1598-1648: Τριακονταετής Πόλεμος
Το 1598 υπογράφτηκε η Συνθήκη της Νάντης με την οποία αναγνωριζόταν στους Γάλλους προτεστάντες ανεξιθρησκεία. Έτσι η Βόρεια Γερμανία ήταν προτεσταντική, η Νότια καθολική, η Ισπανία και η Ιταλία αυστηρά καθολικές, η Σκανδιναβία προτεσταντική, όπως και η Ελβετία μαζί με τις Κάτω Χώρες, αλλά οι Ισπανικές Κάτω Χώρες, στην περιοχή του σημερινού Βελγίου, ήταν καθολικές. Η Αγγλία μεταρρυθμίστηκε και δημιούργησε την Αγγλικανική Εκκλησία. Οι διενέξεις ανάμεσα στα έθνη με διαφορετικά θρησκεύματα κλιμακώθηκαν με την αυγή του 17ου αιώνα. Οι λόγοι ήταν πολλοί: στις αρχές του αιώνα κάθε κράτος της Ευρώπης διέθετε εκτός από την επίσημη θρησκεία και πολλές θρησκευτικές μειονότητες, οι οποίες βρίσκονταν στα κράτη στα οποία ήταν επίσημα αναγνωρισμένη η δική τους θρησκεία. Αυτές οι θρησκευτικές μειονότητες είχαν κρυφή δράση. Δεύτερον, οι διαφορές μεταξύ των αυτόνομων ηγεμόνων στη Γερμανική Αυτοκρατορία και τον αυτοκράτορα έγιναν μεγαλύτερες. Η Βοημία έγινε κέντρο των αντιπαραθέσεων και από εδώ έμελλε να ξεκινήσει ο Τριακονταετής Πόλεμος. Ένας τρίτος λόγος ήταν η συμμαχία μεταξύ των Ισπανικών Κάτω Χωρών και των Ολλανδικών Κάτω Χωρών, οι οποίες εξελίσσονταν σε σπουδαία ναυτική δύναμη.
Αίτια
- Οι θρησκευτικές διαμάχες του 17ου αι.
- Η αντιμεταρρύθμιση του αυτοκρατορικού οίκου.
- Η διαμάχη ανάμεσα στη δυναστεία των Αψβούργων και των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Αφορμή
- Η εξέγερση των διαμαρτυρομένων στην Πράγα επειδή ο βασιλιάς δεν τήρησε τους όρους της συνθήκης της Αυγούστας.
Πολεμικά γεγονότα
Ο πόλεμος αυτός διαιρείται σε τέσσερις περιόδους. Κατά την πρώτη περίοδο η διαμάχη επικρατούσε μόνο μεταξύ των κρατιδίων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους. Στην δεύτερη περίοδο έχουμε την είσοδο της Δανίας στον πόλεμο στο πλευρό των προτεσταντών. Στην τρίτη περίοδο έχουμε την επέμβαση της Σουηδίας και στην τέταρτη την επέμβαση της καθολικής Γαλλίας στο πλευρό των προτεσταντών.
Αρχικά ξεκίνησε σαν θρησκευτικοπολιτική διαμάχη ανάμεσα στον βασιλιά Φερδινάνδο Β΄ της Βοημίας, που θέλησε να επιβάλει τον καθολικισμό, και τους προτεστάντες κατοίκους που αντέδρασαν έντονα. Μαζί με τους προτεστάντες της Βοημίας επαναστάτησαν και οι προτεστάντες της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Σιλεσίας και της Μοραβίας. Η Καθολική Συμμαχία, που δημιουργήθηκε από τους καθολικούς ηγεμόνες υπό τους Αψβούργους σε αντίβαρο της Ευαγγελικής Ένωσης των προτεσταντών των Γερμανικών κρατών, με μεγάλη στρατιωτική δύναμη συνέτριψε τον εκλέκτορα του Παλατινάτου Φρειδερίκο Ε' (τον «βασιλιά του χειμώνα») στην Μάχη του Λευκού Όρους (8-11-1620) και επανέφερε την χώρα υπό το στέμμα των Αψβούργων. Η δίωξη των υπόλοιπων ηγετών της Ευαγγελικής ένωσης και των άλλων προτεσταντών συνεχίστηκε με τον στρατηγό Τίλλυ και στην βόρεια Γερμανία.
Λόγω του σοβαρού κινδύνου που αντιμετώπιζαν οι προτεστάντες, η Δανία με τον βασιλιά της Χριστιανό Δ΄ επενέβη την άνοιξη του 1625. Η συμμετοχή της Δανίας ήταν αποτυχημένη και έληξε άδοξα με την υπογραφή συνθήκης ειρήνης στην Λυββέκη το 1629 όπου οι Δανοί παραιτήθηκαν από κάθε δικαίωμα μελλοντικής τους ανάμειξης στην διαμάχη.
Μετά από την μεγάλη νίκη τους οι Αψβούργοι επεδίωξαν την επιβολή απόλυτης μοναρχίας σε όλα τα γερμανικά κράτη. Εκτός από την αντίδραση των Γερμανών ηγεμόνων έκδηλη ήταν η ανησυχία που προκαλούσε η παντοδυναμία των Αψβούργων σε Σουηδία και Γαλλία οι οποίες έβλεπαν τα ζωτικά τους συμφέροντα να πλήττονται. Οι Σουηδοί έχαναν τα προνόμια τους στην περιοχή της Βαλτικής και οι Γάλλοι έμπαιναν ανάμεσα σε ασφυκτικό κλοιό αφού εκτός από τις Κάτω χώρες και την Γερμανία και το στέμμα της Ισπανίας ανήκε στους Αψβούργους.
Το 1630 οι Σουηδοί υπό τον βασιλιά τους Γουστάβο Αδόλφο αποβίβασαν στη Γερμανία 15.000 περίπου στρατιώτες και προχώρησαν στο εσωτερικό της χώρας ώστε να βοηθήσουν προτεστάντικές πόλεις τις οποίες πολιορκούσε ο Τίλλυ.Στην περίπτωση του Μαγδεμβούργου, σημαντικό προπύργιο των προτεσταντών, οι Σουηδοί άργησαν να φτάσουν και η πόλη έπεσε στα χέρια τον καθολικών οι οποίοι προέβησαν στην σφαγή των 40.000 κατοίκων. Μετά από αυτό ο Τίλλυ στράφηκε κατά της Σαξονίας. Ο Γουστάβος Αδόλφος έσπευσε προς βοήθεια των Σαξόνων και κατά την Μάχη της Λειψίας (17-09-1631)συνέτριψε τον στρατό των καθολικών. Μέχρι το τέλος του 1631 οι Σουηδοί ήταν κύριοι μεγάλων περιοχών της βόρειας Γερμανίας. Τον Απρίλιο του 1632 ο Γουστάβος Αδόλφος πέρασε τον Δούναβη στην νότια Γερμανία κοντά στο Ντονάουβερτ και στις 13 με 15 Απριλίου συγκρούστηκε με τις δυνάμεις του Τίλλυ στις όχθες του Λέχ(παραπόταμος του Δούναβη). Η νίκη ήρθε πάλι για τους Σουηδούς και ο Τίλλυ τραυματισμένος σοβαρά πέθανε μετά από 15 μέρες. Την αρχηγία των καθολικών ανέλαβε ο Βάλλενσταϊν ο οποίος με την συνδρομή 40.000 μισθοφόρων συγκρούστηκε με τους Σουηδούς στην Μάχη του Λούτζεν κοντά στην Λειψία. Το πλήγμα για τους Σουηδούς ήταν μεγάλο παρότι κέρδισαν την αμφίρροπη μάχη, καθώς έχασαν τον Γουστάβο Αδόλφο που σκοτώθηκε κατά την διάρκεια της.
Οι Σουηδοί συνέχισαν τον πόλεμο υπό τον πρωθυπουργό Άλεξ Οξέστρινα. Το 1634 ο Βάλλενσταϊν δολοφονήθηκε από συνωμότες, πιθανότατα κατόπιν οδηγιών του Αυτοκράτορα, αφού ο στρατηγός σχεδίαζε να αποστατήσει στο αντίπαλο στρατόπεδο. Έτσι,την αρχηγία των καθολικών ανέλαβε ο Αρχιδούκας Φερδινάνδος ο οποίος σημείωσε κάποιες νίκες εναντίον των προτεσταντών. Ο φόβος όμως της ανόδου των Αψβούργων στους σημαντικότερους θρόνους της Ευρώπης έκανε τον καρδινάλιο Ρισελιέ να οδηγήσει την καθολική Γαλλία στο πλευρό των προτεσταντών μαζί με τους Σουηδούς, τους Ολλανδούς και τους Ιταλούς της Πάρμα και της Σαβοΐας. Οι εχθροπραξίες επεκτάθηκαν στις Κάτω χώρες, στην Ιταλία και την Ισπανία. Το 1635 οι Γάλλοι δεν μπόρεσαν να καταφέρουν σημαντικά πράγματα στα πολεμικά μέτωπα της Ιταλίας της Γερμανίας και των Κάτω χωρών.Από τις προτεσταντικές δυνάμεις μόνο οι Σουηδοί με τον στρατηγό Μπάνερ κατάφεραν και εισέβαλαν με επιτυχία στην Σαξονία. Μεταξύ 1635-1640 οι Γάλλοι είχαν αρκετές επιτυχίες ενάντια στις Αυστροΐσπανικές δυνάμεις στα ιταλοελβετικά σύνορα και ενάντια στους Ισπανούς και τους Αυτοκρατορικούς Γερμανούς στην νότια και την βόρεια Γαλλία αντίστοιχα. Το 1641 οι Γάλλοι εισέβαλαν στην Ισπανία και κατέλαβαν την Βαρκελώνη και άλλες σημαντικές πόλεις. Από το 1642 εώς και το 1648 οι περισσότερες νίκες ήταν για το στρατόπεδο των προτεσταντών και των συμάχων τους Γάλλων.
Συνέπειες
- Ο πληθυσμός της Γερμανίας μειώθηκε πάρα πολύ.
- Η Γερμανία διαμελίστηκε σε κρατίδια.
- Πολλές πόλεις της λεηλατήθηκαν και κάηκαν.
- Η οικονομία καταστράφηκε.
- Ξέσπασε μεγάλος λοιμός.
- Σηματοδοτήθηκε η αργή παρακμή των Αψβούργων και η άνοδος των Βουρβόνων.
- Η Σουηδία αναδείχθηκε σε μία από τις κύριες ευρωπαϊκές δυνάμεις.
Ειρήνη της Βεστφαλίας
Η ειρήνη της Βεστφαλίας συνομολογήθηκε το 1648,από τη μία πλευρά μεταξύ της Σουηδίας και της Γαλλίας και από την άλλη πλευρά μεταξύ της Αγίας Ρωμαϊκής (Γερμανικής) Αυτοκρατορίας, της Ισπανίας και των Κάτω Χωρών , για τον τερματισμό του Τριακονταετούς πολέμου, του τελευταίου θρησκευτικού πολέμου μεταξύ του καθολικισμού και του προτεσταντισμού, που αναστάτωσε την Ευρώπη. Ουσιαστικά, η συνθήκη αυτή σηματοδότησε το τέλος της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και περιείχε τα ψήγματα της δημιουργίας των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών μεταξύ των οποίων το Βέλγιο και η Ολλανδία.
Η σημασία αυτής της συνθήκης για τη μετέπειτα ιστορία και γεωγραφία της Ευρώπης έγκειται στο γεγονός ότι η συνθήκη αυτή έθεσε τα θεμέλια για τη σημερινή μορφή της Γηραιάς Ηπείρου. Χώρες όπως η Ελβετία και οι Κάτω Χώρες ανεξαρτητοποιήθηκαν από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και την Ισπανία αντίστοιχα ενώ τέθηκε φραγμός στους Αψβούργους σχετικά με την απόλυτη μοναρχία στα Γερμανικά κράτη.
Νικητές μετά τον πόλεμο βγήκαν οι Γάλλοι (οι οποίοι κράτησαν τις πόλεις Μετζ, Τουλ και Βέρντεν και πήραν την Αλσατία) και οι Σουηδοί (οι οποίοι πήραν τις ακτές της Πομερανίας και άλλες επίκαιρες θέσεις στις γερμανικές ακτές, εξασφαλίζοντας έτσι την κυριαρχία της Βαλτικής) , ενώ στη πλευρά των ηττημένων βρέθηκε ο Ρωμαιοκαθολικισμός, αφού ο Λουθηρανισμός και ο Καλβινισμός δε θεωρούνταν πλέον αιρέσεις και οι πιστοί τους δεν οδηγούνταν πια στην πυρά, στο πλαίσιο της κατάκτησης του καθολικού δικαιώματος της ανεξιθρησκίας. Επίσης αναγνωρίστηκε η πλήρης αυτοτέλεια των Γερμανών ηγεμόνων και τα ίσα δικαιώματα στα διάφορα θρησκευτικά δόγματα ενώ αποκαταστάθηκε και η θρησκευτική ειρήνη.
Έτσι, μια ολέθρια θρησκευτική σύγκρουση του καθολικού ηγεμόνα με τους προτεστάντες μεταλλάχθηκε σε σύγκρουση για ισχύ στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι αντιδικίες επί θρησκευτικών θεμάτων θα συνεχιστούν από όσους υπέγραψαν τη συνθήκη αλλά και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία για αρκετά χρόνια ακόμη.
Φυσικοί της εποχής
Galileo Galilei (1564-1642)
Σε ένα από τα κορυφαία περιστατικά της μάχης επιστήμης και θρησκείας, ένας από τους πατέρες της σύγχρονης επιστήμης θα ερχόταν αντιμέτωπος με έναν εκκλησιαστικό θεσμό απαράμιλλης αυστηρότητας: o Γαλιλαίος θα αντιμετώπιζε την περίφημη Ιερά Εξέταση. Στις 12 Απριλίου 1633 ο Γαλιλαίος καλούταν σε δίκη για τις αιρετικές ηλιοκεντρικές του απόψεις, που έρχονταν σε τραγική αντίθεση με το γεωκεντρικό σύστημα της καθολικής εκκλησίας. Ο Γαλιλαίος αναγκάστηκε να αποκηρύξει τις κοπερνίκειες θέσεις του ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης (σιγομουρμουρίζοντας το πασίγνωστο «κι όμως κινείται»), συνέχισε ωστόσο να ερευνά και να γράφει για το ηλιοκεντρικό σύστημα. Γι' αυτό και στις 22 Ιουνίου η εκκλησία καταδίκασε τελικά τον Γαλιλαίο ως αιρετικό, κλείνοντάς τον σε κατ' οίκον περιορισμό ως τον θάνατό του. Περισσότερα από 300 χρόνια αργότερα, η καθολική εκκλησία θα καθαρίσει το όνομα του Γαλιλαίου, παραδεχόμενη τελικά πως ο επιστήμονας είχε δίκιο.
Pascal Blaise (1623-1662)
Ο Πασκάλ, από το 1641 και για περίπου 3 χρόνια εργάστηκε για την κατασκευή μιας αριθμομηχανής που μπορούσε να κάνει πρόσθεση και αφαίρεση που ονομάστηκε «Πασκαλίνα». Παρόλη την ενασχόλησή του, δεν πέτυχε ως επιχειρηματίας αριθμομηχανών: η μηχανή του δεν έκανε μεγάλες πωλήσεις και, τελικά, σταμάτησε να παράγεται. Το 1647 ανακάλυψε την αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων και τη χρήση τού βαρομέτρου για τη μέτρηση του υψομέτρου. Με την εργασία του Traité du triangle arithmétique, που δημοσιεύτηκε το 1654, έθεσε τις βάσεις για τη Συνδυαστική και το Λογισμό των Πιθανοτήτων. Επίσης μια από τις πιο γνωστές μαθηματικές μελέτες του είναι αυτό που ονομάζουμε "τρίγωνο του Πασκάλ" ή απλούστερα "αριθμητικό τρίγωνο".
Boyle Robert (1627-1691)
O Μπόιλ άρχισε να φοιτά στο κολέγιο Eton στην Αγγλία το 1635 μαζί με έναν από τους αδερφούς του. Εκτός από τις αυστηρά κλασσικές σπουδές, τα αγόρια είχαν τους ιδιωτικούς τους δασκάλους στα γαλλικά, το χορό και τη μουσική. Συνέχισε τις σπουδές του στα μεγάλα πνευματικά κέντρα της Ευρώπης σε ηλικία 12 ετών. Με συνοδεία δασκάλου ταξίδεψε (1639-1644) στη Γαλλία, την Ελβετία και την Ιταλία. Το 1642 βρισκόταν στην Φλωρεντία. Την εποχή εκείνην, ο Γαλιλαίος πέθανε στο Arcenti, κοντά στην Φλωρεντία ενώ ο Boyle ζούσε στην πόλη. Επηρεασμένος από αυτό το γεγονός μελέτησε προσεκτικά την δουλεία του Γαλιλαίου η οποία τον σημάδεψε και τον οδήγησε στην επιστήμη.