ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, φιλόλογος Λυκείου Καλαβρύτων

Ο δικτυακός τόπος www.asprilexi.com

Η περιπλάνηση στον κόσμο των λέξεων - όπως γνωρίζουν καλά όσοι έχουν τον καημό της γλώσσας και της έκφρασης - είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική και γοητευτική υπόθεση. Οι λέξεις συνδέουν ή χωρίζουν  ανθρώπους, εκφράζουν νοήματα και αισθήματα, αφυπνίζουν και διαμορφώνουν συνειδήσεις, ξυπνούν συνειρμούς, αποτελούν φορείς και αξίες πολιτισμού, υπηρετούν την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία, την πολιτική, τις διαπροσωπικές σχέσεις, απεικονίζουν την πνευματική κατάσταση, τη νοοτροπία, την ιδιοπροσωπία, την ταυτότητα ενός έθνους. Οι λέξεις κουβαλούν φορτία ιστορίας - που ζητούν ανίχνευση, προκαλούν διερεύνηση. Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία. Αποκαλύπτουν, συγκαλύπτουν, ξαφνιάζουν, γοητεύουν.

Η περιπλάνηση στον κόσμο της ελληνικής γλώσσας - γιατί κάθε γλώσσα είναι ένας ξεχωριστός κόσμος - γλώσσας με μακρά παράδοση και υψηλές πολιτιστικές επιδόσεις, η οποία διαθέτει ένα εκτεταμένο, πλούσιο και πολλαπλά ενδιαφέρον λεξιλόγιο, έχει ένα παραπάνω χαρακτήρα: αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, αναγκαία άσκηση αυτογνωσίας. Ας μην ξεχνούμε, άλλωστε, πως η αληθινή πνευματική ζωή εκδηλώνεται - ανάμεσα σ' άλλα - με τη μορφοποίηση των αξιών μέσω του λόγου.

Οι κοινότοπες αυτές παρατηρήσεις είναι, ασφαλώς, περιττές όταν απευθύνονται σε ανθρώπους οι οποίοι καθημερινά, όχι απλώς από επαγγελματική υποχρέωση αλλά από μεράκι, σκύβουν πάνω στα κείμενα μελετώντας και διδάσκοντας την ελληνική γλώσσα. Αισθάνομαι, όμως, ότι, ίσως, έτσι προσεγγίζω τα αισθήματα και τις σκέψεις που οδήγησαν στη σύλληψη της ιστοσελίδας asprilexi.com.

Η asprilexi.com είναι μία διαδυκτιακή υπηρεσία που έχει ως στόχο  την προσέγγιση της ελληνικής γλώσσας με την αξιοποίηση των ελκυστικών δυνατοτήτων που προσφέρουν οι Νέες Τεχνολογίες. Η ιστοσελίδα ανανεώνεται καθημερινά, παρουσιάζοντας μια ελληνική λέξη, με την ιστορική διαδρομή της, την ερμηνεία της, τις ρίζες της, τη θέση της στον κόσμο των λέξεων. Από αυτή την προσέγγιση δεν θα μπορούσε να λείψει και η ζήτηση του "ετύμου", η ετυμολογία - όπως ονομάζει η γλωσσική επιστήμη την επιστημονική αναζήτηση της καταγωγής των λέξεων, της αρχικής ρίζας και της πρώτης σημασίας τους, και την ερμηνεία των φωνολογικών και σημασιολογικών τους εξελίξεων βάσει των διδαγμάτων της Ιστορικο-συγκριτικής γλωσσολογίας: σ'αυτήν την εργασία πολύτιμα τα ετυμολογικά λεξικά των Ανδριώτη, Hofmann, Frisk, Chantraine κ.α.

Οι "λέξεις της ημέρας" δομούνται σε θεματικές ενότητες ανά εβδομάδα και ταξινομούνται σε κατηγορίες - δωμάτια, στα οποία θα περιηγηθούμε στη συνέχεια. Επίσης, κάθε εβδομάδα παρουσιάζεται μια λαϊκή παροιμία, ή  μια στερεότυπη ή ιστορική φράση, με την ερμηνεία και την εξάπλωσή της: Οι καιροί ου μενετοί, Ο πίθος των Δαναΐδων, Οψόμεθα εις Φιλίππους, Του Κουτρούλη ο γάμος, Χρωστάει της Μιχαλούς, Πλούσια τα ελέη…

Η asprilexi.com παράγεται από την Tinbrain, εταιρία παραγωγής ψηφιακού περιεχομένου, στόχος της οποίας είναι η δημιουργία κυρίως ψηφιακών προϊόντων, με σκοπό την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση των χρηστών, προσφέροντας εναλλακτικούς τρόπους διασκέδασης και διαπαιδαγώγησης με τη χρήση της νέας ψηφιακής τεχνολογίας.

Εκτός από τον ομιλούντα, ο οποίος έχει την επιστημονική ευθύνη του περιεχομένου της ιστοσελίδας και των προϊόντων της, την αισθητική του site επιμελείται ο Γιάννης Στύλος, ο οποίος φιλοτεχνεί τις εικονογραφήσεις και τα σκίτσα.

Η "Άσπρη λέξη", μολονότι το κόστος της παραγωγής της είναι υπολογίσιμο, είναι μια δωρεάν υπηρεσία, καθώς δεν απαιτείται καμία ανταμοιβή για την παροχή της,  και κατά τη διάρκεια του διαδυκτιακού βίου της επιθυμούμε να παραμείνει δωρεάν. Δεν απαιτούνται επίσης προσωπικά στοιχεία των χρηστών παρά μόνο τα αναγκαία για τη μεταξύ μας επικοινωνία, δηλ. η ηλεκτρονική τους διεύθυνση, το e-mail, σε περίπτωση που επιθυμεί κάποιος να εγγραφεί σ' αυτή (να γίνει «συνδρομητής»), ώστε να βρίσκει καθημερινά τη λέξη της ημέρας στο mailbox του υπολογιστή του.

Θα πρέπει να διευκρινίσω ότι η "Άσπρη Λέξη" δε θα μπορούσε - κι ούτε θα επιθυμούσε - να προσδιοριστεί ως ένα ηλεκτρονικό online λεξικό, ούτε βέβαια φιλοδοξεί να ανοίξει νέους δρόμους στη επιστήμη της γλωσσολογίας ή της λεξικογραφίας στην Ελλάδα. Είναι μια καθημερινή υπηρεσία που έχει ως κύριο στόχο να προσφέρει έγκυρη γνώση, να ψυχαγωγήσει, να ερεθίσει με στόχο τη συζήτηση, εντέλει να προβληματίσει. Σκοπός της εφαρμογής είναι να παρουσιάσει - θα έλεγα να αποκαλύψει - στον απλό χρήστη της ελληνικής γλώσσας, και βέβαια στο νέο και στο μαθητή, την εσωτερική της δύναμη και τον εκφραστικό της πλούτο, ώστε να στρέψει τον ενδιαφέρον του σ' αυτή, κατανοώντας ότι πλούσια και σωστή έκφραση σημαίνει διεύρυνση σκέψης και αισθήματος. Σημαντικό στοιχείο στην ανάπτυξη της "Άσπρης Λέξης" είναι η δημιουργία ενός δυνατού brand name, το οποίο θα χαρακτηρίζουν οι παρακάτω αρχές: Πρωτοπορία, Εγκυρότητα, Ευκολία, Ευχρηστία.

Φιλοδοξία της εφαρμογής είναι να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για κάθε χρήστη της γλώσσας που θα τον βοηθήσει στην καλύτερη γνώση της γλώσσας του, σε μια εποχή που η παγκοσμιοποίηση τείνει να εξαλείψει ενδιαφέρουσες πτυχές των γλωσσών και που ο αυτοματισμός και η επανάληψη στη γλωσσική επικοινωνία την υποβιβάζει, καθώς λειτουργεί ισοπεδωτικά σε επίπεδο σημασιολογικό - εννοιολογικό, προσκρούοντας ή προκαλώντας συχνά το γλωσσικό αίσθημα του μέσου μορφωμένου Έλληνα. Πιστεύουμε πως η χρήση του internet, ιδιαίτερα ελκυστική και προσφιλής ιδιαίτερα στους νέους, μπορεί να συμβάλει στην προβολή της ελληνικής γλώσσας. Όπως, άλλωστε, αποδεικνύει η παγκόσμια εμπειρία, η πρωτοπορία - ειδικά στους τομείς των Νέων Τεχνολογιών - αποτελεί ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα, το οποίο καταβάλλουμε προσπάθεια να εκμεταλλευτούμε. Επειδή το διαδίκτυο κατηγορείται συχνά - πολλές φορές όχι άδικα - για προχειρότητα, η asprilexi.com προσπαθεί να συνδέσει την εγκυρότητα με την ευκολία και ευχρηστία, που αποτελούν συγκριτικά πλεονεκτήματα του παγκόσμιου ιστού. Είναι γνωστές σε όλους μας οι ανησυχίες που εκφράζονται διεθνώς για την υποβαθμισμένη ποιότητα της γλωσσικής επικοινωνίας του σύγχρονου ανθρώπου. Η αναφορά, βέβαια, στις εστίες φθοράς της ελληνικής γλώσσας ξεφεύγει από τους στόχους της σύντομης αυτής εισήγησης. Ωστόσο, δεν αποφεύγει κανείς τον πειρασμό να αναφερθεί στη βαθμιαία υποκατάσταση του ανθρώπινου λόγου από την εικόνα: υποκατάσταση του βιβλίου από τις εικονογραφημένες ιστορίες και τα ποικίλα έντυπα, στα οποία ο λόγος περιορίζεται στο σχολιασμό /υποτιτλισμό της εικόνας, υποκατάσταση της αγγελίας από την εικονική διαφήμιση και, πάνω απ' όλα, επικράτηση της τηλεόρασης και, εσχάτως, του διαδικτύου. Όπως οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουμε καλά, η  σωστή χρήση της γλώσσας προϋποθέτει γνώση, ενδιαφέρον, μεράκι, συνειδητή προσπάθεια απομάκρυνσης από την ευκολία, τον αυτοματισμό και την τυποποίηση. Η asprilexi, λοιπόν, φιλοδοξεί να αποτελέσει κίνητρο για την προσέγγιση και τη γνωριμία με τη γλώσσα μας, ώστε να γίνει κατορθωτή η αξιοποίηση της δημιουργικής δύναμης του ελληνικού λόγου. Για τη δύναμη αυτή αισθάνομαι την ανάγκη ν' αφήσω να μιλήσει  ένας ποιητής, δηλ. ένας εραστής του λόγου: "Η ελληνική κλείνει αρετές που οι σημερινοί συμπλεγματικοί φορείς της - από μιαν αδυναμία και μόνο να κρίνουν τα πράγματα σε μάκρος - δείχνουν να αγνοούν" (Οδ. Ελύτης  Ανοιχτά Χαρτιά).

Η μοναχική κραυγή του ποιητή "φωνάζω ελληνικά κι ούτε που μ' αποκρίνεται κανείς" γεννάει ίσως μελαγχολικές σκέψεις για την ανταπόκριση που υπάρχει σε τέτοια θέματα. Ωστόσο η ανταπόκριση στην "Άσπρη Λέξη" κατά το πρώτο έτος του διαδικτυακού βίου της μπορεί να θεωρηθεί εντυπωσιακή. Σήμερα το site αριθμεί 3800 συνδρομητές και η καθημερινή επισκεψιμότητά του είναι δηλωτική του ενδιαφέροντος που εκδηλώνεται για τέτοια θέματα.

Επιγραμματική αναφορά στις βασικές επιμέρους ενότητες, στα υπόλοιπα «δωμάτια», της "Άσπρης Λέξης":

·        Γλωσσικά παιχνίδια.

·        Επικοινωνία - Μας είπατε: με πρόθεση να μετεξελιχθεί άμεσα σε forum, στο οποίο θα έχουν τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν οι χρήστες της εφαρμογής διατυπώνοντας τις παρατηρήσεις και τα σχόλιά τους.

Έτσι, η "Άσπρη λέξη" μπορεί να αποτελέσει μια μοναδική ευκαιρία για ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την γλώσσα, να ανταλλάξουν απόψεις, να καταθέσουν τις δικές τους εμπειρίες, γνώσεις, θέσεις, τους δικούς τους προβληματισμούς.

·        Λέξεις που ταξιδεύουν: Εισαγόμενες/ ξενιτεμένες λέξεις - Αντιδάνεια:

Η περιπλάνηση χαρακτηρίζει τις λέξεις, τις κάνει ζωντανές  - όπως και τους ανθρώπους. Όσο κι αν αυτό το πάρε-δώσε (διορθώνω: το "πάρε" κυρίως) φαίνεται πως στενοχωρεί - πληγώνει, θα έλεγα, όπως φαίνεται από αρκετά ηλεκτρονικά μηνύματα χρηστών που φθάνουν σε μένα καθημερινά  - αρκετούς από τους σύγχρονους Έλληνες, ο δανεισμός και η αφομοίωση, όπως διδάσκουν οι γλωσσολόγοι (Χατζιδάκις, Ψυχάρης, Τριανταφυλλίδης, Ανδριώτης, Μπαμπινιώτης κ.α.), αποτελεί μια υγιή και γόνιμη γλωσσική διαδικασία για όλες τις ζωντανές γλώσσες.

·        Σωστό - Λάθος/ Γραμματικές και Συντακτικές επισημάνσεις.

Εξηγούμεστε: το site δεν παραδίδει online γλωσσικά μαθήματα και, βέβαια, αποστρέφεται τον παραδοσιακό γλωσσικό διδακτισμό και παρεμβατισμό. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι είναι χρήσιμη η φιλοξενία γλωσσικών παρατηρήσεων-επισημάνσεων, ιδιαιτέρως σε σημεία που διάφοροι παράγοντες - όπως τα σημερινά γλωσσικά πρότυπα, η καθημερινή τριβή και η αβασάνιστη χρήση της γλώσσας - οδηγούν σε ολισθήματα ή γλωσσικές ακρότητες.

·        Λέξεις που χάνονται.

Ο Ι.Θ.Κακριδής σημειώνει κάπου: "Κάθε λέξη που χάνεται σε κάποιο χωριό σημαίνει έναν θάνατο το ίδιο θλιβερό, όσο και να πεθαίνει ένας άνθρωπος".

·        Ονόματα - επώνυμα - τοπωνύμια.

·        Βιβλιοστάτης: στήλη μηνιαίας βιβλιοπαρουσίασης.

·        Λεξιλάγνοι.

Το site φιλοξενεί κάθε μήνα έναν Λεξιλάγνο, ο οποίος παρουσιάζει μια λέξη με την οποία συνδέεται με μια βιωματική σχέση, μια σχέση "πάθους" μ' αυτήν. Τον Μάρτιο του 2004 ο Στέφανος Ληναίος "κοιτάζει τη θάλασσα".

·        Ηλεκτρονικές κάρτες.

·        Εκδόσεις

Ανακεφαλαιώνοντας, η "Άσπρη Λέξη" δε θέλει να κουράσει, αλλά να προσφέρει ποιοτική ψυχαγωγία και έγκυρη πληροφόρηση εκμεταλλευόμενη τα όπλα του διαδικτύου: ταχύτητα, αμεσότητα, ευκολία, μοντέρνα αισθητική.

Ας μην ξεχνούμε – τουλάχιστον οι «δάσκαλοι» - πως

Η κάθε λέξη είναι μια έξοδος για μια συνάντηση

Πολλές φορές ματαιωμένη

Και τότε είναι μια λέξη αληθινή

Σαν επιμένει στη συνάντηση

 (Γ.Ρίτσος "Το νόημα της απλότητας")