α) Η έννοια της Παράδοσης
Με τον όρο Παράδοση της Εκκλησίας εννοούμε την αδιάσπαστη συνέχεια της πίστης της Εκκλησίας από την εποχή της επί γης παρουσίας του Χριστού, όπως παραδόθηκε στους πρώτους μαθητές του και τους διαδόχους τους. Η πίστη αυτή έχει ως αντικείμενο τον ίδιο το Χριστό και την εμπειρία της ζωής και του κοσμοσωτήριου έργου Του. Αυτό είναι που οι μαθητές «άκουσαν και είδαν με τα ίδια τους τα μάτια και τα χέρια τους ψηλάφησαν» (1 Ιωάν. 1,1) και που αποτελεί το χαρμόσυνο μήνυμα της σωτηρίας (Ευαγγέλιο). Καθώς στο βασικό της μέρος η εμπειρία αυτή καταγράφηκε στην Καινή Διαθήκη, ονομάζουμε σήμερα Παράδοση ειδικά: α) τη διδασκαλία του Χριστού και των Αποστόλων που δεν έχει καταγραφεί στην Αγία Γραφή, αλλά παραδόθηκε στην Εκκλησία στην αρχή προφορικά και στη συνέχεια καταγράφηκε στα έργα των Αποστολικών Πατέρων ή των διαδόχων τους, καθώς και στις αποφάσεις των Συνόδων της Εκκλησίας, επομένως σήμερα η Παράδοση είναι γραπτή, και β) θέματα που σχετίζονται με τη λατρεία, τη διοίκηση και τη ζωή της Εκκλησίας, και η συνείδηση του σώματος της Εκκλησίας έχει αποδεχθεί ότι εκφράζουν την πίστη και το μήνυμα του Ευαγγελίου. Την πίστη αυτήν την έζησαν και τη ζουν οι χριστιανοί μέσα στη ζωή.
Γιορτές και σύμβολα στην ορθόδοξη ελληνική λατρεία
Γιορτές, τελετές και σύμβολα στην ορθόδοξη ελληνική λατρεία είναι ένα εξαίρετο σύνολο ζωντανών εκδηλώσεων, που γίνονται από την ίδια την Εκκλησία για τον λαό, ή από τον λαό για την Εκκλησία, γεμίζουν τη ζωή του έθνους και κρατούν σε απόσταση, ή μη συμμετοχή, οποιαδήποτε εισβολή από ξένα και δελεαστικά έθιμα. Και μόνη η διαφορά της αρχιτεκτονικής των βυζαντινών εκκλησιών μας, που σφραγίζουν σ’ όλη την Ελλάδα το εθνικό μας τοπίο, θα αρκούσε για να δηλώ-
σει τον ξεχωριστό χώρο. Αλλά και οι εικόνες, τα θυμιατήρια, τα κόλλυβα, το σχήμα των παπάδων μας, ἡ ψαλτική, οι γιορτές, φωνάζουν για το ιδιαίτερο λαογραφικό χρώμα του τόπου, που μπορούν να το διαφεντεύουν για αιώνες… Ας κατακρίνουν οι θεολογικώς αυστηροί ιεροκήρυκες τα“ειδωλολατρικά” μικροέθιμα του λαού. Όλοι τους, και αυτοί και οι άλλοι, οι συμπαθητικοί κληρικοί των χωριών, διατηρούν μιαν εκκλησιαστική ορθόδοξη λαογραφία από τις πιο ακατάλυτες. Η λειτουργία μας κι οι άλλες ακολουθίες είναι γεμάτες από λαϊκά παραδοσιακά ενδιαφέροντα, σε
νόημα, σε θέαμα, σε μέλος… Η ορθόδοξη λατρεία διατηρεί, θέλοντας και μη, τα ελληνικά παραδοσιακά έθιμα και μέσα στον οποιοδήποτε εξευρωπαϊσμό μας, οι γιορτές, οι τελετές και η κοινωνική τους επίδραση θα δείχνουν πάντα την εθνική φυσιογνωμία μας και θα φωνάζουν μ’ ένα πανηγυρικό τρόπο: «εδώ Ελλάδα».
Λουκάτος, Δ., «Η Εκκλησία και τα λαογραφικά της», Σύγχρονα Λαογραφικά, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα, 2003,
σελ. 105-110.
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ, ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΑΝΔΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Μέσα στα βάθη των εποχών, μέσα στο χάος της ανθρώπινης στρατιάς, μέσα στις φωτεινές και γεμάτες ζωντάνια μέρες και μέσα στις σκοτεινές νύκτες της ζωής αυτού του κόσμου, ξεπήδησαν και πρόβαλαν τη θεία τους μορφή, οι Τρεις Ιεράρχες, οι μεγάλοι πατέρες του 4ο μ.χ αιώνα. Ο αιώνας αυτός χαρακτηρίζεται ως ‘’ χρυσός αιώνας της Εκκλησίας’’ χάρη στη ζωή και το έργο των Τριών Πατέρων. Τον λάμπρυναν με το ανάστημα τους οι τρεις ‘’ μέγιστοι της τρισηλίου θεότητας φωστήρες’’, ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, των οποίων την μνήμη τιμά σήμερα ή Εκκλησία.
Ποτισμένοι με τα νάματα της Χριστιανικής πίστης, γαλουχημένοι με αρετή από Ελληνίδες μητέρες, προικισμένοι με φύση αγαθή, μορφωμένοι με τα πλούσια διδάγματα της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας, υπήρξαν φωτοδότες της σοφίας και πρότυπα της αρετής. Υπήρξαν υπέροχοι διδάσκαλοι της ανθρωπότητας και ασύγκριτοι εργάτες του Ελληνικού λόγου. Συνδύασαν με τρόπο μοναδικό την Ελληνική φιλοσοφία με τη Χριστιανική μόρφωση. ‘Όλες οι γενεές των Χριστιανών τους αναγνώρισαν και τους κήρυξαν ως δασκάλους και παιδαγωγούς
Η γοητεία και η επιβλητικότητα που είχαν οι Τρεις Ιεράρχες οφείλεται περισσότερο στο ότι πίστευαν στην κοινωνική και ηθική αξία που είχαν και έχουν τα διδάγματα του Ευαγγελίου. Η ορθή αυτή θρησκευτική τους πίστη τους έδωσε τη δύναμη να γίνουν πρωτοπόροι για την καταπολέμηση των διαφόρων αιρέσεων , οι οποίες ζητούσαν με κάθε τρόπο να κλυδωνίσουν τη θρησκεία μας. Με το κύρος και τη δύναμη τους κατόρθωσαν να επιβάλλουν το πνεύμα της Ορθοδοξίας. Η αφοσίωση τους απ’ την άλλη πλευρά στη μελέτη των αρχαίων Ελληνικών γραμμάτων συντελεί να αναπτύξουν πλατύτερη κρίση, που θα ενώσει κατάλληλα τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό με τις ευγενικές αντιλήψεις του Θεανθρώπου Χριστού.
Ξεπέρασαν τα όρια τους και έγιναν μεγάλοι αναμορφωτές όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και όλων των χριστιανικών λαών. Και το πέτυχαν αυτό, γιατί θυσίασαν τον εαυτό τους και αγάπησαν τον διπλανό και συνάνθρωπό τους. Δεν έπαυσαν ποτέ να διδάσκουν την νεολαία, να βοηθούν τους αδύναμους , τους πεινασμένους και να ανακουφίσουν τους πονεμένους. Όλη τους τη ζωή την ξόδεψαν στην ίδρυση σχολείων, την επίβλεψη φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Σ’ αυτή τη σταυροφορία τους συνάντησαν πολλά εμπόδια, όλα όμως τα υπέμειναν με αυτοθυσία και εγκαρτέρηση.
Με όλη τους τη χαρακτηριστική ορμή, μ’ όλο το μεγαλείο της ψυχικής τους ιδιοσυγκρασίας προχώρησαν, και τα θεία μάτια του Ελληνικού πνεύματος, μελέτησαν τον άνθρωπο. Ανέλυσαν ως σοφοί ψυχολόγοι το πλάτος και το βάθος της ανθρώπινης ψυχής, σπούδασαν την τεράστια δύναμη του ενστίκτου και του λογικού. Μελέτησαν τον άνθρωπο ως άτομο, ως μέλος της οικογένειας και της κοινωνίας. Δεν κήρυξαν μόνο για τους ηλικιωμένους αλλά και την ανατροφή των παιδιών. Στα συγγράμματά τους τονίζεται επιτακτικά ότι η ανατροφή των παιδιών είναι ένα από τα πολύ σοβαρά προβλήματα. Για τους Τρεις Ιεράρχες η οικογένεια είναι το πρώτο σχολείο του παιδιού.
Έθεσαν ως κέντρο του ιδεώδους τους την αγάπη. Η ζωή τους και τα έργα τους ήταν γνήσιος καρπός των λόγων τους. Διδαχή και έργο ενωμένα σε ένα και το αυτό, ενέπνεε και παραδειγμάτιζε.
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να γνωρίσουμε λίγα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του καθενός από τους Τρεις μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας και των Γραμμάτων.
-Ο Μέγας Βασίλειος, γεννημένος στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το 330 μ.χ μορφώθηκε και ανατράφηκε από τη μητέρα του Εμέλεια και τη γιαγιά του Μακρίνα. Είχε λαμπρές σπουδές στην Αθήνα. Διακρίθηκε στη ρητορική. Το 364 μ.χ εκλέχθηκε επίσκοπος Καισαρείας και αναδείχθηκε αληθινά μεγάλος. Ακλόνητος μπροστά στους ισχυρούς, ανιδιοτελής και ταπεινός πέρασε 40 έτη ζωής του με έργα φιλανθρωπίας και με αγώνες για στήριξη της Ορθοδοξίας. Πουλώντας την περιουσία του δημιούργησε στην Καισάρεια την Βασιλειάδα, ένα τεράστιο σε έκταση και προσφορά ίδρυμα(νοσοκομείο, γηροκομείο, πτωχοκομείο, λεπροκομείο). Ταυτόχρονα με τα πολλά δογματική , ασκητικά, ηθικά και παιδαγωγικά συγγράμματά του αγωνίστηκε υπέρ των δογμάτων της Ορθοδοξίας και προέτρεψε τους νέους να μελετούν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και να αφομοιώνουν οτιδήποτε είναι καλό και ωφέλιμο. Συμβουλεύει τους Χριστιανούς με επιστολές να περνούν ζωή ενάρετη και να μην πιστεύουν στις αιρέσεις. Κήρυξε από τον άμβωνας το θείο λόγο, χρησιμοποιώντας παραστατικές εικόνες, ενώ συγχρόνως έγραφε τη Θεία Λειτουργία που φέρει το όνομά του.
-Δεύτερος από τους Τρεις Ιεράρχες, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ονομάστηκε έτσι για το βάθος της σοφίας του και τη δύναμη τους λόγου του, γεννήθηκε στην Αριανζό της Ναζιανζού της Καππαδοκίας το 329 μ.Χ. Είχε και αυτός ευσεβή και ενάρετη μητέρα, στη Νόνα. Μετά τις σπουδές του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, την Αλεξάνδρεια και την Αθήνα, αν και προτιμούσε την ερημική ζωή των μοναστηριών, το 379 μ.χ δέχτηκε όταν τον κάλεσαν ορθόδοξοι της Κων/πολης να αναλάβει την απόκρουση των Αρειανών της Κων/πολης. Με τους λόγους του, τα ποιήματα και τις επιστολές του, παρέμεινε ονομαστός για τη δογματική του κατάρτιση. Από τους λόγους του ξεχωρίζουν οι πέντε λόγοι ‘’Περί Θεού και Τριάδος’ ’για τους οποίους δίκαια ονομάστηκε Θεολόγος. Υπήρξε καλός φίλος του Μ. Βασιλείου.
Αλλά και ο τρίτος Ιεράρχης, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος που γεννήθηκε το 354 στην Αντιόχεια και πέθανε στην εξορία το 407, αναδείχθηκε ένας από τους μεγάλους πατέρες της Εκκλησίας. Τόσο η επίδραση της μητέρας τους Ανθούσας, όσο και οι πολύχρονες σπουδές κοντά στο σοφιστή Λιβάνιο, στο φιλόσοφο Ανδραγάθιο και στους επισκόπους Μελέτιο και Διόδωρο καθώς και η επί έξι χρόνια μελέτη της Αγίας Γραφής και των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων στη μοναστήρι της Αντιόχειας, τον ανέδειξαν τέλειο ερμηνευτή των Γραφών και άφθαστο ομιλητή. Η γλαφυρότητα των εκφράσεων του και απαράμιλλη ευχέρεια στο λέγειν του έδωσαν το επώνυμο του Χρυσοστόμου. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος τάχθηκε κατά της νεκρής πίστης και του άκαρπου βίου, κήρυξε υπέρ της γνήσιας χριστιανικής αγάπης, της αγαθοεργίας και του ηθικού βίου. Η ζωή του ήταν γεμάτη διωγμούς και εξορίες αφού έλεγχε την ανηθικότητα και τη φαυλότητα και μάλιστα ανθρώπων με μεγάλα αξιώματα. Οι λόγοι του χαρακτηρίζονται για τις θαυμαστές παρομοιώσεις και τις ωραίες εικόνες, από τη βαθιά γνώση του ανθρώπινου βίου, από τις ανθρωπιστικές ιδέες, από τις σοφές υποθήκες , τη φωτεινή μεγαλοφυΐα, από τη δύναμη της σαγηνεύσεως των ακροατών.
Εκείνο όμως στο οποίο οι Τρεις Ιεράρχες στήριξαν τις ελπίδες τους για την ηθική προαγωγή της ανθρωπότητας, ήταν η παιδεία Η παιδεία είναι η φροντίδα του ανθρώπου για το μέλλον. Οι Τρεις Ιεράρχες φρόντισαν κυρίως για το μέλλον χωρίς να αγνοούν το παρόν.
Και σε μας τους σημερινούς ανθρώπους απομένει όχι μόνο να είμαστε εραστές των λόγων των Τριών Ιεραρχών αλλά και μιμητές των έργων τους έχοντας ως οδηγό τα λόγια του Απόστολου Παύλου (Φιλ. Β 14-15) ‘’Ό, τι κάνετε να το κάνετε χωρίς γκρίνια και αντιρρήσεις, για να είστε άψογοι και τίμιοι, παιδιά του Θεού ακηλίδωτα μέσα σε μια γενιά δύστροπη και διεστραμμένη. Μέσα σ’ αυτούς λάμπετε σαν αστέρια φωτεινά στον κόσμο’’.
Ο Άγιος Σπυρίδων γεννήθηκε το 270 μ.Χ. στο τώρα κατεχόμενο χωριό Άσσια (Άσκια) της Κύπρου (και όχι στην Τριμυθούντα – σημερινή Τρεμετουσιά – όπως γράφουν πολλοί) από οικογένεια βοσκών, που ήταν κάπως εύπορη. Αν και μορφώθηκε αρκετά δεν άλλαξε επάγγελμα. Συνέχισε και αυτός να είναι βοσκός.
Σαν χαρακτήρας, ο Άγιος, ήταν απλός, αγαθός, γεμάτος αγάπη για τον πλησίον του. Τις Κυριακές και τις γιορτές, συχνά έπαιρνε τους βοσκούς και τους οδηγούσε στους ιερούς ναούς, και κατόπιν τους εξηγούσε την ευαγγελική ή την αποστολική περικοπή. Ο Θεός τον ευλόγησε να γίνεται συχνά προστάτης χήρων και ορφανών.
Νυμφεύθηκε ευσεβή σύζυγο και απέκτησε μια κόρη, την Ειρήνη. Γρήγορα, όμως, η σύζυγός του πέθανε. Για να επουλώσει το τραύμα του ο Σπυρίδων αφοσιώθηκε ακόμα περισσότερο στη διδαχή του θείου λόγου.
Μετά από πολλές πιέσεις, χειροτονήθηκε ιερέας. Και πράγματι, υπήρξε αληθινός ιερέας του Ευαγγελίου, έτσι όπως τον θέλει ο θείος Παύλος: «Ἀνεπίληπτον, νηφάλιον, σώφρονα, κόσμιον, φιλόξενον, διδακτικόν, τέκνα ἔχοντα ἐν ὑποταγῇ μετὰ πάσης σεμνότητας» (Α’ προς Τιμόθεον γ’ 2-7). Δηλαδή ακατηγόρητο, προσεκτικό, εγκρατή, σεμνό, φιλόξενο, διδακτικό, και να έχει παιδιά που να υποτάσσονται με κάθε σεμνότητα. Έτσι και ο Σπυρίδων, τόσο σωστός υπήρξε σαν ιερέας, ώστε όταν χήρεψε η επισκοπή Τριμυθούντος στην Κύπρο, δια βοής λαός και κλήρος τον εξέλεξαν επίσκοπο.
Από τη θέση αυτή ο Σπυρίδων προχώρησε τόσο πού στην αρετή, ώστε τον αξίωσε ο Θεός να κάνει πολλά θαύματα.
Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Άγιος Σπυρίδων με το κύρος της αγίας και ηθικής ζωής του στην Α’ Οικουμενική σύνοδο, που έγινε στη Νίκαια της Βιθυνίας (Μικρά Ασία) και στην οποία συμμετείχε, κατατρόπωσε τους Αρειανούς και αναδείχτηκε από τους λαμπρούς υπερασπιστές της Ορθόδοξης πίστης. Μάλιστα, όπως αναφέρει η παράδοση, αφού μίλησε για λίγο, κατόπιν έκανε το σημείο του Σταυρού και με το αριστερό χέρι, που κρατούσε ένα κεραμίδι, εις τύπον της Αγίας Τριάδος είπε: «Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός» και έκανε να φανεί προς τα επάνω απ’ το κεραμίδι φωτιά, δια της οποίας είχε ψηθεί αυτό. Όταν δε είπε: «Καὶ τοῦ Υἱοῦ», έρρευσε κάτω νερό, δια του οποίου ζυμώθηκε το χώμα του κεραμιδιού. Και όταν πρόσθεσε: «Καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» έδειξε μέσα στη χούφτα του μόνο το χώμα που απέμεινε.
Ο Άγιος Σπυρίδων κοιμήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 350 μ.Χ.
