες ελληνικές πόλεις. Πριν από το γάμο τους ασκούνταν κι αυτά στα γυμναστήρια, για να κάνουν γερό σώμα. Η εκπαίδευσή τους είχε σκοπό να τα κάνει καλές συζύγους και μητέρες, που θα γεννούσαν γερά παιδιά. Γενικά, στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε μεγάλος σεβασμός στις γυναίκες και ιδιαίτερα στις μητέρες.
Η "ΞΕΝΗΛΑΣΙΑ"
Αν συγκριθεί με τη ζωή στις άλλες ελληνικές πόλεις, η ζωή των Σπαρτιατών ήταν υπερβολικά σκληρή και μονότονη. Υπήρχε, λοιπόν, πάντα ο φόβος να προτιμήσουν άλλο τρόπο ζωής, πιο ευχάριστο και πιο ανθρώπινο. Για να το αποφύγει αυτό η πολιτεία απαγόρευε στους Σπαρτιάτες να ταξιδεύουν σε άλλες πόλεις. Ακόμη, δεν επέτρεπε σε ξένους να μένουν στη Σπάρτη, για να μη διαφθείρουν τους πολίτες της, και φρόντιζε να τους απομακρύνει. Αυτή η απομάκρυνση των ξένων από τη Σπάρτη ονομαζόταν "ξενηλασία". Κατά κάποιο τρόπο οι Σπαρτιάτες είχαν υποχρεωθεί να ζουν, μέσα στα γεωγραφικά πλαίσια του κράτους τους, σαν αιχμάλωτοι ενός στρατοπέδου, που είχαν δημιουργήσει μόνοι τους.
ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Αποτέλεσμα αυτής της αγωγής κι αυτού του τρόπου ζωής ήταν να αποκτήσει η Σπάρτη έναν πολύ ισχυρό στρατό, που στηριζόταν στο πεζικό των οπλιτών, τη φάλαγγα. Οι στρατιώτες ήταν πολύ καλά ασκημένοι στην πολεμική τέχνη και στους ελιγμούς, αφού αυτά μάθαιναν σε όλη τους τη ζωή. Μέσα στην παράταξη της φάλαγγας ο καθένας είχε τη θέση του και μεταξύ τους οι στρατιώτες των μικρότερων μονάδων, των ενωμοτιών, συνδέονταν με στενή φιλία. Ο σπαρτιατικός στρατός ήταν ο ισχυρότερος στρατός της αρχαιότητας και τον θεωρούσαν ανίκητο, παρά το μικρό του αριθμό.
Η επίδοση, όμως, των Σπαρτιατών στην τέχνη και στα γράμματα ήταν πολύ περιορισμένη. Έτσι σήμερα εκείνο που μας θυμίζει το όνομα της Σπάρτης είναι ο ισχυρός στρατός της και η απόλυτη ομαδικότητα της ζωής, που καταπνίγει και εξουδετερώνει το άτομο και το εξαφανίζει μέσα στο ανώνυμο σύνολο.
(Το απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο του Λάμπρου Τσακτσίρα και Μιχάλη Τιβερίου, Ιστορία των αρχαίων χρόνων ως το 30 π.Χ., για την Α' τάξη του γυμνασίου, ΟΕΔΒ, 2000 και χρησιμοποιείται για καθαρά εκπαιδευτικούς λόγους)
